Demir Ökçe

-II-

Jack London

"Bu suçlamaya cevap vermek gerekmez," dedi Bay Wickson, yavas yavas konusuyordu.

"Bütün bu tartısmayı büyük bir saskınlık ve tiksintiyle izledim. Evet, baylar,

benim sınıfımın üyeleri, beni igrendirdiniz. Haylaz, küçük okul çocukları gibi

davrandınız. Sıradan bir politikacı agzıyla, bir politikacı ahlakıyla

konustunuz. Bu yüzden sapır sapır döküldünüz hepiniz. Bir yıgın gürültü

kopardınız, vızıldamaktan baska bir sey çıkmadı agzınızdan. Bir ayının

kuyrugunda uçusan anlar gibi vızıldadınız. Baylar, iste ayı karsınızda (sözün

burasında eliyle Ernest'i gösterdi) ve sizin vızıltılannız yalnızca onun

kulaklan-nı gıdıkladı.

"_nanın bana, durum çok ciddidir. Ayı bu aksam, ilk defa bizi parçalamak için

pençelerini uzattı. Birlesik Devletler'de bir buçuk -ııımilyon

devrimci oldugunu söyledi. Bu bir gerçektir. Amaçlarının bizim

hükümetimizi, saraylarımızı, görkemli yasantımızı elimizden almak oldugunu

söyledi. Bu da bir gerçektir. Bir degisiklik, büyük bir degisiklik oluyor

toplumda, ama bu degisiklik ayının bekledigi degisiklik olmayabilir. Ayı bizi

parçalayacagını söyledi. Ya biz ayıyı parçalarsak?"

Büyük salon o homurtularla doldu gene, güvenli baslar sallandı bu kez. Suratlar

sertlesti. Hepsi birer savasçı kesilmisti.

"Ama vızıldamakla parçalayanlayız ayıyı," diye devam etti Bay Wickson. Kayıtsız

ve umursamazdı sesi. "Ayıyı avlayacagız. Sözcüklerle cevap vermeyecegiz ayıya.

Cevabımız kursunlarla olacak. Biz iktidardayız. Bunu kimse inkâr edemez. Bu

iktidar aracılıgıyla iktidarda kalacagız."

Birden yüzünü Ernest'e çevirdi. Çok dramatik bir andı bu.

"_ste size cevabımız. Bosuna agzımızı yoracak degiliz. Saraylarımızı, görkemli

yasantımızı yakalamak için, o övündügünüz güçlü ellerinizi uzattıgınızda, size

gücün ne oldugunu gösterecegiz. Size top sesleriyle, sarapnel patlamalarıyla ve

makineli tüfek sesleriyle karsılık verecegiz.* Devrimcilerinizi ökçelerimiz

altında ezecek ve cesetlerinizin üstünde yürüyecegiz. Dünya bizimdir, biz onun

efen-

* Bu düsüncenin genel anlamını göstermek için, Ambro-se Bierce tarafından

yazılan "Bir Sinigin Sözlügü" (M. S. 1906) adlı kitaptan asagıdaki tanım

alıntılanmıstır: "Misket, (isim) Amerikan Sosyalizminin isteklerine cevap vermek

için hazırlanmakta olan bir tasan." Misket, insanları öldürmek için kullanılan

bir sözcüktü.

dileriyiz ve öyle de kalacagız. Emekçi ordusuna gelince, onlar tarih

basladıgından beri pisligin içindedir ve ben tarihi dogru okurum. Ben, biz ve

bizden sonra gelenler, iktidarı ellerinde tuttugu sürece de pisligin içinde

kalmaya mahkumdur. _ste temel sözcüklerin kralı; _ktidar. Tanrı degil, servet

degil, iktidar. Diliniz uyusuncaya kadar tekrarlayın bu sözü. _ktidar."

"Soruma cevap verildi," dedi Ernest sakin bir sesle. "Verilebilecek tek cevap da

buydu. _ktidar. _ste isçi sınıfına ögretmek istedigimiz de budur. Hakka, hukuka,

adalete ya da insanlıga çagrının, size en küçük bir etkisi olmayacagını

deneyimlerimiz, acı deneyimlerimiz sonunda ögrendik. Yürekleriniz, altında

yoksulların suratlarını ezdiginiz ökçeleriniz kadar sert. Bu yüzden iktidarı ele

geçirmeyi ögreniyor ve ögretiyoruz. Seçim günü, bizim oylarımız, hükümetinizi

sizin elinizden alacaktır."

"Çogunlugu alsanız, ezici çogunlugu alsanız seçimde, ne olur sanki?" diye

sorarak Er-nest'in sözünü kesti. "Oy sandıgında kazandıgınız hükümeti size

devretmeye yanasmazsak ne yapacaksınız?"

"Bunu da düsündük," diye cevap verdi Ernest. "O zaman size kursunla karsılık

verecegiz. _ktidarın, sözcüklerin kralı oldugunu söylediniz. Çok güzel. _ktidarı

alacagız biz de. Ve oy sandıgı basında zafer kazandıgımız gün, siz bize hükümeti

devretmeyi reddederseniz, anayasaya uygun ve barısçı yollarla aldıgımız iktidarı

bize vermezseniz, ne yapacagımızı soruyorsunuz. Ben de size cevap verecegiz diyorum. Kovanın ve

sarapnelin gür-lemesi ve makineli tüfeklerin sesleriyle cevap verecegiz, size.

"Bizden kaçamazsınız. Tarihi dogru okudugunuz dogru. Emekçi sınıfın, tarihin

baslangıcından beri pisligin içinde oldugu dogrudur. Sizin ve sizden sonra

geleceklerin iktidarı süresince, emegin pislik içinde kalacagı da aynı sekilde

dogru. Size katılıyorum. Sizin söylediginiz bütün her seye katılıyorum. Hakem

iktidar olacaktır. Her zaman hakem olmustur zaten. Bu sınıf mücadelesidir. Sizin

sınıfınızın, eski feodal yönetimi devirdigi gibi, benim sınıfım, isçi sınıfı da

sizi devirecektir. Tarihi okudugunuz gibi biyoloji ve sosyolojiyi de dikkatle

okursanız, bu sonun kaçınılmaz oldugunu anlayacaksınız. Bunun bir, on ya da bin

yıl içinde gerçeklesmesinin bir önemi yok, ama eninde sonunda devrilecek

sınıfınız. Ve bu iktidarla basanlacaktır. Biz emekçiler ordusu da bu sözcügü,

sözcüklerin kralını, son sözcügü dilimize sakız ettik. _ktidar!"

Bilgi Dostları Kulübü'ndeki aksam böyle sona erdi.

GELECEK TASARILARI

Tam bu sıralarda, gelecek olayların belirtileri, birbiri ardından ve yogun bir

biçimde görünmeye baslamıstı. Ernest, babamın sosyalistleri ve isçi liderlerini

evinde kabul etmesini ve açık açık sosyalist toplantılara katılmasını dogru

bulmuyordu, ama onun bu kaygılarına babam gülüp geçiyordu. Bana gelince, isçi

sınıfının düsünürleriyle ve liderleriyle konustukça çok seyler ögreniyordum.

Madalyonun öteki yüzünü görüyordum. Onlarda gördügüm idealistlik ve hiç bencil

olmayan dost yanlan beni çok mutlu ediyordu. Gerçi önümde açılan bu yeni

edebiyat, felsefe, bilimsel ve sosyal alan karsısında korkuya varan bir

saskınlıga da sürüklenmiyor degildim. Çok çabuk ögreniyordum, ama basımızda

dolasan tehlikeyi sezecek kadar çabuk ög-renmiyormusum.

Bazı uyanlar almıyor degildim, ama bun-lan umursamıyordum. Örnegin, Bayan Pertonwaithe

ve Bayan Wickson üniversite çevresinde büyük sosyal etkileri olan

kisilerdi. Bunların sagda solda benim hakkımda, gençliginin etkisiyle çok

aceleci ve kesin davranan; kötü egilimler göstererek baskalarının islerine karısan bir kız, diye

konustuklarını duydum. Jackson davasında onlara karsı gösterdigim tavrı

düsününce bu davranıslarının çok dogal oldugunu düsündüm. O anda böylesine büyük

bir sosyal gücün temsilcilerinden gelen bu uyarının ciddiyetini hafife almısım.

Arkadaslarım da bana karsı bir baska davranıyorlardı, ama bunu Ernest'le

evlenmemi garip karsılamalarına baglıyordum. Bir süre sonra, Ernest bana,

sınıfımın bana karsı tavrının kendiliginden olmadıgını, arkasında örgütlü bir

saldın kokusu sezdigini söylüyordu. "Siz sınıfınızın bir düsmanını evinizde

barındırdınız," dedi. "Ona yalnız ev vermekle kalmadın, askını da verdin,

kendini verdin. Bu, üyesi bulundugunuz sınıfa bir ihanettir. Bunun cezasını

görmeyeceginizi sanma."

Ama daha önce bir gün, babam bir aksam üzeri eve dönmüstü. Ernest benimle

birlikteydi, babamın öfkeli oldugunu görebiliyorduk. Gerçekten öfkelenmisti.

Kolay kolay si-nirlenmezdi, ama öfkesini güçlükle zapt ettigi her halinden belli

oluyordu. Daha odaya girdiginde çok öfkeli oldugunu anlamıstık.

"Ne dersiniz buna?" diye sordu. "Wilcox'la kahvaltı ettim."

Wilcox, bizim üniversitenin tiridi çıkmıs rektörüydü. Kafası, ancak 1870 yılında

geçerli olabilecek düsüncelerle doluydu. O günlerden beri yeni bir sey

girmemisti kafasına.

"Beni davet etti," dedi babam. "Adam gönderip çagırttı."

Burada sustu, konusmasını bekliyorduk.

"Nazik bir görüsme oldu. Onu tanınm, ama azarlandım. Ben, evet! Hem de bir

ihtiyar fosilden azar isittim!"

"Neden azarlandıgınızı bildigime bahse girerim," dedi Ernest.

"Üç tahminde bulunarak degil ama," diyerek güldü babam.

"Bir defada bilecegim," diye karsılık verdi Ernest. "Tahmin de degil, kesin

biliyorum nedenini. Özel hayatınız yüzünden azar isittiniz."

"Üstüne bastınız!" diye bagırdı babam. "Nasıl tahmin ettiniz?"

"Bunun basınıza gelecegini biliyordum. Sizi daha önce uyarmıstım."

"Evet, uyarmıstınız," dedi babam. "Ama inanamadım size. Her neyse, kitabıma

geçirecegim en somut tanıklıklardan biri oldu bu."

"Bu, olacaklann yanında bir sey degil," diye devam etti Ernest. "Ben de dahil

olmak üzere, evinize sosyalist ve radikalleri kabul etmeye devam ettiginiz

sürece, basınıza daha birçok sey gelecek."

"_htiyar Wilcox da aynı seyleri söyledi. Daha yerli yersiz bir sürü sey söyledi.

Kusku doguracak bir yol izledigimi, bunun üniversite gelenegine ve

agırbaslılıgına uygun düsmedigini ve zamanımı bos yere harcadıgımı söyledi. Buna

benzer bir sürü üstü kapalı sözler etti, somut seyler göstermedigi için söyle

okkalı bir karsılık veremedim ama canını epey sıktım. Durmadan bana karsı nasıl

iyi duygular besledigini ve herkesin bir bilim adamı olarak kisiligime nasıl

saygı duydugunu tek-

rarlıyordu. Benimle konusmanın onun için rahat bir is olmadıgı belliydi. Bundan

hoslanmadıgını görebiliyordum."

"_stedigini yapmakta özgür degil ki o da," dedi Ernest. "Prangayı* takmak pek o

kadar güzel olmasa gerek."

"Evet. Bunu ona söylettim zaten. Bu yıl üniversitenin, devlet yardımının

karsılayamayacagı kadar çok paraya ihtiyacı oldugunu, bu açıgın ancak hayırsever

zenginlerin bagıslanyla kapanabilecegini, bu adamların da üniversitenin yüksek

idealinden saptıgını ve bilim dısına tastıgını görünce, bu niyetlerinden

vazgeçebilecegini söyledi. Benim özel hayatımın, üniversiteyi amacından nasıl

sap-tırabilecegini sorarak, agzından somut bir laf almak istedim ama o, buna

karsılık bana iki yıllık tam maasla izin vermeyi, Avrupa'ya dinlenmek ve

incelemeler yapmak için yolculuk yapmamı teklif etti. Elbette bu kosullar

altında kabul etmedim."

"Oysa bu teklifi kabul etmeniz, sizin için çok daha iyi olurdu," dedi Ernest

ciddi bir sesle.

"Bu bir rüsvetti ama!" diye karsı çıktı babam ve Ernest basıyla onayladı.

"Dilenci herif, bir de benim kızımın, senin gibi ünlü bir kisiyle orada burada

göründügünü ve bunun çay masalarında dedikodu konusu oldugunu, bunun ise

üniversitenin onuruna yakısmayacagını söyledi. Kendisi ki-

* Afrikalı köleler ve ayrıca suçlular bununla kelepçeleniyordu. _nsanların

Kardesligi gerçeklestikten sonra pranga gereksiz bir araç olarak kullanımdan

kaldırıldı.

sisel olarak buna karsı degilmis, ah elbette karsı degilmis, ama ortalıkta böyle

bir dedikodu dolasıyormus ve benim de bunu bilmem gerekiyormus."

Bu açıklama, Ernest'i bir an için düsündürmüstü. Yüzü asılmıstı, canının sıkkın

oldugu anlasılıyordu. Kısa süren bir suskunlugun sonunda söyle dedi:

"Bunun altında, üniversite idealinin ötesinde bir sey yatıyor. Biri Rektör

Wilcox'a baskı yapmıs olmalı."

"Böyle mi düsünüyorsunuz?" diye sordu babam. Onun yüzünde korkmustan çok,

ilgilenmise benzeyen bir ifade vardı.

"Kafamda belli belirsiz biçimlenmeye baslayan fikirleri size anlatabilmeyi

isterdim," dedi Ernest. "Dünya tarihinde hiçbir toplum simdi oldugu kadar hızlı

bir degisim geçirmedi. Sanayi sistemimizdeki hızlı degisimler, dinsel, siyasal

ve sosyal yapılarımızda da aynı derecede hızlı degisimlere yol açıyor. Toplumun

dokusunda ve yapısında görülmemis ve ürkütücü bir devrim oluyor. Bunlar, ancak

belli belirsiz hissedilebilir, henüz soyut seyler gibi kabul edebiliriz bunları.

Ama bu devrim içimizde, aramızda, havada. Hissedebiliyoruz, ama anlatamıyoruz.

Engin, belirsiz ve korkunç bir seyin ortaya çıkmak üzere oldugu anlasılıyor. Bu

tehdidin, ne biçimde açıga vurulacagını bilmek bile çok zor. Geçen aksam

Wickson'ın neler söyledigini duydunuz. Söylediklerinin ardında, benim

hissedebildigim aynı adsız ve biçimsiz seyler vardı. Son derece bilinçli bir

konusmaydı o aksamki konusma."

"Yani...?" diye söze basladı babam, sonra durdu.

"Yani daha simdiden ülkeye düsmeye baslayan bir gölge, sinsi bir gölge var gibi

geliyor bana. _sterseniz buna bir oligarsinin gölgesi adını verin. Benim de

verebilecegim gerçege en yakın tanım bu olacak. Bunun nasıl bir sey

olabilecegini ben bile tahmin edemiyorum.* Ama sunu söylemek istiyorum. Çok

tehlikeli bir durum içindesiniz. Belki bu tehlikeyi, tam olarak anlayamadıgım

için bir parça abartıyorum. Ögüdümü dinleyin ve size teklif edilen bu tatili

kabul edin."

"Ama bu korkaklık olur," diye karsı çıktı babam.

"Hiç de degil. Siz yaslı bir insansınız. Dünyada yapacagınızı yaptınız, hem de

büyük isler yaptınız. Artık kavgayı, genç ve güçlü olanlara bırakın. Biz yeni

kusagın görevi, bu isi tamamlamaktır. Avis benim yanı basımda olacak hep. Savas

cephesinde sizin temsilciniz olacak."

Everhard daha dogmadan önce, onun gibi bu oligarsinin ne biçim olabilecegini

bilemeyen insanlar vardı, ama onlar ufak tefek gölgelerden baslarına gelecekleri

sezebiliyorlardı. John C. Calhoun söyle demisti; "Hükümette halkın kendisinden

daha büyük bir güç meydana gelmis bulunmaktadır. Bu güç, pek çok çesitli

çıkarların bir kitle haline gelmis ve bankalardaki sonsuz Jazla para ile bir

arada tutulan insanları içermektedir." Ayrıca büyük hümanist Abraham Lincoln

suikaste ugramadan az önce söyle demisti; "Çok yakın bir gelecekte bir krizin

yaklasmakta oldugunu görüyor ve bu beni ülkemin güvenligi açısından korkutuyor.

Sirketler tahtlarından indirildi, bunun ardından yüksek mevkilerde kokusmalar

baslaya- ¦ cak ve ülkenin para gücü halka baskı yaparak egemenligini sürdürmeye

çabalayacak. Sonunda yönetim birkaç kisiye kalacak, servet birkaç kisinin elinde

toplanacak ve Cumhuriyet yok olacak."

"Ama bana zarar veremezler," diye karsı çıktı babam. Tann'ya sükür ki bagımsız

bir adamım. Ah, inanın bana, ekonomik açıdan çalıstıgı üniversiteye bagımlı bir

profesöre neler yapabileceklerini biliyorum. Ama ben bagımsızım. Ben aldıgım

maas için profesörlük yapmıyorum. Kendi gelirim beni pekâlâ geçindirir. Maasımın

tamamını alabilirler elimden, umurumda degil."

"Ama anlamıyorsunuz," diye cevap verdi Ernest. "Eger korktugum basımıza gelirse,

yalnız özel geliriniz degil, neyiniz var neyiniz yok, maasınız gibi elinizden

alınır."

Babam birkaç dakika hiç karsılık vermedi. Derin derin düsünüyordu, alnında

olusan kararların çizgilerini görebiliyordum. Sonunda konustu;

"Bu izni kabul etmeyecegim." Yeniden du-raksadı. "Kitabımı yazmaya devam

edecegim.* Yanılmıs olabilirsiniz, ama ister yanılmıs olun, ister yanılmamıs,

silahlarımın basından ayrılmayacagım."

"Pekâlâ," dedi Ernest. "Siz de Piskopos Morehouse'un yolunu tuttunuz ve sonunuz

da onun gibi felaket olacak. Ne oldugunuzu anlamadan birer proleter olup

çıkacaksınız."

* Sözü edilen "Ekonomi ve Egitim" adlı kitap, o yıl basılmıstı. Bu kitabın üç

kopyası günümüze kadar gelmistir. _kisi Ardis'te, biri Asgard'dadır. Kitap, çok

ayrıntılı olarak, kurulu düzende, yani kapitalist düzende üniversiteler ve diger

okullar arasındaki etkilesimi incelemektedir. Kitap, sadece kapitalist düzene

uygun düsüncelerle ögrencilerin yetistirildigi bütün egitim sistemine

yöneltilmis, mantıksal ve yıkıcı bir suçlamaydı, ögrencilerin kafasından

devrimci düsünceleri köreltmek amacının güdüldügünü ileri sürüyordu. Kitap büyük

bir heyecan yarattı ve anında Oligarsi tarafından yok edildi.

Sohbet Piskopos'a yöneldi, Emest'e, onunla ne yaptıgını sorduk.

"Ona cehennemi gezdirdigimden beri ruh hastası. Bizim fabrika isçilerinden

birkaçının evine götürdüm onu. Sanayi makinesinin bir kenara attıgı, insanlıktan

çıkmıs insanları gösterdim ona. Onların hayat hikâyelerini dinledi. Onu San

Francisco'nun asagı mahallelerine götürdüm. Orada ayyaslıgın, fu-husun ve

cinayetlerin dogustan egilimlerden daha derin nedenleri oldugunu anladı. Çok

hasta, bundan da kötüsü, ortalıklarda görünmüyor. Utanıyor. Ahlak kurallarına

biraz fazla baglı anlasılan. Çok derinden etkilendi. Her zaman oldugu gibi,

pratik degil. Aydın sınıflara ahlak vaazları vermek ve insanların iyi yönlerini

bulmak hayalleriyle, hâlâ boslukta dolanıyor. Kilise'nin eski ruhunu korumanın

en kutsal görevi olduguna ve bu ruha uygun ögretiyi günümüz din adamlarına

ulastırmanın, kendisi için kaçınılmaz bir görev olduguna inanıyor. Perisan

durumda. Er ya da geç bir yerlerden patlak verecek ve sonunda bir felaket

olacak. Felaketin ne biçimde olacagını tahmin bile edemiyorum. O saf, yüce bir

ruha sahip, ama aynı ölçüde de pratiklikten uzak. Benim ötemde bir insan o. Bir

türlü onu tutup, havalardan yere indirip, ayagını yere bastıramıyorum. O zeytin

bahçesine, çarmıha dogru uçuyor. Böylesine soylu ruhlar çarmıha gerilmek için

yaratılmıslardır."

"Ya sen?" diye sordum, askımın ciddi kaygısını saklayan bir gülümsemeyle.

"Ben gitmeyecegim çarmıha," diye güldü. "Belki idam edilebilirim, ya da suikasta

ugrayabilirim, ama asla çarmıha gerilmeyecegim. Dünyaya çok sıkı, inatla baglı

bir insanım ben. Bulutlara uçamam."

"Peki, ama neden Piskopos'un çarmıha gerilmesine göz yumuyorsun?" diye sordum.

"Bunun nedeninin sen oldugunu inkâr etmeyeceksin herhalde."

"Milyonlarca insan sefalet içinde kıvranırken, neden kaygısız bir ruhu rahat

bıraka-cakmısım?" diye cevap verdi.

"Peki o halde neden babama bu izni kabul etmesini öneriyorsun?"

"Çünkü ben saf ve yüce bir ruh degilim," diye cevap verdi. "Çünkü ben katıyım,

bencilim. Çünkü seni seviyorum ve daha önce Ruth'a dedigim gibi, senin halkın

benim hal-kımdır. Piskopos'a gelince, onun bir kızı yok. Sonra etkisi ne kadar

küçük, yaran ne kadar az olursa olsun yine de devrime mutlaka katkısı

olacaktır."

Ernest'le aynı kanıda degildim. Piskopos Morehouse'un ne kadar soylu bir

kisiligi oldugunu biliyordum. Onun erdemlilik adına yükseltecegi sesinin küçük

ve uygunsuz bir çıglık olmaktan öteye gidemeyeceginden emindim. Ama ben Ernest

gibi, katı gerçeklerle karsı karsıya kalmamıstım. O, bu yüce ruhla çabalarının

nereye kadar varabilecegini iyi biliyordu ve olaylar patlak verdikçe, ben de

bunu açık ve net olarak görecektim.

Bu konusmamızdan birkaç gün sonra, Ernest bana çok iyi bir haberi oldugunu

söyledi. Hükümetten bir teklif almıstı. Ona Birlesik Devletler _s Bakanlıgı'nda bir

danısmanlık verilmek isteniyordu. Çok sevindim. Maas oldukça yüklüydü ve bu

evliligimizi daha da güvence altına alacaktı. Hem, bu, tam Er-nest'e göre bir

isti. Dahası, benim belki de gözümde büyüttügüm yeteneklerinin, baskaları

tarafından da kabul edildigini görmek, için için gurur veriyordu bana.

Kıskançlıkla karısık bir gurur duygusu.

Birden gözlerinde bir pırıltı fark ettim. Bana gülüyordu.

"Herhalde.... reddetmeyeceksin?" diye tereddüt ederek sordum.

"Bu bir rüsvet," dedi. "Bunun arkasında Wickson'ın ince eli, onun arkasında da

daha üstteki insanların elleri var. Emekçiler ordusunun önderlerini satın alma

yöntemi, sınıf mücadelesi kadar eski bir numaradır. Zavallı ihanete ugramıs

emek! Eski isçi liderlerinin benzer yollarla nasıl satın alındıklarını bir

buseydin. Bütün ordusuyla savasmak yerine, bir generali satın almak ucuza, çok

ucuza mal olur. Bunun pek çok örnegi görüldü, ama isim vermeyecegim. Yeterince

öfkelendim zaten. Güzelim, ben bir isçi lideriyim. Satın almamam ben. Baska

hiçbir neden olmasa bile, ölünceye kadar köle gibi çalısan babamın anısına

duydugum saygı, benim böyle davranmama engel olur."

Gözleri yaslarla dolmustu. Benim büyük, güçlü kahramanımın gözleri dolmustu.

Babasının ahlakını nasıl bozduklarını, çocuklarının karnını doyurabilmek için,

onu nasıl adi

yalanlara ve hırsızlıga sürüklediklerini hiçbir zaman bagıslamayacaktı.

"Babam iyi bir insandı," demisti Ernest bana. "Ruhu çok temizdi, ama sürdügü

hayatın vahsiligi onun ruhunu körlestirdi, sakatladı, bozdu. Patronları; bu

vahsi yaratıklar, onu yerinden kıpırdamayan bir hayvan haline getirdiler. Simdi

o da senin baban gibi yasayabilirdi. Saglam bir bünyesi vardı. Ama sanayi

makinesine yakalandı ve kâr ugruna ölesiye çalıstırdılar onu. Düsün bir kez.

Damarlarındaki kan, daha fazla kâr elde etmek için efendilerinin, patronlarının

zevk âlemleri, görkemli sölenleri, eglenceleri için bulunmaz saraplarla

karıstırılarak içki diye sunuldu!"

¦VII* PİSKOPOSUN GÖRDÜGÜ HAYALET

"Piskopos elden gitti," diye yazıyordu Er-nest bana. "Gökyüzünde dolasıyor. Bu

gece, bu küçük sefil dünyamızı yerli yerine yerlestirecek, düzene koyacakmıs.

Vahyini teblig edecekmis. Bana böyle söyledi, bir türlü vazgeçiremedim onu bu

isteginden. Bu aksam I.P.H.* toplantısına da baskanlık edecek. Açılıs

konusmasında ilk vahiylerini verecekmis.

"Onu dinlemek için seni almaya gelebilir miyim? Elbette, bosuna konusacak.

Yüregin parçalanacak, onun yüregi de parçalanacak, ama bu senin için iyi bir

ders olacak. Biliyorsun, sevgilim, beni sevdigin için kendimle gururlanıyorum.

Ve bu yüzden, beni çok iyi tanımanı, elestirmeni istiyorum. Senin gözünde

degersiz olan yanlarımı düzeltmek istiyorum. Bu gururum, sizi düsüncelerimin

gerçekligine ve dogruluguna inandırmak istemektedir. Benim görüslerim serttir,

ama soylu bir ruha sahip Piskopos'un girisiminin, basarısızlıga ugramasında bu

sertligin nedenini bulacaksınız. Bu aksamı kaçırmayın. Bu aksam çok

* Bu harflerle belirtilen örgütün tam adı bilinemiyor. -127-

acıklı olaylar yasanacak ama bunun seni bana daha da yaklastıracagına

inanıyorum."

I.P.H. o gece San Francisco'da* toplanıyordu. Toplantının amacı, giderek

yaygınlasan ahlaksızlık sorununu tartısmak ve buna çözüm yollan aramaktı.

Piskopos Morehouse toplantıya baskanlık ediyordu. Kürsüde son derece sinirli

görünüyordu, büyük bir gerilim içinde oldugu belliydi. _ki tarafındaki

koltuklarda, Piskopos Dickinson, California Üniversitesi Ahlakbilimi Bölümü

Baskanı H. H. Jo-nes, büyük bagıs örgütçüsü Bayan W. W. Hurd, bagıs yapmada

ondan asagı kalmayan büyük insansever Philip Ward, ahlak ve iyilik dünyasının

daha az önemli diger yıldızlan oturuyordu. Piskopos Morehouse ayaga kalktı ve

dogrudan söze basladı:

"Kupa arabamın içinde sokakları dolasıyordum. Geceydi. _kide bir pencerelerden

dı-san bakıyordum. Birden gözlerim açılır gibi oldu ve nesneleri aslında

olduklan gibi görmeye basladım. _lk tepkim bu korkunç gerçegi görmemek için iki

elimi gözlerime götürmek oldu. Sonra karanlıgın içinde aklıma su soru geldi; Ne

yapmalı? Ne yapmalı? Bir an sonra aynı soru bu defa baska bir kılıkta karsıma

çıktı. Büyük _sa olsa ne yapardı? Bu soruyla birlikte büyük bir nur etrafı

aydınlattı gibi oldu ve Sam yolunda Saul'a görevinin görünmesi gibi, benim

görevim de günes parlaklıgıyla bana göründü.

"Arabayı durdurdum, dısan çıktım ve bir-

* Berkeley'den San Francisco'ya feribotla sadece birkaç dakikada gidilirdi. Bu

iki kent ve öteki körfez kentleri aslında bir bütün sayılırdı.

kaç dakika konustuktan sonra, iki genelev kadınını arabama binmeye ikna ettim.

Eger _sa'nın dedikleri dogruysa, bu iki talihsiz kadın da benim kız

kardeslerimdi. Günahlann-dan arınmak için benim sefkatime ve iyiligime

ihtiyaçlan vardı.

"San Francisco'nun en seçkin semtlerinden birinde otururum. Oturdugum ev, yüz

bin dolar eder, içindeki kitaplar, esyalar ve sanat eserleri daha da fazla eder.

Ev bir konak, hayır, bir saraydır, evde birçok usak vardır. Saraylann ne ise

yaradıgını bilmezdim. _nsanların oturması için yapılmıslardır sanırdım. Ama

simdi biliyorum. Sokakta buldugum o iki kadını sarayıma getirdim, benimle

birlikte oturacaklar. Sarayımın bütün odalarını onlar gibi kız kardeslerle

dolduracagım."

Dinleyiciler giderek daha huzursuz oluyorlardı, kürsüde oturanlann suratında ise

büyüyen bir korku okunuyordu. Donup kalmıstı hepsi. Birden Piskopos Dickinson

ayaga kalktı, yüzünde tiksinti duydugunu belirten bir ifadeyle kürsüden indi.

Salondan çıktı gitti. Ama gözleri hep aynı hayaleti gören Piskopos Morehouse,

orada bulundugunu unutmustu, konusmasını sürdürdü:

"Ey kız ve erkek kardeslerim, bu hareketimde bütün güçlüklerimin çözümünü

buluyorum. Eskiden kupa arabalann ne ise yaradıgını bilmezdim, ama simdi bunu da

biliyorum. Arabalar güçsüzleri, hastalan, ihtiyarla-n tasımak için yapılmıstır.

Utanç sınınnı asacak kadar onurlannı yitirenlere onurlarını tekrar kazandırmak

için yapılmıstır.

"Saraylann ne için yapıldıgını bilmezdim, ama simdi onları kullanacak bir is

buldum. Kilise'nin sarayları, hastaneler, dogru yoldan sapmısları barındıran

yurtlar olarak kullanılmalıdır."

Uzun bir süre, kuskusuz derin düsüncelerini en iyi biçimde anlatacak cümleyi

seçmek için konusmasına ara verdi. Hayli tedirgindi.

"Sevgili kardesler, ahlaktan söz etmek, size ahlak üzerine ders vermek bana

düsmez. Ömrüm, utanç ve ikiyüzlülüklerle dolu. Kimseye yardım eli uzatamadım bu

yüzden. Ama bu kadınlara, bu kız kardeslere karsı gösterdigim tavır bana, en iyi

yolun kolaylıkla bulunabilecegini gösterdi. _sa'ya ve _ncite inananlar için,

insanlar arasında yalnız sevgi bagı vardır. Günahtan ve ölümden güçlü olan tek

sey sevgidir. Burada, sizin huzurunuzda, aranızdaki zenginlerin görevinin, benim

davrandıgım gibi davranmak oldugunu bildiriyorum. Her bir zengin, evine bir

hırsız alsın, ona kardes gibi davransın. Birkaç talihsiz kadın alsın, onlara

kardes gibi davransın. O zaman San Francisco'da ne polise gerek kalacak, ne de

mahkemelere. Hapishaneler hastanelere dönüsecek, suçluyla birlikte suç da yok

olacak. "Yalnız paramızı degil, kendimizi de vermeliyiz. _sa'nın yaptıgını

yapmalıyız biz de. Kilise'nin bugünkü ögretisi budur. _sa'nın ilkelerinden nasıl

da saptık. Kendi kabugumuza çekilmisiz. _sa'nın yerine paraya tapar olduk. Bütün

hikâyeyi birkaç dizeyle anlatan bir siir var elimde. Simdi bunu size okuyacagım.

Yolunu kaybetmis, ama her seyi açık se-

çik görebilen bir insan tarafından yazılmıstır.* Bunu Katolik Kilisesi'ne bir

saldın olarak almayınız. Bu, bütün kiliselere, _sa'nın çizdigi yoldan aynlan ve

kendilerine teslim edilen kuzulannı bırakan bütün din adamlannm gösteris ve

görkemine karsı yazılmıstır. _ste okuyorum:

"Gökkübbe altında gümüs borazanlar öttü, Diz çökmüs bütün bir halk suskundu, Ve

gözlerinin önünden, sanki büyük bir

tanrvymıs gibi Roma'nın büyük efendisi insanların

omuzlarında geçti

Bir rahipmis gibi tertemiz bir elbise giymisti, Bir kralmıs gibi erguvan rengi

bir pelerine

bürünmüstü, Ve üç katlı o görkemli taç o kutsal alına

yerlesmisti; Görkem ve ısık yagmuru altında Papa

evine geçti

Birden kalbim geçmisin çöllerini astı, _sa'nın yapayalnız bırakıldıgı hüzünlü

kumsala vardı.

Ve bos yere dinlenecek bir yer aradı, Kusların yuvaları vardır, tilkilerin

inleri, Ben, yalnızca ben dolasıyorum bitkin, Ayaklarım tutmuyor yürümekten ve

göz yaslarımın ılık ve tuzlu sarabını içiyorum."

Dinleyiciler hareketlendiler, ama heyecanlı degillerdi. Piskopos Morehouse ise

hiçbir

* Oscar Wilde, 19. yüzyılın dil ustalarından biridir. -131-

seyin farkında degildi. Kararlı sesiyle konusmasını sürdürüyordu.

"_ste ben de bu yüzden içinizdeki zenginlere ve bütün zenginlere diyorum ki,

_sa'nın kuzularını acımasızca ezdiniz. Yüreklerinizi katılastırdınız.

Çevrenizdeki acı ve ıstırap çıglıklarına kulaklarınızı tıkadınız ama

kaçamazsınız. Bir gün duyacaksınız bu sesleri. Bu yüzden, diyorum ki..."

Ama tam bu sırada, ayaga kalkıp gelen Bayan H. H. Jones ve Philip Ward, Piskopos'un

kollarına girip onu kürsüden indirdiler. Dinleyiciler sessiz soluksuz

oturuyordu.

Sokaga çıkar çıkmaz Ernest vahsi bir kahkaha attı; bu davranısı sinirlerimi

ayaga kaldırdı. Gözyaslanmı tutmak için sarf ettigim çabadan, yüregim çatlayacak

gibi oldu.

"Vahiylerini verdi," diye haykırdı Ernest. "Piskoposlarının insanlıgı ve

derinlerde sakladıgı nazik ruhu, onu candan seven Hıristiyan müminlerin önünde

patlak verdi ve onlar da Piskopos'un aklını oynattıgı sonucuna vardılar! Onu

kürsüden büyük bir dikkatle indirdiklerini fark ettin mi? Bu manzara karsısında

seytanlar bile gülmüstür."

"Ne olursa olsun, Piskopos'un bu aksam yaptıkları ve söyledikleri büyük bir etki

yaratacaktır," dedim.

"Öyle mi düsünüyorsun?" dedi Ernest alaylı bir tavırla.

"Büyük bir olay olacak," diye ekledim. "O konusurken gazetecilerin deli gibi not

aldıklarını görmedin mi?"

"Yarın gazetelerde, söylediklerinin bir tek sözcügü bile yer almayacaktır."

"Buna inanamam," diye bagırdım.

"Bekle, göreceksin," diye cevap verdi. "Onun ne tek bir satırına, ne tek bir

düsüncesine yer vereceklerdir. Günlük basın mı? Haa... Günlük madrabazlık!"

"Ya muhabirler," diye karsı çıktım. "Onları gördüm."

"Söylediklerinin tek bir sözcügü bile gazetelerde yayımlanmayacakür. Editörleri

unutuyorsun. Onlar, uyguladıkları politikaya göre maas alıyorlar. Uyguladıkları

politika ise, kurulu düzene karsı hiçbir sey yazmamak. Piskopos'un konusması,

kurulu ahlak düzenine yapılmıs bir saldırıydı. Daha fazla konusmasını engellemek

için apar topar kürsüden indirildi. Birlesik Devletler basını mı? Kapitalist

sınıftan geçinen asalak bir hayvan. Görevi, kamuoyuna yön vererek egemen

sınıflara hizmet etmektir ve bu isi de olaganüstü bir basarıyla gerçeklestirir.

"Gel sana bir kehanette bulunayım. Yarınki gazeteler, Piskopos'un çok

çalısmaktan yorgun düstügünü, saglıgının iyi olmadıgını ve dün gece bir kriz

geçirdigini yazacaklar. Aradan birkaç gün geçtikten sonra da, küçük bir haberle

Piskopos'un sinirsel bir yorgunluk içinde oldugu ve sadık dindaslarının ona izin

verilmesi için girisimde bulundukları duyurulacaktır. Bundan sonra, su iki

seyden biri olacak, ya Piskopos yanlısını görüp kendisine çeki düzen verecek ve

artık hayaletler görmeyen biri olarak dönecek ona verilen izinden ya da

çılgınlıgında ısrar edecek. O zaman gazetelerde acıklı ve sıcak sözcüklerle

Piskopos'un delirdigi haberini okuyacagız.

Bundan sonra da hayallerini bir akıl hastanesinin duvarlarına anlatacaktır."

"Fazla ileri gidiyorsun!" diye haykırdım.

"Yüksek sosyetenin gözünde bu gerçekten çılgınlıktır," diye karsılık verdi.

"Hangi namuslu adam evine orospuları, hırsızlan alıp, onlarla kardes, kız kardes

gibi yasar? Dogru, _sa iki hırsız arasında öldü, ama bu baska bir hikâye.

Delilik mi? Uyusamadıgımız bir insanın düsüncesi bize hep yanlıs görünür. Artık

bu adamın görüsleri toplumun görüslerinden ayrı düsmüstür. Dolayısıyla bu adam

yanlıs düsünüyordur. Yanılan insanla çıldırmıs insan arasındaki sınır nedir?

Sagduyulu bir insanın, toplumun bu saglıklı temel görüslerinden önemli ölçüde

aykırılıga düsmesi akıl almayacak bir seydir.

"Bu aksamki gazetede buna güzel bir örnek veriliyor. Mary McKenna, Market Caddesi'nin

güneyinde oturuyor. Yoksul olmasına ragmen çok namuslu bir kadındır. O da

bir yurtsever. Ama Amerikan bayragı ve onun simgelestirdigi himaye gücü hakkında

yanlıs düsünceler besliyormus. Basına neler geldi dersin? Kocası bir kaza

geçirmis ve üç ay hastanede yatmıs. Çamasırcılık yapmaya baslamıs kadın ama yine

de kirasını günü gününe ödeyememis. Dün onu evden atmak istemisler. O, evinin

kapısına Amerikan bayragını çekip, kıvrımları arasına girerek, bu bayragın

himayesindeyken kendisini kapı dısarı edemeyeceklerini söylemis. Ne yapmıslar

dersin? Tutuklayıp, deli diye tutanak tutmuslar. Bugün doktorlar muayene

etmisler

kadmı ve deli olduguna dair rapor vermisler. Napa Akıl Hastanesi'ne kapattılar

kadını."

"Bu çok ayrı bir konu," diye karsı çıktım. "Örnegin, bir kitabın edebi üslubu

üzerine herkesten farklı düsünüyorum diyelim. Bu nedenle beni bir akıl

hastanesine tıkamazlar ya." "Çok dogru," diye karsılık verdi. "Ama böyle bir

düsünce ayrılıgı toplumun düzenini tehdit etmez ki. _ste fark burada. Mary

McKenna'nın ve Piskopos'un baskalanmnki-ne uymayan düsünceleri, toplum için

zararlıdır. Bütün yoksullar Amerikan bayragına sarılarak kiralarını ödememeye

kalkarsa ne olur bir düsünsene. Rantiye denen sey ortadan kalkar. Piskopos'un

görüsleri' de toplum için zararlı. Öyleyse, dogru tımarhaneye." Ona inanmak

istemiyordum. "Sabırlı ol, göreceksin," dedi Ernest ve ben bekledim.

Ertesi sabah bütün gazeteleri aldırdım. Simdilik Ernest haklıydı. Piskopos

Moreho-use'un söyledigi tek bir söz bile yansımamıstı gazetelere. Yalnız bir iki

gazetede, onun duygularına fazla kapıldıgından söz ediliyordu. Oysa, ondan sonra

konusanların sözleri satın satınna yazılmıstı.

Birkaç gün sonra, küçük bir haberde, Piskopos'un asın yorgunluktan dolayı,

dinlenmek için izne çıktıgı bildiriliyordu. Buraya kadar bir sorun yoktu, aklını

kaçırdıgını ima eden, hatta sinirlerinin zayıf düstügünü ima eden bir sey yoktu

simdilik. Piskopos'un bu hale düsecegi ve bundan sonra basma gelecekler, hele

Ernest'in söyledigi gibi çarmıha dogru yol alacagı, aklıma hayalime sıgmıyordu.

MAKİNE KIRICILAR

Ernest'in Sosyalist Parti'den meclis üyeligine adaylıgını koymasından kısa bir

süre önce babam, kendisinin "kâr ve zarar aksamı", Ernest'in ise "makine

kırıcılarının" aksamı dedigi gizli bir toplantı düzenledi. Bu, islerini çok

fazla gelistirememis isadamlarının davet edildigi bir aksam yemegiydi.

Hiçbirinin isletmesinin sermayesi, sanırım iki yüz bin dolan asmıyordu. Tam orta

sınıf isadamları temsilcileriydi bu adamlar.

Siverberg'deki Owen and Co.'nun sahibi Bay Owen vardı örnegin. Bu sirket, birçok

subesi bulunan büyük bir gıda ürünleri sirketiydi. Biz de onlardan alısveris

ederdik. Büyük bir ilaç sirketi olan Kovvalt and Wash-burn ecza ürünleri

deposunun iki ortagı da toplantıdaydı. Ayrıca Contra Costa bölgesinde, önemli

bir maden ocagına sahip Bay As-munsen ve bunun gibi küçük fabrikaların, küçük

ticari isletmelerin, küçük sirketlerin sahipleri ya da ortaklan, yani küçük

kapitalistler de bu toplantıya katılmıslardı.

Keskin bakıslı adamlardı hepsi. Sade ve açık bir dille konusuyorlardı. Hepsi de

büyük ortaklıklardan yani tröstlerden yakınıyorlardı. Parolalanymıs gibi durmadan,

'Tröstleri yok edelim!" diye tekrarlıyorlardı. Onlara göre tröstler bütün

bunalımların kaynagıydı. Hepsi de istisnasız aynı sözleri tekrarlıyordu.

Hükümetin, demiryolları ya da posta ve telgraf gibi tröstleri devletlestirmesini

istiyor, sermayenin sayılı insanlarda birikmesinin önüne geçmek için, gelir

üstünden, daha yüksek oranda vergilendirme düzeninin gerekliligini

savunuyorlardı. Yerel sorunları çözmek için de, ilkin su, havagazı, telefon ve

tramvay gibi kamu hizmeti gören isletmelerin, belediyelerin mülkiyetine

geçirilmesini öneriyorlardı.

Özellikle, Bay Asmunsen'in bir maden ocagı sahibi olarak anlattıkları ilginçti.

Maden ocagından hiç kâr elde edemedigini söylüyordu. Büyük Deprem'de, San

Francisco'nun bastan asagı yıkılması nedeniyle çok is almasına ragmen, kâr elde

edemiyormus. Altı yıldır San Francisco'nun yeniden yapımı sürmekteymis de, yine

de adamcagızın isi iyilesecegine, kötülesiyormus.

"Demiryolları sirketi benim islerimden hemen haberdar oluyor," diyordu.

"Madendeki masraflarımı en son kurusuna, bütün sözlesmelerimin kosullarını en

küçük ayrıntısına kadar bilirler. Bunu nasıl haber alıyorlar, bilemiyorum.

Memurlarımın arasından casuslar kiraladıklarını ya da is arkadaslarımı satın

almıs olabileceklerini sanıyorum. Kosulları çok uygun olan ve bana büyük bir kâr

bırakacak bir sözlesme imzalamamın hemen ertesinde, demiryolu sirketi nakliye

ücretleri-

ne zam yapıyor. Zamın nedenlerini de açıklamıyorlar. Böylece kârım demiryolu

sirketinin kasasına akıyor. Bir defa olsun ucuz tarifeden mal tasıtmayı

basaramadım. Buna karsılık büyük is kazaları olup da isletme masrafları

arttıgında ya da söyle böyle kazançlı bir anlasmaya girdigimde, navlun bedeli

düsük oluyor. Sonuç ne oluyor? _ster az ister çok kazançlı bir is yapayım, bütün

kârlarıma demiryolu sirketi el koymus oluyor."

"Yani size kala kala, bir müdür maası kadar bir para kalıyor," diye sözünü kesti

Er-nest. "Yani, ocak, demiryolu sirketinin olsaydı da, siz orada yönetici

olsaydınız, kazandıgınız kadar para alacaktınız."

"Üstüne bastınız," diye cevap verdi Bay Asmunsen. "Çok olmadı, su son on yılın

hesaplarının bir bilançosunu çıkarttım ve kazancımın bir yöneticininkini

asmadıgını gördüm. Hiç olmazsa demiryolu, benim ocagımı alsın da beni oraya

yönetici olarak atasın..."

"Ama su farkla ki," diye güldü Ernest; "sizin risklerinizi de demiryolu sirketi

üstlenmis olurdu o zaman."

"Çok dogru," diye cevap verdi Bay Asmunsen hüzünle.

Onların söyleyeceklerini söylemelerine izin verdikten sonra, Ernest saga sola

sorular yagdırmaya basladı. Önce Bay Owen'dan basladı.

"Berkeley'de yaklasık altı ay önce bir sube açtınız, degil mi?"

"Evet," diye cevap verdi Bay Owen.

"O günden bu yana, üç küçük semt bak-

kalının kapandıgına tanık oldum. Bunun nedeni sanırım sizin açtıgınız sube,

degil mi?"

"Bize karsı rekabet sansları olamaz," diye itiraf etti Bay Owen memnun bir

gülümsemeyle.

"Neden sansları olmasın?"

"Bizim daha çok sermayemiz var. Büyük bir isletmede zarar etme olasılıgı daha

az, verim daha yüksektir."

"Sizin o sube, üç küçük bakkalın kârlarını yuttu böylece. Anlıyorum. Ama

söyleyin bana, o üç bakkalın sahibine ne oldu?"

"Bunlardan biri, bizim siparis teslim arabalarımızdan birini kullanıyor. Diger

ikisine ne oldugunu bilmiyorum."

Ernest birden Bay Kowalt'a döndü.

"Hayli indirimli satıs* yapıyorsunuz. Ke-penklerini indirmek zorunda

bıraktıgınız küçük eczane sahiplerinin ne durumda oldugunu biliyor musunuz?"

"Bir tanesi, Bay Haasfurther, bizim reçete servisimizin sefi oldu," diye cevap

verdi Bay Kowalt.

"Siz de onların kârlarını yuttunuz yani?"

"Elbette. Bunun için ticaret yapıyoruz."

"Ya siz?" diye birden Bay Asmunsen'e döndü Ernest. "Siz demiryolu sirketinin

elinizden kârınızı aldıgından yakınıyordunuz, degil mi?"

Bay Asmunsen basını sallayarak onayladı.

_ndirim: Malın satıs fiyatını maliyet fiyatına, hatta daha da azına düsürmek.

Böylece, büyük bir sirket, küçük bir sirketten daha uzun bir süreyle zararına da

olsa satıs yapardı ve böylece küçük sirketleri iflasa sürüklerdi. Rekabetin

yaygın kurallarından biri.

"Sizin arzunuz, kârınızın cebinizde kalması degil mi?"

Yine basını sallayarak onayladı Bay Asmunsen.

"Baskalarının zararına olarak mı?" dedi Ernest.

Cevap alamadı.

"Baskalarının zararına olarak mı?" diye ısrar etti Ernest.

"Kâr böyle yapılıyor," diye kuru bir sesle karsılık verdi Bay Asmunsen.

"Öyleyse, ticaret oyunu dedigimiz, baskalarının sırtından kazanç saglamak ve

onların kendi sirketinizden kazanç saglamasını önlemektir. Bu dogru, degil mi?"

Bay Asmunsen cevap vermedi. Ernest sorusunu tekrarladı, sonunda konustu

Asmunsen.

"Evet dogru, ama biz baskalarının asın kâr yapmalarının dısında onlara karsı

degiliz. Bunu bilmenizi isterim."

"Asın derken, büyük kâr demek istiyorsunuz sanırım. Ama çok yüksek diye

adlandırdıgınız kârları, siz kendiniz etseniz buna bir itirazınız olur mu?

Kesinlikle olmaz degil mi?"

Bay Asmunsen, bu konudaki zaafını büyük bir alçakgönüllülükle itiraf etti.

Ernest bu defa, eskiden büyük bir mandıranın sahibi olan Bay Calvin'e döndü.

"Bir süre önce süt tröstüyle mücadele ediyordunuz," dedi Ernest. "Simdi Grange*

üyesisiniz. Bu nasıl oldu?"

* Yok olmakta olan çiftçi sınıfını, siyasa] bir parti halinde örgütlemek için

çok çaba harcanmıstı bu dönemde. Bunda amaç, tröstleri ve sirketler

topluluklarını, agır yasalarla yok etmekti. Bu girisimlerin tamamı

basarısızlıkla sonuçlandı.

"Oh, hayır, kavgayı bırakmıs degilim," diye cevap verdi, yeterince kavgacı bir

ifade vardı yüzünde. 'Tröste, etkili olabilecegim tek alanda, siyaset alanında

mücadeleme devam ediyorum. Bakın anlatayım size. Birkaç yıl önce, biz mandıra

sahipleri kendi halinde geçinip giden sütçülerdik."

"Ama kendi aranızda rekabet ediyordunuz degil mi?" diye sözünü kesti Ernest.

"Evet, bu da kârları daha düsük bir düzeyde tutuyordu. Örgütlenmeye çalıstık,

ama bagımsız mandıralar bu birligi hep kırdı. Sonra bu süt tröstü çıktı ortaya."

"Standar Oil Sirketi'nin* sermaye fazlasıyla kurulmus bir tröst," dedi Ernest.

"Evet, dediginiz gibi," diye onayladı Bay Calvin. "Ama o günlerde bunu

bilmiyorduk. Adamları, sopalarla karsımıza dikildiler. 'Ya tröste girip

zenginlesin,' dediler bize, 'ya da tröst dısında kalıp yok olun.' Çogumuz

katıldık. Katılmayanlar da açlıktan kıvrandı. Önceleri isler yolunda gitti.

Süte, litre basına bir sent zam yapıldı. Bunun bir çeyregi bize geliyor, diger

üç çeyregi tröstün kasasına giriyordu. Sonra süt bir sent daha zamlandı ama bu

yeni artıstan bize hiçbir pay verilmedi. Yakınmalarımız bosunaydı. Bütün kontrol

tröstün elindeydi. Birer kukladan baska bir sey olmadıgımızı anladık. Sonunda o

verdikleri çeyrek senti de elimizden çekip aldılar. Tröst bizi giderek daha çok

sömürmeye baslamıstı. Ne yapabilirdik? Tröst canımıza okumustu. Artık tek bir

mandıra kalmamıstı, yalnızca süt tröstü vardı."

Benzerlerinden çok ilerde, ilk basarılı büyük tekel. -142-

"Ama sizinkinden iki sent daha pahalıya satılan sütle rekabet edebilirdiniz,"

dedi Ernest muzır bir ifadeyle.

"Biz de öyle düsünmüstük. Bunu denedik." Sözün burasında bir an durdu Bay

Calvin. "Ve bu bizim sonumuz oldu. Tröst sütü piyasaya bizden daha ucuza

verebiliyordu. Bizim maliyetin altında sattıgımız fiyatla bile satsa, tröstün

küçük de olsa bir kân oluyordu. O serüvende elli bin dolar zarar ettim. Çogumuz

iflas* ettik. Mandıralar böylece yeryüzünden silindi gitti."

"Tröst kârlarınızı elinizden aldıgı için," dedi Ernest, "siz de bunları geri

almak amacıyla, tröstü ortadan kaldıracak yeni yasalar çıkarabilecek bir partide

siyasete atılıyorsunuz, öyle mi?"

Bay CaMn'in yüzü aydınlandı. "Çiftçilerle yaptıgım konusmalarda hep bunu

anlatıyorum. Siz bütün programımızı tek bir cümlede ifade ettiniz."

"Ama yine de tröst bagımsız mandıralardan daha ucuza süt üretiyor, degil mi?"

diye sordu Ernest.

"Elbette, o olaganüstü örgütlenmesi ve büyük sermayesinin ona sagladıgı son

model makineleriyle neden üretmesin ki?"

"Bu ayrı konu," diye cevap verdi Ernest. "Daha ucuza satabilir elbette, zaten

satıyor da."

Sözün burasında, Bay Calvin kendi görüsünü açıklamak için siyasi bir konusma

yap*

_flas: Rekabetçi sanayide bireyi borçlarını ödemek için malını vermek zorunda

bırakan tuhaf bir kurum. Bunun etkisi dise dis sosyal mücadelenin çok vahsi

yönlerini düzeltmek oldu.

maya basladı. Ötekiler de kendisini can kulagıyla dinlediler. Yürekten

onayladılar söylediklerini. Hepsi de tröstleri yok etmek istiyordu.

"Zavallı akıl yoksunları," diye fısıldadı kulagıma Ernest. "Görebildikleri

kadarını iyi görüyorlar, ama aslında burunlarının ucundan ötesini göremiyorlar."

Bir süre sonra tartısmanın iplerini eline geçirdi ve kendine özgü hâkim tavnyla

toplantının sonuna kadar bırakmadı.

"Hepinizi büyük bir dikkatle dinledim," diye söze basladı. 'Ticaret oyununu

usulüne göre oynadıgınızı görüyorum. Sizin gözünüzde hayat, kâr demektir.

Dünyaya yalnızca para kazanmak için geldiginiz düsüncesine sarsılmaz bir inançla

baglısınız. Yalnız burada bir sorun ortaya çıkıyor. Tam, kârlı bir çalısma

düzeni içinde giderken, bir tröst ortaya çıkıp kârınızı elinizden alıyor. Bu

sizin dünyaya gelme amacınıza aykırı düsüyor, tek çıkar yol diyorsunuz, kârınızı

elinizden alanı yok etmek.

"Dikkatle dinledim sizi evet, sizi tanımlayacak tek bir sıfat var, makine

kırıcıları! Makine kırıcının ne oldugunu bilir misiniz? Anlatayım. On sekizinci

yüzyılda, evlerde kadınlar ve erkekler, el tezgâhlarında kumas dokurdu. Bu

üretim biçimi hem yavas, hem özensiz hem de maliyeti yüksekti. Bu evlerde üretim

sistemi, iyi ürün veremiyordu. Sonra, zamandan tasarruf saglayan buharlı dokuma

tezgâhlan icat edildi. Büyük bir fabrikada, bir merkezden çalıstınlan binlerce

tezgâhın ürettigi kumas, bin ayn evde üretilen kumastan çok daha ucuza

geliyordu. Bu koskoca fabri-

ka karsısında, rekabet daha dogmadan yok oldu. O güne kadar, kendi el

tezgâhlannda kendi hesaplanna çalısan kadınlar ve erkekler, bu defa buharlı

tezgâhlarda kapitalistler hesabına çalısmaya basladılar. Dahası, bu makine

tezgâhlannda, küçük çocuklar daha düsük ücretlerle çalısmaya basladılar, bunun

üzerine birçok erkek, issiz kaldı. Yasamak bu erkekler için giderek daha

zorlastı. Yasam standartlan düstü. Açlık içindeydiler. Bütün kötülügün

makinelerde oldugunu söylüyorlardı. Bunun üzerine makineleri kırmaya

kalkıstılar. Basaramadılar ve de çok aptaldılar.

"Onlann basına gelenlerden ders almamıssınız siz. _ste, aradan bir buçuk yüzyıl

geçmesine ragmen, yine makineleri kırmak istiyorsunuz. Kendi agzınızla

söylediginiz gibi, tröstün makineleri sizden daha ucuz ve daha verimli is

çıkanyorlar. Bu yüzden onlarla rekabet edemiyorsunuz. Ancak makineleri kırmayı

kafanıza koyabilirsiniz. Siz, _ngiltere'nin o günkü isçilerinden de aptalsınız.

Rekabetin tekrar yaratılması için istediginiz kadar söylevler verin, tröstler

sizi ezmeye devam edecektir."

Hepiniz, istisnasız aynı hikâyeyi, rekabetin ortadan kalkmasını ve tröstlerin

ortaya çıkısını anlatıyorsunuz. Burada, Bay Owen, Berke-ley'de açtıgınız subeyle

rekabeti ortadan kaldırdınız ve üç küçük bakkalı iflas ettirdiniz. Çünkü sizin

sirketiniz, onlardan daha güçlüydü. Ama karsınızda daha güçlü birliklerin,

tröstlerin kuruldugunu görünce kıyameti ko-panyorsunuz. Kalkmıs, baska

tröstlerin size baskı yaptıgından yakınıyorsunuz. Siz, tröst

degilsiniz diye yakınıyorsunuz. Siz de, bütün Birlesik Devletler'e yayılmıs

yiyecek maddeleri tröstü olsaydınız, baska telden çalardınız. 'Yasasın

tröstler,' diyecektiniz. Ama sirketiniz bir tröst degil ve güçsüz oldugunun siz

de farkındasınız. Sonunuzun ne olacagını anlamaya basladınız. Bu kadar

subeleriniz olmasına ragmen, kendinizin de bir kukla oldugunu fark ettiniz.

Güçlü ortaklıkların gün geçtikçe çogaldıgını görüyorsunuz. Demir eldivenler

giymis tröstün ellerinin, sagınızdan solunuzdan parçalar kopardıgını

hissediyorsunuz. Demiryolu Tröstü, Petrol Tröstü, Çelik Tröstü, Kömür Tröstü!

Sonunda sizi yok edeceklerini, küçük kârlarınızı son yüzdesine kadar elinizden

alacaklarını biliyorsunuz.

"Bunlar da sizin kötü bir oyuncu oldugunuzu gösterir. Buradaki üç küçük bakkalı

kapattırdıgınız zaman gururlandınız, isbilirligi-nizle övündünüz. Gögsünüz

kabardı. Verimlilikten ve yatırımdan söz ettiniz. Üç küçük bakkalı yutarak elde

ettiginiz kârla karınızı Avrupa'ya hava almaya gönderdiniz. Bu bir köpek

yasasıdır. Bir köpek diger köpegin agzından lokmasını kapmaya çalısır. Siz üç

küçük bakkalın lokmalarını kaptınız, öte yandan siz daha güçlü köpekler

tarafından ısınldmız ve bir fmo gibi yaygarayı bastınız. Size söyledigim bu

seyler, masa basında oturan herkes için geçerlidir. Hepiniz havlıyorsunuz. Oyunu

kaybedeceginizi anladınız, bagırıp çagırıyorsunuz.

"Ama sızlanmalarınızda bile açıkyürekli degilsiniz. Baskalarını sömürerek kâr

yapmayı sevdiginizi, bu gürültüyü baskaları sizi sö-

mürerek para kazandıgı için kopardıgınızı itiraf etmiyorsunuz. Bunu

söyleyemeyecek kadar kurnazsınız hepiniz. Baska biçimde konusuyorsunuz. Bay

Calvin'in yaptıgı gibi, küçük kapitalist politik nutuklarını çekiyorsunuz. Ne

dedi Bay Calvin? Aklımda kalan birkaç sözcügünü tekrarlayayım size; 'Bizim

ilkelerimiz saglam ve dogrudur. Bu ülkeye gerekli olan, temel Amerikan

yöntemlerine dönmektir. Bu da herkese esit fırsatlar tanımaktır. Bu ulusu

doguran özgürlük ruhudur. Atalarımızın ilkelerine geri dönelim.'

"'Herkese esit fırsat' derken, büyük tröstlerin elinizden aldıgı, kâr elde etme

hakkına tekrar sahip olmayı anlatmaktadır. _sin garip yanı, bu sözleri o kadar

çok tekrarladınız ki, bunun dogruluguna kendiniz de inanıyorsunuz. Siz,

baskalarını azar azar yolmak istiyorsunuz ve bunun da özgürlük arzusu olduguna

kendinizi inandırmıssınız. Sizler doymak bilmeyen oburlarsınız ama

cümlelerinizin bü-yüsüyle vatanseverlik yaptıgınıza inanıyorsunuz. Aslında

yalnızca katıksız bir bencillik olan para kazanma isteginizi, acı çeken insanlık

için duydugunuz fedakârlık duygusu gibi göstermek istiyorsunuz. Hiç olmazsa,

burada, biz bizeyken namuslu olun ve gerçekleri oldugu gibi görüp, her seyin

adını dogru koyun."

Masadakilerin yüzleri kimisinin öfkeyle kıpkırmızı, kimisinin korkuyla sapsarı

kesildi. Bu tüysüz delikanlıdan, sözcükleri tartıp tokmak gibi kafalarına

indirmesinden ve her seyi oldugu gibi anlatmasından bir parça korkmuslardı. Bay

Calvin, hemen savunmaya geçti.

"Neden olmasın?" dedi. "Bu cumhuriyeti kuran atalarımızın yöntemlerine ne diye

dönmeyelim? Evet Bay Everhard, söyledikleriniz yenilir yutulur cinsten olmasa

da, büyük çogunlugu gerçek. Ama burada açık sözlü olabiliriz. Maskelerimizi

atalım ve Bay Everhard'ın önerdigi gibi sorunları açıkça ortaya koyalım. Biz

küçük kapitalistlerin kâr pesinde kostugu ve tröstlerin de bunu elimizden aldıgı

dogrudur. Tröstleri de, kârlarımızı tekrar geri almak için ortadan kaldırmaya

çalıstıgımız da dogrudur. Ama soruyorum, bunu neden yapmayalım? Neden? Neden

yapmayalım?"

"Hah, iste simdi konusmanın can alıcı noktasına geliyoruz," dedi Ernest memnun

bir tavırla. Pek kolay olmayacak ama bu sorunun cevabını vermeye çalısacagım

size. Sizler ticaret, is egitimi görmüssünüz, ama toplumsal evrimden hiç

haberiniz yok. Ekonomik evrimin bir geçis dönemini yasamaktasınız, ama bunu

anlamıyorsunuz. Bütün sorun da buradan çıkıyor. Bana geriye dönüsün neden

olanaksız oldugunu soruyorsunuz. Çünkü bu olanaksız da ondan. Nasıl akar suyu

yokus yukarı akıtamazsanız, ekonomik evrimin gelismesini de, geldigi kanaldan

geri döndüre-mezsiniz. Joshua, günesi Gibeon üzerinde durdurdu, ama siz daha da

öteye gitmek istiyorsunuz. Günesi gökyüzünde geriye itelemek istiyorsunuz.

Öglenin ardından aksam degil, sabah olsun istiyorsunuz.

"_s, yüksek üretim, giderek artan is verimliligini saglayan makineler karsısında

siz, ekonomi günesini birkaç kusak geriletmek; bü-

yük sermayenin, büyük makinelerin, demiryollarının olmadıgı bir avuç sanayicinin

birbirleriyle ekonomik bir anarsiyle rekabet ettigi, üretimin ilkel, yagmacı,

masraflı ve plansız oldugu bir döneme geri götürmek istiyorsunuz. _nanınız,

Joshua'nm görevi daha basitti, üstelik ona Yehova yardım ediyordu. Ama Tann, siz

küçük kapitalistleri yüzüstü bırakmıs. Sizin günesiniz artık batıyor ve bir daha

da dogmayacak. Sizin gücünüz, onu simdi oldugu yerde durdurmaya da yetmez. Siz

yok oluyorsunuz, yeryüzünden bütünüyle silinmeye mahkumsunuz."

"Karar evrimindir. Bu Tann'nın buyrugudur. Birlesmek rekabetten daha güçlüdür.

_lk insanlar, kaya oyuklarında barınan güçsüz yaratıklardı, ama et obur

düsmanlarına karsı yine de birlestiler. Bunlar rekabetçi canavarlardı. Yırtıcı

hayvanlarda yalnızca rekabet duygusu, oysa insanoglunda isbirligi yapma güdüsü

vardır. Bu nedenledir ki, bütün hayvanlara üstünlük saglamıslardır. O günden bu

yana durmadan bu isbirligini gelistirmekten baska bir sey yapmamıslardır.

Rekabete karsı örgütlenme savası, binlerce yıl öncesine uzanır ve örgütler

savastan daima kazançlı çıkmıstır. Serbest rekabet alanını seçenler, yok

olmaktan kendilerini kurtaramazlar."

"Ama tröstlerin kendisi de rekabetten dogmustur," diye sözünü kesti Bay Calvin.

"Çok dogru," diye cevap verdi Ernest. "Ama rekabeti ortadan kaldıranlar da yine

bu tröstler olmustur. _ste bu yüzdendir ki, az önce itiraf ettiginiz gibi, siz

artık bir mandıra sahibi degilsiniz."

Aksamın ilk kahkahası masaja dolastı, Bay Calvin bile kendine gülenlere katıldı.

"Simdi tröstlerden söz açmısken," diye sürdürdü Ernest, "karanlıkta kalmıs bazı

noktalan aydınlatalım. Simdi birkaç tez ileri sürecegim, benimle aynı düsüncede

olmayanlar hemen belirtsinler. Karsı çıkmadıgınız takdirde, suskunlugunuz

sözlerimi onayladıgınız anlamına gelecektir. Motorlu bir dokuma tezgâhının, bir

el tezgâhından daha çok kuması, daha ucuza dokuyacagı bir gerçek midir?"

Durakladı Ernest, cevap bekledi, ama kimseden ses çıkmadı. "Motorlu dokuma

tezgâhını parçalayıp el tezgâhında daha kaba, daha pahalıya kumas dokumak

mantıga sıgmaz, bu da tamam mı?" Baslar onaylarcasına sallandı. 'Tröst olarak

bilinen ortaklıkların, binlerce rakip isletmenin ürettiginden daha fazlasını,

daha ucuza ürettigi de dogru mudur?" Gene karsı çıkan olmadı. "Öyleyse, o ucuz

ve yetkin ticari birligi yok etmek mantıga sıgar mı?"

Uzun bir süre kimse cevap vermedi. Sonra Bay Kowalt konustu.

"Ne yapacagız peki?" diye sordu. "Onların egemenliginden kurtulmak için,

tröstleri ortadan kaldırmaktan baska çıkar yolumuz yok."

Ernest birden parladı, saldırıya hazırlandı.

"Size baska bir yol gösterecegim!" diye bagırdı. "Gelin, bu güzelim makineleri,

daha yetkin ve daha ucuz üretim yapan bu makineleri yok etmeyelim. Gelin, biz

ele geçirelim bunları. Onların yüksek verimliliginden ve ucuza mal

üretmelerinden yararlanalım. Onları biz isletelim. Bu harika makinelerin simdiki

sa-

hiplerine bir tekme atalım ve bu üretim araçlarına kendimiz sahip olalım. Bu,

baylar, sosyalizmdir. Tröstlerden daha büyük bir birliktir bu. Gezegenimizde

görüp göreceginiz sosyal ve ekonomik birliklerin en büyügüdür. Bu, evrim

çizgisine uygun bir davranıstır. Birliklerin karsısına daha büyük bir birlikle

çıkıyoruz. Kozlar bizim elimizde. Bizim yanımıza gelin ve kazanacakların yanında

yer alın."

Birden dinleyenler arasından itiraz sesleri yükseldi ve baslar sallanmaya,

agızlarda bir seyler gevelenmeye baslandı.

"Pekâlâ," diye güldü Ernest. "Demek siz, tarihte geri dönmeyi tercih

ediyorsunuz. Atalarınızı diriltmek istiyorsunuz. ¦ Ama bütün ataların yok oldugu

gibi yok olmaya mahkumsunuz. Simdiki tröstlerden daha büyük birlikler

dogdugunda, durumunuzun ne olacagını sordunuz mu kendinize? Bu büyük tröstlerin

de birlesip daha büyük birlikler olusturdugu zaman, sosyal, ekonomik ve politik

tröstleri olusturdugu zaman ne olacak diye sordunuz mu kendi kendinize?"

Sözünün burasında ansızın Bay Calvin'e döndü Ernest.

"Eger haksızsam söyleyin, siz yeni bir siyasi parti kurmak zorunda kaldınız,

çünkü eski partilerin hepsi tröstlerin eline geçmistir. Bunlar sizin tarım

alanındaki propagandanıza, sizin Grange Partisi'ne en büyük engeli

olusturuyorlar. Karsılastıgınız bütün bunalımların, yediginiz bütün darbelerin,

ugradıgınız bütün basansızlıklann ardında hep bu tröstlerin parmagı var, dogru

degil mi? Söyleyin bana."Bay Calvin huzursuz bir suskunluk içindeydi.

"Haydi, söyleyin, dogru degil mi, söylese-nize," diye ısrar etti Ernest,

yüreklendirmek istercesine.

"Dogru," diye itiraf etti Bay Calvin. "Ore-gon Eyalet Meclisi'ni ele geçirdik.

Bizleri koruyan yasalar çıkardık. Ama bu yasalar, tröstlerin getirdigi vali

tarafından veto edildi. Biz de tam tersi, Colorado'da bizi destekleyen bir

valiyi is basına getirdik, orada da yasama kurulları onun çalısmasını engelledi.

_ki defa gelir üstünden, daha yüksek oranda vergi yasası çıkarttık, bunların

ikisini de Yüksek Mahkeme, Anayasa'ya aykırı bularak iptal etti. Mahkemeler de

tröstlerin elinde. Biz, yani halk, yargıçlara yeterince rüsvet veremiyoruz. Ama

bir gün gelecek..."

"Aralarında birlesen tröstler meclisi ele geçirecek, tröst birliklerinin kendisi

hükümet olacak," diye sözünü kesti Ernest.

"Asla! Asla!" diye çıglıklar yükseldi. Salon-dakiler heyecanla savas naraları

atmaya basladılar.

"Söyleyin bakalım," diye üsteledi Ernest, "o gün geldiginde ne yapacaksınız?"

"Bütün gücümüzle karsı çıkacagız!" diye haykırdı Bay Asmunsen ve birçok ses onun

bu kararlılıgını destekledi.

"Ama bu iç savas demektir," diye uyardı onları Ernest.

"_ç savas olursa olsun," diye kestirip attı Bay Asmunsen. Masadaki herkes onun

bu yürekliligini destekledi. "Biz atalarımızın

kahramanlıklannı unutmadık. Özgürlük için dövüsmeye ve ölmeye hazırız."

Ernest gülümsedi.

"Unutmayın ki," dedi, "sizin o bagımsızlık dediginizin, baskalarının kârlarını

cebe indirmek anlamına geldigini daha önce kabul etmistiniz."

Masadaki herkes öfkeden köpürüyordu. Ama Ernest sesini yükseltti ve hâkim bir

tavırla sürdürdü konusmasını.

"Size bir sorum daha var. Hükümet, tröstlerin eline geçince ayaklanacagınızı

söylüyorsunuz. Bunun sonucu olarak hükümet size karsı düzenli orduları,

donanmayı, milis kuvvetlerini, polisi, sözün kısası Birlesik Devletler'in elinin

altında tuttugu bütün güçleri kullanacaktır. Bunlara karsı sizin gücünüz nedir?"

Yüzlerde korkulu ifadeler belirmisti. Ernest daha kendilerini toplamalarına

fırsat vermeden yeni bir darbe daha indirdi.

"Unutmayın ki, kısa bir süre önce, düzenli ordumuzun toplamı elli bin kisi

kadardı. Ama her yıl biraz daha büyüdü ordu. Bugün tam üç yüz bin kisilik bir

güç halinde."

Bir darbe daha vurdu.

"Hepsi bu kadarla da bitmiyor. Siz bu kutsal düsünüzün, yani kârınızın pesinde

çılgınca kosarken, serbest rekabet üstüne söylevler verirken, tröstler karsınıza

çok daha acımasız ve güçlü engeller çıkardı. Milis gücü var."

"O bizim gücümüz!" diye haykırdı Bay Ko-walt. "Biz onunla düzenli ordulara karsı

koyacagız."

"Yani milise kendinizin de girecegini söylemek istiyorsunuz," diye karsılık

verdi Ernest. "Yani özgürlük adına nerede meslektaslarınız ayaklanmıssa,

Florida'ya, Maine'e, Filipinler'e ya da her neresi olursa oraya gönderecekler.

Özgürlükleri için iç savasa girisen kendi yoldaslarınızın kanıyla bogacaklar

sizi. Öte yandan, Wisconsin, ya da baska eyaletlerden gelen yoldaslar, milise

katılacak, buraya Cali-fornia'ya gelip sizin iç savasınızda sizin kanınızla

bogulacaklar."

Simdi iyice sarsılmıslardı. Hepsi sustular, derin bir sessizlige gömüldüler.

Sonunda Bay Owen fısıltıya benzer bir sesle mırıldandı:

"Biz de milise girmeyiz olur biter. Biz o kadar aptal degiliz."

Ernest koca bir kahkaha attı.

"Bu tekellerin gücünü ve dönen dolapları hiç anlamıyorsunuz. Elinizde degil

savasa girip girmemek. Sizi milise alacaklar."

"Yurttas hukuku diye bir sey var," diye üsteledi Bay Owen.

"Ama hükümet sıkıyönetim ilan ederse bu dediginiz ortadan kalkar. Siz kendi

gücünüzü ayaklandırmaktan söz ettiginiz gün, kendi gücünüz size karsı

kullanılacaktır. Söyle ya da böyle milise alınırsınız. Birinin habeas corpus*

diye mırıldandıgını duydum. Habeas corpus yerine post mortem** alınırsınız. Eger

milise girmeyi kabul etmezseniz, bir savas mahkemesine çıkarılır ve bir duvar

* Habeas corpus: Yasal yollardan ugranılan haksızlıgın

ortadan kaldırılması belgesi. ** Ölümden sonra.

dibinde köpekler gibi kursunlanırsınız. _ste size yasa."

"Böyle yasa olmaz!" diye atıldı Bay Calvin. "Böyle bir yasa yok. Genç adam,

bütün bunları uyduruyorsunuz. Siz Filipinler'e milis gönderilmesinden söz

ediyorsunuz. Bu, Ana-yasa'ya aykırıdır. Anayasa'da, milisin ülke dısına

gönderilmeyecegi konusunda özel bir madde var."

"Anayasa'nın bu konuyla ne ilgisi var?" diye sordu Ernest. "Anayasa'yı,

bildiginiz gibi, Yüksek Mahkemeler yorumlar ve bunlar da, az önce Bay

Asmunsen'in de belirttigi gibi, tröstler tarafından satın alınmıslardır. Ayrıca,

dedigim gibi yasa böyle. Yıllardır, tam dokuz yıldır yürürlükte bu yasa baylar."

"Bizim milise girmemiz mi yani?" diye sordu Bay Calvin. "Yani biz katılmayı

kabul etmezsek Özel Askeri Mahkeme'nin bizi kur-sunlayacagı yasa mı?"

"Evet," dedi Ernest, "tam üstüne bastınız."

"Biz nasıl oluyor da bu yasadan söz edildigini hiç duymadık?" diye bu defa

babam, yeni bir sey ögreniyormus gibi sordu.

"Bunun iki neden var," dedi Ernest. "Birincisi bu yasayı uygulama geregi hiç

duyulmadı. Böyle bir sey olsaydı, mutlaka haberiniz olacaktı. _kincisi, yasa

mecliste ve senatoda tartısmasız ve gizlice kabul edildi. Gazeteler de bu konuda

dogal olarak en küçük bir haber bile yayımlamadı. Ama biz sosyalistler

biliyorduk. Gazetelerimizde yazdık yasanın çıktıgını. Ama siz bizim

gazetelerimizi okumazsınız ki." ,"Uydurdugunuzda ısrar ediyorum," dedi Bay Calvin inatla. "Buna kimse razı olmaz.

Halk böyle bir seye izin veremez."

"Ama halk buna izin verdi bile," diye karsılık verdi Ernest. "Siz bana

'uyduruyorsunuz' diyorsunuz..." elini cebine soktu, cebinden küçük bir kitapçık

çıkardı, "bakın bakalım bu uydurma bir seye benziyor mu?"

Kitabı açtı, okumaya basladı.

'"Birinci Bölüm: Milis, Columbia Bölgesi'y-le, ilgili eyalet ve bölgelerde

yasayan on sekiz yasından büyük ve kırk bes yasından küçük saglıklı erkek

yurttaslardan olusur.'

"'Yedinci Bölüm: Milise çagrılan bir subay ya da bir er -unutmayınız ki birinci

bölüme göre hepiniz milise çagrılmıs olacaksınız baylar- yoklamaya gelmeyi kabul

etmez ya da çagrılır çagrılmaz üstlerine teslim olmazsa, Askeri Mahkeme

tarafından yargılanacaktır ve bu kisi Askeri Mahkeme'nin kararına göre

cezalandırılacaktır.'

'"Sekizinci Bölüm: Milis subayları ya da erlerini yargılayacak Askeri Mahkemeler

milis subaylarından olusacaktır.'

"'Dokuzuncu Bölüm: Birlesik Devletler'in hizmetine çagrılan milis kuvvetlerine,

Birlesik Devletler'in düzenli ordularıyla aynı savas kural ve yasaları

uygulanacaktır.'

"Simdi nerede oldugunuzu anladınız mı baylar, benim sevgili Amerikan

yurttaslarım ve milis arkadaslarım. Dokuz yıl önce, biz sosyalistler bu yasanın

emege karsı çıkarıldıgını sanmıstık ama simdi size karsı da yönelmis oldugunu

anlıyorum. Meclis üyesi

-156-

Wiley, çok kısa süren bir tartısma sırasında bu yasa tasarısının, hayatı,

özgürlügü ve mülkiyeti her türlü tehlikeye karsı korumak için halkın bogazına

yapısacak, halk diye adlandırdıgı sizlersiniz baylar, bir yedek kuvvet

olusturdugunu söylemisti. _lerde, ayaklandıgınız zaman, tröstlerin mülkiyetine

ve tröstlere ve sizi sömürmek için yasal yoldan saglanan serbestlige karsı

ayaklandıgınızı unutmayın. Baylar, sizin disleriniz sökülmüs, pençeleriniz

törpülenmis. Bütün yürekliliginizle, ama dissiz ve pençesiz ayaklandıgınız gün

istiridyeler sürüsü kadar zararsız olacaksınız."

"Anlattıklarınıza inanmıyorum!" diye haykırdı Kowalt. "Böyle bir yasa yok. Bu

sizin sosyalistleriniz tarafından uydurulmus bir balon."

"Bu yasa tasarısı 30 Temmuz 1902 günü Ohio milletvekili Dick tarafından

Temsilciler Meclisi'ne sunuldu," diye cevap verdi Ernest. "Acele isleme sokuldu.

14 Subat 1903 günü Senato'da oy birligiyle kabul edildi. Yedi gün sonra da

Birlesik Devletler Baskanı tarafından onaylandı."*

Everhard, yasa tasarısının teklif tarihinde yanılmasına ragmen, aslında dogruyu

söylüyordu. Yasa 30 Tem-muz'da degil, 30 Haziran'da teklif edilmisti. Meclis

tutanakları Ardis'tedir ve bu yasadan söz eden tutanaklar su tarihleri

tasımaktadır; 30 Haziran, 9, 15, 16 ve 17 Aralık 1902 ve 7, 14 Ocak 1903. Aksam

yemegindeki isadamlarının bunu bilmemeleri hiç de olagandısı degildir. Bu

yasanın varlıgından çok az insanın haberi vardı. Bir devrimci olan E. Untermann,

Temmuz 19O3'te, Kan-sas Girard'da Milis Yasası adlı bir kitapçık yayımlamıs, bu

kitapçık az sayıda isçi arasında elden ele dolasmıstı. Sınıf ayrımı o kadar

keskindi ki, orta sınıf hiç kimse kitapçıgın adını bile duymadı ve böylece

yasanın çıktıgından haberleri olmadı.

-157-

¦IX*

II

B_R DÜSÜN MATEMAT_G_

Açıklamalarının yarattıgı saskınlıgın ortasında Ernest yine konusmaya basladı.

"Bu toplantıya katılanların çogu, sosyalizmin gerçeklesmesinin olanaksız

oldugunu söylediler. Simdi size, olanaksız oldugunu söylediginiz seyin,

kaçınılmaz oldugunu gösterecegim. Degil yalnız siz küçük kapitalistlerin, büyük

kapitalistlerin ve tröstlerin de tarih sahnesinden silinmesi kaçınılmazdır.

Unutmayınız ki, evrim süreci hiçbir zaman geriye isletilemez. Bu süreç hiç

aksamadan akar, akar ve rekabetten birlesmeye dogru akar. Büyük birlesmeden daha

büyük birlesmelere ve hepsinden daha büyük bir birlesme olan sosyalizme dogru

akar.

"Bana düs gördügümü söylüyorsunuz. Çok güzel. O halde size gördügüm düsün

matematiksel yorumunu yapacagım. Ama buna geçmeden önce, sizleri, yaptıgım

hesabın yanlıslarını bulmaya çagırıyorum. Kapitalist sistemin yıkılmasının neden

kaçınılmaz oldugunu ve bunun nedenini matematiksel yoldan açıklayacagım.

Baslıyorum, eger konu dısma çıkıyormus gibi görünürsem de sabırlı olmanızı rica

edecegim.

-159-

"Önce özel bir endüstri dalını, -sözlerime katılmadıgınız takdirde hemen sözümü

kesmekten çekinmeyin- örnegin bir ayakkabı fabrikasını ele alalım. Bu fabrika

deri satın alır ve bu deriyi ayakkabı haline getirir. Yüz dolarlık deri satın

aldı, diyelim. Bu derinin, fabrikada islendikten sonra, yine iki yüz dolarlık

ayakkabılar olarak piyasaya sürüldügünü varsayalım. Ne oldu? Derinin degerinin

üstüne yüz dolarlık yeni bir deger daha eklenmis oldu. Bu nasıl eklendi;

görelim:

"Sermaye ve emek birleserek bu yüz dolarlık degeri ekledi. Sermaye fabrikayı,

makineleri sagladı, bütün masrafları karsıladı. Emekçi, emek verdi. Sermaye ve

emegin ortak çabasıyla bu yüz dolarlık deger meydana geldi. Buraya kadar bir

diyeceginiz var mı?"

Salondakilerin hepsi baslarıyla onayladı.

"Sermaye ve emek bu yüz dolarlık degeri ortaklasa ürettiklerinden, sıra simdi bu

degeri paylasmaya geldi. Bu tür paylasım istatistiklerde, genellikle çok küçük

kesirli rakamları içerir, ama biz burada konunun daha iyi anlasılması için

yuvarlak rakamlarla yetinecegiz. Diyelim ki, sermayenin payı elli dolar, emegin

de ücret olarak aldıgı elli dolardır. Simdi bu paylasımdaki anlasmazlıklar

üstünde durmayacagız.* Ne kadar gürültü ko-

Everhard burada, açıkça dönemin emek sorunlarının nedenlerine deginiyor. Ortak

ürünün paylasılmasında, sermaye alabilecegi kadarını, emek de mümkün olanın en

fazlasını almak istiyordu. Paylasım üzerine yapılan bu kavgalar kaçınılmazdı.

Kapitalist üretim düzeni varoldugu sürece, emek ve sermaye, ortak üretimin

paylasılması konusunda kavga etmeyi sürdürdüler. Bu durum bugün bize garip

görünmekte, ama unutmamalıyız ki biz o dönemde yasayanların yedi yüzyıl

ilerisinde bulunuyoruz.

-160-

panlırsa kopartılsın, bu paylasma oranının yüzdeleri önceden ayarlanmıstır. Bu

söylediklerim, yalnız ayakkabı sanayisi için degil, sanayinin diger dallan için

de geçerlidir. Tamam mı?"

Masadakiler aynı görüste olduklarını belirttiler.

"Diyelim ki bu elli dolan alan isçiler, ayakkabı satın almak istediler. Ancak

elli dolarlık ayakkabı alabileceklerdir. Bu konuda da anlastık mı?

"Simdi bu sanayi sürecini degil, Birlesik Devletler'deki bütün sanayi

süreçlerinin tümünü ele alalım. Bunun içine deri, hammadde, nakliye, satıs, her

sey giriyor elbette. Birlesik Devletler'in yıllık toplam üretim miktarının da

dört milyar dolar oldugunu varsayalım. Bu hesaba göre, isçiler ücret olarak

yılda iki milyar dolar kazanmaktadır. Dört milyar dolarlık üretim yapıldı. Bunun

ne kadannı emek geri alabilir? _ki milyar dolarlıgını. Bu konuda tartısılacak

bir sey yok, eminim. Aslına bakarsanız ben burada, bu degerleri, emekçilerin

lehine genis bile tuttum. Çünkü bin kapitalist kurulusta, emegin geri satın

aldıgı ürün yanyı bulmuyor.

"Neyse hesabımıza dönelim. Ama biz buna göre emegin, toplam üretimin yansına,

yani iki milyar dolarlık satın alma gücüne sahip oldugunu varsayalım. Buradan,

emekçilerin yılda ancak iki milyarlık tüketim yapabilecegi sonucu açıkça ortaya

çıkar. O halde emekçilerin eline geçmeyen ve dolayısıyla tüketemeyecekleri iki

milyar dolar daha vardır."

-161-

"Emekçiler, paylarına düsen iki milyar dolan alsalar bile harcayamazlar," diye

atıldı Bay Kowalt. "Eger öyle olsaydı, bankada hiç paralan olmazdı."

"Bankalarda biriken paralar, toplandıgı kadar çabuk eriyen yedek fonlardır.

Bunlar emekçiler tarafından yaslılık, hastalık, kaza, cenaze masraftan için çok

zor biriktirilmis paralardır. Bankaya yatınlan paralar, ertesi gün ısınlmak

üzere rafa kaldınlmıs bir dilim ekmektir. Hayır, emek, ücretleriyle satın

alabilecegi üretimin hepsini tüketir.

"Dedigimiz gibi, iki milyar dolar da sermayeye kalmıstı. Masraflarını

karsıladıktan sonra, geriye kalanın hepsini tüketir mi? Söyleyin sermaye iki

milyar doların hepsini tüketir mi?.."

Ernest konusmasını keserek, bu soruyu konuklanna tek tek yöneltti. Herkes bir

yana kafasını salladı.

"Bilmiyorum," dedi içlerinden biri açıkça.

"Elbette biliyorsunuz," diye devam etti Ernest. "Söyle bir düsünün biraz. Eger

sermaye, payına düseni harcasaydı toplam sermaye miktan artmayacak, hep aynı

kalacaktı. Oysa Birlesik Devletler'in ekonomik tarihine bir göz attıgınızda,

toplam sermayenin sürekli arttıgını göreceksiniz. Öyleyse sermaye kendi payını

tüketmez. Bir zamanlar, _ngiltere, bizim demiryolu hisse senetlerinin büyük bir

kısmını elinde tutuyordu, hatırlıyor musunuz? Yıllar geçtikçe, bu hisse

senetlerini geri aldık. Bu ne anlama gelir? Sermayenin tüketilmemis payından bir

kısmı, bu hisse senet-

-162-

lerini satın aldı. Bugün, Birlesik Devletler'de-ki kapitalistlerin, yüzlerce ve

yüzlerce milyon dolar degerindeki Meksika, Rusya, _talya ve Yunanistan'ın hisse

senetlerini elinde bulundurmasının anlamı nedir? Bunun anlamı, bu yüzlerce ve

yüzlerce milyon dolann, sermayenin tüketemedigi paydan çıktıgıdır. Dahası,

kapitalist sistemin ortaya çıkısından bu yana, sermaye hiçbir zaman kendine

düsen payın tamamını harcamamıstır.

"Simdi konunun önemli ve belirleyici noktasına geliyoruz. Birlesik Devletler'de

yılda dört milyar dolar degerinde servet üretiliyor. Emek bunun iki milyannı

satın alıyor ve tüketiyor, sermaye ise geri kalan iki milyan tüketmiyor; yani

büyük miktarda, tüketilmemis bir üretim fazlası kalıyor. Bu üretim fazlasıyla ne

yapılıyor? Bu üretim fazlasıyla ne yapılabilir? Emek tüketemez, çünkü payına

düsen ücretin tamamını harcadı. Sermaye de, bu kalan ürünü tüketemeyecek, çünkü,

dogası geregi, tüketebilecegi kadannı tüketmistir. Üretim artıgı ortadadır.

Bununla ne yapılabilir? Bununla ne yapılıyor?"

"Bu üretim artıgı yurt dısına satılır," dedi aniden Bay Kowalt.

"Dogru," diye onayladı Ernest de. "Bu üretim artıgının sonucunda yabancı

pazarlara ihtiyaç duyarız. Bu da yurt dısına satılır, yurt dısına satılmak

zorundadır. Bundan kurtulmanın baska bir yolu yoktur. Bu tüketilmemis fazla

ürünün, yurt dısına satılmasıyla, ticari dengemiz denilen sey olusuyor. Buraya

kadar anlasıyor muyuz?"

-163-

"Elbette, ticaretin alfabesini bize ögretmeye kalkısmakla bosuna zaman

kaybediyorsunuz," diye hosnutsuzlugunu belli eden bir ses tonuyla atıldı Bay

Calvin. "Hepimiz anlıyoruz bu kadarını."

"Bu alfabeyi açıklamaya bu kadar zaman ayırdıysam, bu konuda az sonra sizi

sasırtacagım içindir," diye karsılık verdi Ernest. "_sin en güzel yanı da bu.

_ste simdi sasırtacagım hepinizi. Devam ediyorum:

"Birlesik Devletler, kaynaklarını gelistirmis kapitalist bir ülkedir. Kapitalist

sanayi sistemine uygun olarak, kurtulması gereken tüketilmemis bir üretim

fazlalıgı vardır ve bundan yurt dısına satıs yapılarak kurtulu-nabilir.* Bu

durum sadece Birlesik Devletler için geçerli degil, aynı zamanda kaynaklarını

gelistirmis bütün kapitalist ülkeler için de geçerlidir. Bu ülkelerden her

birinin tüketilmemis mal fazlası var. Unutmayınız ki, hepsi birbiriyle ticaret

yapmıstır ve yine de üretim fazlası ellerinde durmaktadır. Bütün bu ülkelerdeki

emek ücretini harcadı, bu, mal fazlasından satın alamaz. Bu ülkelerdeki sermaye,

dogası geregi tüketebilecegi kadarını satın

• Birlesik Devletler Baskanı olan Theodore Roosevelt, o günlerden birkaç yıl

önce, su resmi açıklamayı yapmıstı: "Birlesik Devletler üretim fazlasının

yabancı ülkelere daha uygun bir biçimde aktarılabilmesi için, metanın satın

alınmasında ve satısında daha liberal ve daha genis bir sisteme ihtiyaç vardır."

Elbette, bu baskanın sözünü ettigi fazla üretim, kapitalistlerin tüketme gücünün

üstünde ve ötesinde kalan kazançtı. Gene aynı yıl, Senatör Mark Hanna söyle

demisti: "Birlesik Devletler'de servet üretimi, yıllık tüketiminden üçte bir

oranında fazladır." Ayrıca bir baska senatör, Chauncey Depew söyle demisti:

"Amerikan halkı yıüıfc olarak tüketebilecegtnden iki milyar dolar daha fazlasını

üretmektedir."

-164-

aldı, ama gene de üretim fazlası var. Bu üretim fazlalıgını artık birbirlerine

satamazlar. Nasıl kurtulacaklar bu maldan?"

"Az gelismis ülkelere satarlar," dedi Bay Kowalt.

"Tam üstüne bastınız. Görüyorsunuz ya, konu o kadar açık ve net ki, siz de

düsünerek aynı sonuçlara varabiliyorsunuz. Simdi bir adım daha ilerleyelim:

Diyelim ki, Birlesik Devletler bu üretim fazlalıgını az gelismis bir ülkeye,

örnegin Brezilya'ya satıyor. Unutmayınız ki, bu üretim fazlası hiçbir ticaret

kuralına uymayan bir sekilde gönderiliyor. Yine diyelim ki bütün ticaret

kuralları uygulandı, ama gene de elimizde mal fazlası kaldı, biz de bunu,

kaynaklarını gelistirmemis bir ülkeye, Brezilya'ya gönderdik. Karsılıgında ne

alacagız peki?"

"Altın," dedi Bay Kowalt.

"Ama dünyadaki altın miktarı sınırlıdır, daha fazlası yoktur," diye karsı çıktı

Ernest.

"Tahvil, rehin, teminat ve buna benzer senetler biçiminde altın demek

istiyorum," diye düzeltti Bay Kowalt.

"Simdi oldu iste," dedi Ernest. "Birlesik Devletler, Brezilya'dan, kendi üretim

fazlasına karsılık hisse senedi ve imtiyazlar alır. Bu ne demektir? Bu, Birlesik

Devletler, Brezil-ya'daki demiryollarının, fabrikaların, madenlerin ve

toprakların sahibi oluyor demektir. Bunun sonucunda ne olur?"

Bay Kowalt kısa bir süre düsündükten sonra bilmiyorum anlamında basını iki yana

salladı.

-165-

"Onu da size ben söyleyeyim," dedi Er-nest. "Bu, Brezilya'nın kaynaklan

gelisiyor anlamına gelir. Simdi bundan sonraki noktaya gelelim: Brezilya

kapitalist sistemle, kendi kaynaklarını gelistirecek ve zamanla o da üretim

fazlasına sahip olacaktır. Bu üretim fazlasını Birlesik Devletler'e aktarabilir

mi? Hayır, çünkü onun da, belirttigimiz gibi, zaten üretim fazlası vardı. Peki

sonra Birlesik Devletler kendi üretim fazlasını Brezilya'ya aktarabilir mi?

Hayır, çünkü Brezilya'nın da üretim fazlası var.

"Bu durumda ne olacaktır? Birlesik Devletler ve Brezilya, kendi üretim

fazlalarını akıtmak için, kaynaklan gelistirilmemis baska ülkeler aramak zorunda

kalırlar. Ama bu üretim fazlasını bosaltma sürecinin geregi olarak, o ülkelerin

kaynaklan da gelisir. Derken bunlar da, bosaltacak baska ülkeler aramaya

baslarlar. Simdi baylar, sözüme iyi kulak verin. Dünyamızın belirli bir

yüzölçümü ve belli sayıda ülkesi oldugu gerçeginden bakıldıgında, dünyadaki

bütün ülkeler, en büyügünden en küçügüne kadar hepsi, ellerinde üretim

fazlasıyla, birbirleriyle karsı karsıya kalırlarsa ne olacak?.."

Sözün burasında susup dinleyicilerini incelemeye koyuldu. Yüzlerindeki sıkkın

ifade görülmeye degerdi. Kaygılıydılar. Soyutlama yoluyla Ernest, bir hayaletin

görüntüsünü önlerine sermisti. Simdi bu hayaleti görüyor ve korkuyorlardı.

"_se alfabeyle baslamıstık Bay Calvin," dedi Ernest muzırca. "Simdi size tüm

alfabeyi

-166-

okudum. Çok basit. _sin güzel yanı da bu zaten. Su soruma cevap vereceksinizdir

herhalde; öyleyse, bütün ülkeler tüketilmemis üretim fazlası elde edince ne

olacak? Sizin kapitalist sisteminize o zaman ne olacak?"

Bay Calvin basını iki yana sallayarak, kara kara düsünüyor, Ernest'in sözlerinde

bir yanlıs bulmaya çabalıyordu.

"Simdiye kadar anlattıklanmızı söyle bir özetleyelim," dedi Ernest. "_se belli

bir sanayi süreciyle, ayakkabı fabrikasıyla basladık. Ortak ürünün

paylasılmasının, bütün sanayi süreçleri için aynı oldugunu gördük. Emegin,

ücretiyle, üretimin sadece bir kısmını satın alabilecegini ve sermayenin geriye

kalan üretimin tümünü tüketemedigini gördük. Emegin, ücretini mümkün oldugu

kadar tüketmesi ve sermayenin de tüketebilecegi kadan-nı tüketmesi halinde bile,

üretim fazlasının kaçınılmaz oldugunu ve bu üretim fazlasının ancak baska bir

ülkeye bosaltılabilecegini gördük. Aynca, bu üretim fazlasını baska bir ülkeye

bosaltmakla, o ülkenin üretim kay-naklannı gelistirdigimizi ve bu ülkenin de

kısa zamanda kendi elinde üretim fazlası olacagını gördük. Bu süreci,

gezegendeki bütün ülkelere uyguladık. Her ülkenin, her gün sürekli olarak üretim

fazlası meydana getirecegi ve bu üretim fazlasını baska bir ülkeye bosaltamayacagı

noktaya kadar geldik. Simdi bir defa daha soruyorum size aynı

soruyu: Peki bu üretim fazlasıyla ne yapacagız?"

Bu defa da hiç kimse bu soruya cevap vermeye çalısmadı.

-167-

1

"Evet, Bay Calvin, ne dersiniz?" diye kıskırttı Ernest.

"Bu beni asıyor," diye itiraf etti Bay Calvin.

"Bugüne kadar böyle bir seyi hiç düsünmemistim," dedi Bay Asmunsen. "Ama simdi

öyle açık seçik anlasılıyor ki."

Ben de Kari Marx'ın* artı deger analizini ilk defa burada duyuyordum ve Ernest,

bunu o kadar yalın bir biçimde anlatmıstı ki, sasırıp kalmıs, hiçbir sey

söyleyememistim.

"Bu artı degerden kurtulmanın bir yolunu söyleyecegim size," dedi Ernest.

"Denize atın; her yıl yüz milyonlarca dolarlık ayakkabı, bugday ve bunun gibi

bütün ticari mallarınızı denize dökün. Sorun kendiliginden çözülmüs olmayacak

mı?"

"Evet, sorun elbette çözülür," diye cevap verdi Bay Calvin. "Ama böyle bir

çözümün sözünü etmek bile saçmalık olur."

Ernest büyük bir hızla cevap verdi.

"Ya siz, bay makine kırıcı, atalarınızın verimsiz yöntemlerine dönmeyi önermeniz

saçmalık degil miydi? Öyleyse, bu artı degerden kurtulmak için siz ne

öneriyorsunuz, bunu söyleyin? Artı deger sorunundan onu üretmemekle

kurtulacagınızı sanıyorsunuz. Peki, nasıl artı deger olgusunu ortadan

kaldıracaksınız? _lkel üretim yöntemine dönmekle. Öy-

Karl Marx: Sosyalizmin en büyük entelektüel kahramanı. On dokuzuncu yüzyılda

yasamıs bir Alman Yahudi-si. John Stuart Mill'in çagdası. Mant'ın ekonomik

bulgularını açıklamasının üzerinden birkaç kusak geçmis olması ve bu sürede,

Marx'ın dünyanın kabul ettigi düsünürleri ve bilim adamları tarafından

benimsenmeme-si, bize anlasılmaz görünmektedir. Marx. bu bulgularından dolayı

anavatanından sürülmüs ve _ngiltere'de sürgünde ölmüstü.

-168-

lesine karısık, düzensiz, mantık dısı, müsrifçe ve pahalı ki bu ilkel yöntem,

artı deger olusturmuyor."

Bay Calvin yutkundu. Ernest, onu en can alıcı, en hassas noktasından vurmustu.

Yeniden yutkundu ve bogazını temizledi.

"Haklısınız," dedi. "Yenilgiyi kabul ediyorum. Önerdigim yöntemin saçmalıgını

kabul ediyorum. Ama bir seyler yapmalıyız. Bu, biz orta sınıf için ölüm kalım

meselesi. Yok olmayı kabullenenleyiz. Yok olmaktansa, çok masraflı ve ilkel de

olsa atalarımızın yöntemlerine dönmeyi tercih ederiz. Biz sanayiyi tröstlerden

önceki durumuna getirmeye çalısıyoruz. Biz makineleri kıracagız. Peki, siz ne

yapacaksınız?"

"Ama makineleri taramazsınız," diye karsılık verdi Ernest. "Evrim sürecini

geriye dogru isletemezsiniz. Karsınızda, siz orta sınıftan çok daha güçlü ita

büyük güç var. Büyük kapitalistler, kısacası tröstler, geri dönmenize izin

vermeyecekler. Onlar makinelerin yok olmasını istemiyorlar. Bunlardan daha güçlü

olan ikinci güç ise, emekçilerdir. Makineleri yok etmenize izin

vermeyeceklerdir. Dünyanın mülkiyeti, elbette bu arada makinelerininki de,

tröstlerle emek arasında bulunmaktadır. Saflar böyle dizilmistir. Her iki saf da

makinelerin kırılmasını istemez, ama her ita taraf da makinelere sahip olmayı

ister. Bu savasta orta sınıfa yer yok. Orta sınıf, bu ita dev arasında kalan bir

cücedir. Görmüyor musunuz, siz zavallı, yok olmakta olan orta sınıf, sizler ita

degirmen tası arasında sıkısıp kalmıssınız, daha simdiden ögütülmeye basladınız.

-169-

r

"Size, kapitalist sistemin kaçınılmaz yok olusunu matematiksel olarak göstermeye

çalıstım. Her ülke, tüketilemez ve satılamaz üretim fazlasına sahip oldugunda,

kendi eseri olan korkunç kâr yapısı altında ezilecektir. Ama o gün, makineler

kırılmayacaktır. Bundan sonra makinelere sahip olmak için mücadele verilecektir.

Eger bu mücadeleden emek galip çıkarsa, hayat sizin için de rahat olacak,

Birlesik Devletler ve hiç kuskusuz bütün dünya ülkeleri için, yeni ve güzel bir

dönem baslayacaktır. Makineler hayatı ezmeyecek, daha güzel, daha mutlu, daha

soylu bir hale getireceklerdir. Yeryüzünden silinen orta sınıfın emekçi tarafına

geçenleri ve emekçiler, ki sonunda yalnız onlar kalacaktır, bu olaganüstü

makinelerin ürünlerinden adil bir paylasımla yararlanacaklardır. Bizler,

hepimiz, daha güzel ve mükemmel makineler yapacagız. Artık tüketilmeyen üretim

fazlası da olmayacak, çünkü kâr diye bir sey kalmayacak."

"Ama, diyelim, bu makinelere ve dünyaya sahip olma savasını tröstler kazandı?"

dedi Bay Kowalt.

"O zaman," diye cevap verdi Ernest, "siz ve emekçiler, hepimiz, insanlık

tarihinin henüz esine rastlamadıgı, acımasız ve korkunç bir diktatörlügün demir

ökçesi altında ezilip gideriz. Demir Ökçe!* Bu korkunç diktaya en çok yakısan

isim budur."

Derin bir sessizlik oldu. Herkes, simdiye

* Oligarsiyi belirtmek üzere kullanıldıgını bildigimiz en eski deyim.

170-

I

kadar ilk kez duydukları bu düsüncelerin agırlıgıyla sanki derin bir uçuruma

yuvarlanmıstı.

"Ama sizin sosyalizminiz bir düs," dedi sonunda Bay Calvin. "Sadece bir düs!"

"Size düs olmayan bir sey göstereyim, o zaman," diye cevap verdi Ernest. "Bu

seyin adına oligarsi diyecegim. Siz onu plütokrasi diye adlandırıyorsunuz; aynı

seyi kastediyoruz, yani büyük kapitalistleri ve tröstleri. Bugün iktidarın kimin

elinde oldugunu inceleyelim. Bunu yapmak için de toplumu sınıflara bölelim.

'Toplumda üç büyük sınıf vardır: Birincisi, zengin bankerlerden, demiryolu

imparatorlarından, büyük sirket yöneticilerinden ve tröst krallarından olusan

plütokrasidir. _kincisi, orta sınıf, sizin sınıfınız baylar, çiftçiler,

tüccarlar, küçük üreticiler ve meslek sahiplerinden olusan orta sınıf. Üçüncü ve

sonuncu sınıfsa proleterya, ücretli emekçilerden olusan proleteryadır.*

"Bugün Birlesik Devletler'de, iktidarın zenginlikle ele geçirildigini inkâr

edemezsiniz. Ülkenin toplam zenginligi, bu üç sınıf arasında nasıl bölünmüstür?

_ste size rakamlar: Plütokrasi, servetin altmıs yedi milyarına sahiptir.

Birlesik Devletler'de çalısan nüfusun yalnızca yüzde 0,9'u plütokrasiye aittir,

ama

* Everhard toplumu, zamanın istatistiki otoritelerinden biri olan Lucien

Sanial'ın verilerine göre böyle sınıflandırmaktadır. Sanial, bu sınıf ayrımını,

1900 yılı Birlesik Devletler nüfus sayımına göre ve mesleklere bakarak söyle

yapmıstı: Plütokratik sınıf, 250,251; Orta sınıf 8,429,845 ve Proletarya sınıfı

20,393.137 kisiden olusuyordu.

-171-

buna karsılık plütokrasi toplam servetin yüzde yetmis besine sahiptir. Orta

sınıfın elindeyse yirmi dört milyar vardır. Çalısan sınıfın yüzde yirmi dokuzu

bu sınıfa aittir ve bunlar toplam servetin, yüzde yirmi besine sahiptirler.

Geriye proleterya kalıyor. Bu sınıfın elinde dört milyar vardır. Çalısan nüfusun

yüzde yetmisinin isçi sınıfından olusmasına karsılık, toplam servetin yalnızca

yüzde dördünden yararlanıyor. Baylar size göre iktidar kimin elindedir?"

"Verdiginiz rakamlara bakılırsa, biz orta sınıf, emekçilerden çok daha

güçlüyüz," dedi Bay Asmunsen.

"Bize güçsüz demek, sizi plütokrasi önünde daha güçlü kılmaz," diye karsılık

verdi Er-nest. "Dahası, söyleyeceklerim henüz bitmedi. Servetten daha büyük

güçler de var; ele geçirilemeyecegi için daha büyük olan güçler. Bizim gücümüz,

proletaryanın gücü, pazılan-mızdadır, oy verecek olan ellerimizdedir, tetigi

çekecek parmaklanmızdadır. Bu gücü kimse bizden alamaz. Hayatın içinden dogan,

servetten daha güçlü ve de servetin çekip ko-paramayacagı bir güç bu.

"Ama sizin gücünüz egreti. Onu her an elinizden alabilirler. Simdi bile bu gücü

plütokrasi elinizden alıyor. Sonunda hepsini elinizden alacak. Ondan sonra, siz

orta sınıf olmaktan çıkacak, bizim yanımıza inecek ve proleter olacaksınız. _sin

güzel yanı, o zaman, bizim gücümüze güç katacaksınız. Sizi bir kardes gibi

bagrımıza basacagız ve insanlık davası için hep birlikte omuz omuza savasacagız.

-172-

i

"Emegin, alınacak elle tutulur herhangi bir seyi yoktur. Ulusal gelirden

alınacak pay, elbise ve mobilyalara, çok ender durumlarda da çok fazla degeri

olmayan evlere yatırılmıstır. Ama sizin elinizde somut bir servet, yirmi dört

milyar dolar var. Plütokrasi bu parayı elinizden çekip alacaktır. Elbette, büyük

olasılıkla proleterya ondan daha önce davranacak. Baylar, hâlâ içinde

bulundugunuz durumu anlamıyor musunuz? Orta sınıf, kaplanla aslan arasında kalan

masum bir kuzudur. Sonunda sizi biri ele geçiremezse, digeri ele geçirecektir.

Plütokrasi erken davranırsa, yine de bundan bir sey çıkmaz, çünkü nasılsa

proleterya, plütokrasiyi yutacak.

"Hatta diyebilirim ki, sizin simdiki servetiniz bile gerçek gücünüzü ifade

etmez. Su anki servetinizin size sagladıgı güç, içi bos bir kabuktan baska bir

sey degildir. Sizin, 'Atalarımızın yöntemlerine dönelim!' diye savas çıglıkları

atmanızın nedeni de bu, güçsüzlügü ve koflugu içinizde hissetmenizden-dir. Simdi

size kabugunuzun içindeki boslugu gösterecegim.

"Çiftçilerin ne gücü var? Bugün, onların yarısından çogunun topragı ya

kiralıktır ya da ipoteklidir. Bu nedenle, topraklarında bir köle gibidirler.

Çünkü tröstler, nakliye araçlarına, vinçlere, demiryollarına, denizyollarına ve

bütün pazarlama yollarına sahiptir ve bunların yönetimi de onlara aittir.

Üstelik pazarlar da tröstlerin kontrolündedir. Bütün çiftçiler, bu kosullar

altında fazlasıyla güçsüzdür. Bu kesimin siyasal gücüne gelince,

-173-

1

bunu daha sonra, orta sınıfın tümünün siyasal gücüyle birlikte ele alacagım.

"Tröstlerse, günden güne, Bay Calvin ve ötekilerde oldugu gibi, çiftçileri de

issiz güçsüz bırakmaktadırlar. Her geçen gün, tüccarlar da aynı felakete dogru

sürüklenmektedir. Altı ay gibi kısa bir süre içinde, tütün tröstünün yalnızca

New York'ta, dört yüz küçük tütün isletmesini yok ettigini hatırlarsınız

sanırım. Kömür madenlerinin eski sahipleri nerede? Söylememe gerek yok, siz de

biliyorsunuz ki, demiryolları tröstü, bütün kömür yataklarını ve antrasit

kuyularını denetimi altına almıs bulunmaktadır. Standard Oil Tröst'ü* yirmi

kadar ta okyanusa kadar giden demiryolu hattına sahip degil midir? Demiryolu

Tröstü'nün antrasit ya da kömür ocaklarını ve diger yeraltı kaynaklarının

ticaretini elinde tuttugunu bilmem hatırlatmama gerek var mı? Bugün, Standard

Oil'e baglı sirketler tarafından, Birlesik Devletler'de on bin kadar yerlesim

merkezi aydınlatılıyor, yine bu sirketler tarafından, en az bir bu kadar daha

nakil aracı isletilecektir. Eskiden bu islerle ugrasan binlerce küçük kapitalist

vardı, oysa simdi hiçbiri yasamıyor. Bunu biliyorsunuz. Simdi aynı son, sizi de

bekliyor.

"Küçük imalatçı da çiftçi gibidir. Bugün, küçük imalatçılar ve çiftçiler bütün

çabalarına ragmen, köle olmaktan kurtulamamıslardır. Aynı sey serbest meslek

sahipleri ve za-

* Standard Oil ve Rockefeller için s. 177'deki dipnota bakınız.

-174-

naatkârlar için de geçerlidir. Baska adla bi-linseler de, onlar da birer köle

durumundadırlar. Siyasetçiler de usaktan baska bir sey degildir. Bay Calvin,

niçin gece gündüz çalısıp, çiftçileri ve orta sınıfın diger üyelerini örgü ti

eyip, yeni bir siyasi parti kurmuyorsunuz? Çünkü eski partilerin politikacıları,

sizin bu geriye dönük düsüncelerinizi umursamazlar, çünkü az önce söyledigim

gibi onlar plütokrasinin usakları ve köleleridirler.

"Serbest meslek sahiplerinin ve zanaatkarların da bu rejimin kölesi olduklarını

söylemistim. Baska ne olabilirler ki? En küçügünden en büyügüne kadar;

ögretmeninden profesörüne, din adamından yayımcısına kadar hepsi plütokrasiye

hizmet ederek yerlerinde kalırlar ve tek görevleri de zenginlerin aleyhine olan

düsünceleri engellemektir. Bu sınırlan çigneyenler hemen islerinden atılır,

yerlerini kaybederler. Bu duruma düsenler, ya proleteryanın içine girer, ya

sefalet içinde yasar ya da isçi sınıfı içinde kıskırtıcı ajan olurlar. Ve

unutmayınız ki, kamuoyunu olusturan basın, papazın kürsüsü ve üniversitelerdir.

Bunlar, bir ulusun ideolojisini olustururlar. Sanatçılara gelince, onlar da

plütokrasinin az ya da çok bayagı zevklerine aracı olmaktan öte bir is

yapmazlar.

"Ama her seye ragmen servet, kendi basına gerçek iktidar degildir, güç

kaynagıdır. Ve güç, hükümeti meydana getirir. Bugün hükümet kimin elindedir?

Nüfusunun yirmi milyonu is sahibi olan proleteryanın mı? Buna siz bile

gülüyorsunuz. Sekiz milyon üyesi

-175-

bulunan ve çesitli meslek gruplarından olusan orta sınıfın mı? Onun da

proletaryadan kalır yanı yok. Öyleyse kimin elinde hükümet? Sayılan, çalısan

nüfusun çeyrek milyonunu bulmayan, boste gezen plütokrasinin elinde. Aslında

gerçek yönetici bu çeyrek milyon da degildir. Dürüst ve büyük bir gayretle

hizmetini esirgemiyor, evet, ama hükümeti yöneten plütokrasi degil, onun

beynidir. Ve bu beyin, yedi küçük ve güçlü gruptan olusmustur. Bütün bu

grupların tek bir beyin gibi çalıstıkları da bir gerçektir.

"Bunlardan biri olan demiryolu grubunun gücüne isaret etmeme izin verin.

Mahkemede, halkı yenilgiye ugratmak için, tam kırk bin avukatı vardır.

Yargıçlara, bankerlere, gazete yöneticilerine, bankalara, üniversite ögretim

üyelerine, devlete ve meclisin ileri gelenlerine, sayısız bedava yolculuk

kartları dagıtır. Baskentte ve bütün eyalet merkezlerinde lüks lobiler* açar.

Ülkenin büyük küçük bütün kentlerinde, görevleri seçim komitelerine ve parti

birliklerine girmek, mahkemede jüriyi ikna etmek, yargıçları satın almak ve

grupların çıkan** için çalısmak olan, bir yıgın avukat ve politikacı ordusu

besler.

• Lobi: Halkın çıkarlarını temsil etmesi gereken yasa koyucuları, rüsvet yoluyla

kazanmak için kurulmus tuhaf bir kurum.

•* Everhard'ın bu konusmasından on yıl önce, New York Ticaret Odası asagıda

alıntısı verilen bir rapor yayınlamıstı: "Demiryolu Sirketleri, Birlesik

Devletler'deki Yasama Meclisi üyelerini kesinlikle denetimleri altında tut- .

maktadırlar." Bunlar. Birlesik Devletler Senatörlerini, milletvekillerini ve

valileri koltuklarında oturtmakta ya da indirmektedirler. Bu sirketler pratik

olarak Birlesik Devletler hükümet politikasının diktatörleridirler.

"Baylar, plütokrasinin* beynini olusturan yedi gruptan yalnızca birinin gücünü

kabataslak anlattım. Orta sınıfın, yani sizin, yirmi dört milyarlık servetiniz,

bu iktidarın yönetiminde size, yirmi bes sentlik hak saglamaz. Bu, içi bos bir

kabuktur ve yakında bu da elinizden alınacaktır. Bugün bütün iktidan plütokrasi

elinde tutmaktadır. Çünkü yasalan yapan Senato, Meclis, Mahkemeler ve Yasama

Kurulları onun elindedir. Hepsi bu kadarla kalmamaktadır. Yasanın ardında, onu

uygulayacak

* Rockefeller, proleteryanın bir üyesi olarak ise basladı. Tasarruf ederek

kurnazlıgı sayesinde ilk kusursuz tröstü, yani Standard Oil'i kurmayı basardı.

Dönemin tarihinden, asagıdaki su essiz sayfayı burada yayımlamaktan kendimizi

alamayacagız. Böylece, Standard Oil'in yeniden yatırım yapma ihtiyacının, küçük

kapitalistleri nasıl ezip yok ettigini ve kapitalist sistemin nasıl çözüldügünü

göstermis olacagız. David Graham Phillips, dönemin radikal yazarlarından biridir

ve asagıda onun yazısından yapılan alıntı. M. S. 4 Aralık 1902 tarihli Satur-day

Evening Post dergisinin bir nüshasından alınmıstır. Bu derginin bir tek adı

geçen sayısı elimizde bulunmaktadır ve yine de görünüsünden ve içeriginden,

döneminin çok yüksek tirajlı popüler dergilerinden biri oldugu sonucunu

çıkarıyoruz. Alıntı asagıdadır: "On yıl kadar önce Rockefeller'ın geliri, son

derece kusursuz bir otorite tarafından, otuz milyon olarak açıklanmıstı. Beynini

olusturan yedi gruptan yalnızca birinin gücünü kabataslak anlattım size. Petrol

sanayisinde kârlı yatırımların sınırına ve bu arada muazzam nakit para toplamına

da ulasmıstı. Sadece John Davi-son Rockefeller'ın aylık geliri, iki milyon

dolardan daha fazlaydı. Yeni yatırım yapma sorunu çok ciddi, bir kâbus haline

gelmisti. Petrol geliri sisiyor, sisiyordu. Yapabilecegi büyük yatırımların

sayısı sınırlıydı, hatta bugünkünden bile çok daha fazla sınırlıydı.

Rockefeller'lar baska alanlarda yatırım yapmak için özel bir sabırsızlık

gösteriyordu. Çünkü kurdukları Tekel'in karsı konulmaz biçimde akıttıgı servet

seli. onları bu yatırımları yapmaya zorluyordu. Yeni yatırım alanları aramak ve

arastırmak için, bir yatırım personeli grubu olusturdular. Bu personel grubunun

sefinin, yıllık yüz yirmi bes bin dolar maas aldıgı söyleniyor. Rockefeller'lann

baska alanlarda güç gereklidir. Bugün plütokrasi yasaları çıkarmakta ve bunu uygulamak için

polisi, orduyu, donanmayı ve nihayet milisi, yani sizi, beni, hepimizi elinin

altında tutmaktadır."

Bundan sonra kısa bir tartısma oldu ve yemek dagıldı. Herkes suskun ve ezikti.

Fısıltılarla birbirlerine veda ettiler. Önlerine serilen gelecekteki hayal

karsısında dehsete kapılmıs gibiydiler.

yaptıkları, ilk göze çarpan yatırımları demiryolu alanında olmus, daha 1895

yılında ülkenin demiryollarının beste birini denetimleri altına almıslardı.

Bugün sahip oldukları ya da büyük yatırımcı ortak oldukları kuruluslar nelerdir?

New York'un. kuzeyin, dogunun ve batının büyük demiryollarında iktidar

sahibidirler. Bu kuruluslardan yalnızca birinde digerlerine oranla hisseleri

daha azdır. O da sadece birkaç milyon dolar. Chicago'dan baslayan büyük

demiryollarının çoguna sahipler. Pasifik'e kadar uzanan demiryolu sistemlerinin

birkaçına hâkimler. Bay Morgan'ı böylesine kudretli kılan onların oylarıdır.

Yine de su da eklenmeli ki, simdiki durumda Bay Morgan'ın onların oyuna ihtiyacı

oldugundan çok, onların Bay Morgan'ın beynine ihtiyaçları vardır ve bu ikisinin

karısımı büyük ölçüde bir 'çıkar birligi'ni olusturmaktadır.

"Ama demiryolları, bu büyük altın selini, tek basına yeterli bir hızla

yutamıyordu. Simdi John D. Rockefeller'ın aylık iki buçuk milyon dolar olan

nakit geliri, ayda dört, bes, altı milyon dolara, yılda yetmis bes milyon dolara

yükselmisti. Gaz yagı bastan basa kârdı. Yeni yatırımlar milyonlarına milyonlar

ekliyordu.

"Gaz yagı ve elektrik sanayileri güvenli yatırım araçları olunca,

Rockefeller'lar bu alana da yatırım yaptılar. Simdi günes batar batmaz. Amerikan

halkı, her ne aydınlatma biçimini kullanırlarsa kullansınlar Rockefeller'lan

zengin ediyorlar. Derken çiftliklerin ipotegine basladılar. Söylendigine göre,

birkaç yıl önce, birkaç çiftlik sahibi, ipoteklerini kurtardıgında, John D.

Rockefeller neredeyse göz yaslarına boguluyormus. Yıllarca süre basından

attıgını sandıgı sekiz milyon dolar, kapısının önüne yıgılmıs. Çünkü kendine

yeni bir sıgınak, yeni bir yatıran alanı arıyordu. Petrolün dogurdugu servetler,

o yeni çocukların çocukları, derken onların torunları, adamcagızı büyük

sıkıntılara bogmustu. Bu yeni milyonları, durmadan üreyen milyonları nereye

koyacaktı. Rockefeller'lar,

"Durumun çok ciddi oldugu belli," dedi Bay Calvin, Ernest'e. "Sizin bunu gözler

önüne sermenize söyleyecek bir sey bulamıyorum. Sizinle, yalnızca orta sınıfı

ölüme mahkûm ettiginiz noktada ayrılıyoruz. Biz ayakta kalacagız ve tröstleri de

basımızdan defedecegiz..."

"Ve atalarınızın yöntemlerine döneceksiniz," diye onun cümlesini tamamladı

Ernest.

"Elbette," diye cevap verdi Bay Calvin ciddi bir sesle. "Bunun bir tür makine

kırıcılıgı oldugunu biliyorum ve bu saçma, farkındayım. Ama plütokrasinin bu

kadar makinelesmesinden sonra hayat zaten gereksiz görünmektedir. Ne olursa

olsun, bizim makineleri kırmamız olası bir seydir, oysa sizin hayaliniz

madenlere demir, kömür, bakır ve kursun alanına yayıldılar ve buradan baska

sanayi sirketlerine atladılar. Tramvaylara, devlet ve eyalet tahvillerine,

belediyelerin çıkardıgı tahvillere, vapurlara, gemilere, telgraf sirketlerine el

attılar. Emlakçilik, gökdelenler, oteller, is hanları, hayat sigortası,

bankacılıga geçtiler. Çok geçmeden Rockefeller'lann milyonlarının girmedigi

sanayi alanı kalmadı.

"Rockefeller bankası, -National City Bank- Birlesik Dev-letler'in en büyük

bankasıdır. Onu dünyada sadece Bank of England ve the Bank of France

geçmektedir. Günlük mevduatı, günde yüz milyon dolardan fazladır. Wall Street'teki

kısa vadeli piyasalara ve borsaya hâkimdir. Ama bir tek bu banka

degildir Rockefeller'lann bankası; bu, onların bankalarının sadece en büyügüdür

ve bu bankaya baglı sadece New York'ta on dört banka ve tröst sirketi vardır.

Bunlar ülkenin büyük para merkezlerinin tamamını etkisi ve gücü altında

bulundurmaktadır. "John D. Rockefeller, Standard Oil hisselerinin piyasalarda

dört ya da bes yüz milyon dolar degerinde olan miktarına sahiptir. Çelik

tröstünde yüz milyon dolarlık yatınım vardır. Bir o kadar parayı da tek bir batı

demiryolu sistemine yatırmıstır. Yatınmlan saymakla bitmez. Geçen yıl-ki geliri

yüz milyon dolar civarındaydı. Rothschilds sülalesinin toplam gelirinin bu kadar

ettigi kuskuludur. Ve bu gelir yıldan yıla sınır tanımadan artmaktadır."

-179-

mümkün degildir. Sizin sosyalizm düsünüz gerçekten de bir düstür. Sizin

arkanızdan gelemeyiz."

"Evrim ve sosyoloji hakkında az biraz bir seyler bilmenizi isterdim," dedi

Ernest düsünceli bir tavırla, el sıkısırlarken. "Eger bilseydiniz basımız birçok

dertten kurtulmus olurdu."

GIRDAP

"_sadamlarının Yemegi"nden sonra gök gürlemeleri gibi birbiri ardına korkunç

olaylar patladı. Ben, sakin bir üniversite kasabasında, kendi halimde günlerimi

geçirmeye alısık olan ben, kendimi, kisisel meselelerimle birlikte, büyük dünya

olaylarının girdabı içine yuvarlanmıs buldum. Bunun nedeni, beni devrimci yapan

Ernest'e olan tutkum muydu, yoksa içinde yasadıgım toplumu degerlendirdigim yeni

dünya görüsüm müydü, bilemiyorum. Ama bir devrimci oldum ve kendimi, üç ay önce

varlıgına bile inanamayacagım bir olaylar kargasası içinde buldum.

Hayatımın kargasalanyla, büyük toplumsal bunalım aynı zamana denk geldi. Önce

babam üniversiteden atıldı; öyle resmen isten atılmadı elbette; istifa etmesi

rica edildi, hepsi bu. Bu, tek basına pek bir sey ifade etmiyordu. Babam, böyle

olduguna aslında seviniyordu. Özellikle mutluydu, çünkü Ekonomi ve Egitim adlı

kitabının yayımlanmasından sonra atılmıstı üniversiteden. Basına gelen bu olay,

kitaptaki tezini kanıtlıyordu. Halkın egitiminin, kapitalist sınıf tarafından

yönetil-

digi iddiasına, bundan güzel bir kanıt bulunabilir miydi?

Ama bu kanıt hiçbir zaman gün ısıgına çıkamadı. Kimse onun üniversiteden

çekilmek zorunda bırakıldıgını ögrenemedi. Babam dünya çapında önemli bir bilim

adamıydı. _stifaya zorlandıgı haberi bütün dünyada yankılar uyandırabilirdi.

Gazeteler ona övgüler yagdırdı ve bütün zamanını bilimsel arastırmalara

adayabilmek adına, ögretim üyeliginden ayrıldıgı için onu bu kararından dolayı

kutladılar.

Babam önceleri bütün bunlara gülüp geçiyordu. Sonra öfkelendi, çok fazla

öfkelendi. Çünkü istifanın ardından, kitabı yasaklandı. Bu yasaklama ve toplama

öyle gizli yapıldı ki, önceleri hiçbir sey anlamadık. Eserin yayımlanması, bazı

çevrelerde hemen tepkiler dogurmus ve babam kapitalist basın tarafından kibar

bir dille yerilmisti. Basındaki yazılarda genel tema, sosyoloji gibi çok iyi

bilmedigi ve kısa bir süre içinde yolunu kaybedecegi bir bilim dalında çalısma

yapmasıydı. Bu sövgü edebiyatı bir hafta kadar sürdü. Babam gülerek kapitalizmin

duyarlı bir noktasına dokundugunu söylüyordu. Sonra aniden gazetelerde ve

elestiri dergilerinde, babam ve eseri hakkında tek bir söz yayımlanmadı. Gene

aynı çabukluk içinde kitap, piyasadan çekiliverdi. Kitapçılarda bir tane olsun

bulunamıyordu. Babam, yayımcısına mektup yazıp, bu konuda açıklama istedi.

Bunun ardından tatmin edici olmayan bir yıgın mektuplasma geldi: Ona, kursun

kalıpların

yanlıslıkla bozuldugu cevabını verdiler. Bu konuda da yapılan yazısmalar devam

etti ancak bir sonuç alınamadı. Bu uzun ve üzücü mektuplasmanın sonunda yayımcı,

eseri bir daha basamayacagmı ve kitap üstündeki bütün yayın haklarından

vazgeçmeye hazır oldugunu bildirdi.

"Ülkede bu sorunun üstüne gidecek, tek bir yayınevi bulamazsınız," dedi Ernest.

"Sizin yerinizde olsam, hemen susarım. Bu, Demir Ökçe'nin sizin için

tasarladıklarının daha baslangıcı."

Ama babam her seyden önce bir bilim adamıydı, bu kadarla yetinemezdi. Onun

gözünde, en ince ayrıntısına kadar incelemeden deney, deney sayılmazdı. Bu

nedenle babam, sabırla bütün yayınevlerinin kapılarını tek tek çaldı ama bin

türlü bahaneyle hiçbiri kitabı yayımlamaya yanasmadı.

Sonunda babam, aslında kitabın gizlice toplatıldıgına inandı, bunu kamuoyuna

duyurmaya çalıstı ama basınla iliskilerinden de bir sonuç çıkmadı. Birçok

muhabirin izledigi, sosyalistlerin bir siyasi toplantısında babam, bunu bir

fırsat bilerek kitabından söz etti. Ayaga kalktı ve kitabının nasıl toplatıldıgmın

hikâyesini oldugu gibi anlattı. Ertesi sabah gazeteleri okurken önce

gülmeye basladı, sonra büyük bir öfkeye kapıldı, ates püskürüyordu. Gazetelerde

kitabından tek bir söz edilmiyor, ama konusması ustaca baska bir kalıba

sokularak, cümle ve sözcüklerin arasındaki baglantılar koparılıp bir kıskırtma

söylevine dönüstürülüyordu. On-

lara göre, babam, orada, kendini ve ne söyledigini bilen bir bilim adamı, kitap

yazarı degil de azgın bir anarsistti. _slerini büyük bir ustalıkla yapmıstı

gazeteciler. Örnegin, konusmasındaki bir yeri, özellikle hatırlıyorum. Babam

"sosyal devrim" deyimini kullanmıs, muhabir "sosyal" sözcügünü çıkarmıstı. Bu

haber Associated Press aracılıgıyla dört bir yana duyuruldugunda, ülkenin her

yerinden babamı suçlayan tepkiler yükseldi. Artık babama bir anarsist, bir

nihilist gözüyle bakıyorlardı. Bununla da yetinmeyerek bir karikatür yapmıslar

ve çogu gazeteye basmıslardı. Babam, burada uzun saçlı, vahsi bakıslı, ellerinde

mesaleler, kamalar, dinamit lokumları tutan bir kitlenin önünde, elinde bir

kızıl bayrakla görünüyordu.

Basın, babamın kıskırtıcılık yaptıgını ileri sürerek aleyhine büyük bir kampanya

açtı. Hakaretlerle dolu, babamın zihinsel bunalıma girdigini ileri süren, uzun

uzun basyazılar yayımlandı. Ernest, bunun, kapitalist basının eski bir taktigi

oldugunu söyledi. Gazetecileri, sosyalist toplantılara göndermek ve söylenenleri

çarpıtıp kendi amaçlarına ve çıkarlarına uygun biçimde yansıtmak ve böylece orta

sınıfın proleterya saflarına katılma ihtimalini göz önünde tutarak onlan

ürkütmek bir gelenekmis. Ernest, babama mücadeleyi bırakıp, güvenli bir köseye

çekilmesi için sürekli ısrar etti.

Bu arada sosyalist basın meseleyi ele almıs, kavgaya girmisti. _sçi sınıfının

bütün okur yazar kesimi, kitabın toplatıldıgını ög-

renmisti. Ama bu bilgi, sadece isçi sınıfının sınırlan içinde kaldı. Ardından,

büyük bir sosyalist yayınevi olan "Akla Çagn" babamla eserin yayımlanması

konusunda anlastı. Babam sevinçli, ama Ernest tetikteydi.

"Bilinmeyen olaylann esiginde oldugumuzu bir defa daha hatırlatayım," dedi.

"Çevremizde bir anlam veremedigimiz korkunç, esrarengiz olaylar gelisiyor. Nasıl

bir sey olduk-lannı bilmiyoruz ama var olduklan kesin. Bunlar toplumu temelinden

sarsacak olaylar. Hiç sormayın, nasıl oldugunu ben de bilmiyorum, ama toplumun

bu degisikliginden yeni bir sey olusmak üzere. Olusma sürecine girmis, bu her

neyse. Sizin kitabınızın ortadan kaldınlması yalnızca bir örnekti. Kim bilir

bunun gibi kaç kitap daha yok edilmistir? Bilmiyoruz, ögrenemeyiz de. Koyu bir

karanlık içindeyiz. Bunu ögrenmenin bir yolu yok. Bundan sonra sosyalist

yayınevlerinin de basının da yok edilmesini bekleyebilirsiniz. Çok yakında,

elimizi kolumuzu baglayacaklar."

Ernest olaylann nabzını diger sosyalistlere göre daha saglıklı bir biçimde

tutuyordu. _ki gün sonra ilk olay patlak verdi. "Akla Çag-n" proleterya

tarafından okunan ve ortalama satısı yedi yüz elli bin civannda olan haftalık

bir dergiydi. Aynca, tirajı sık sık iki ile bes milyon arasında degisen özel

sayılar yayımlıyordu. Bu özel sayılar "Akla Çagn"nın çevresinde toplanmıs küçük

gönüllü isçi ordusu tarafından finanse edilir ve dagıtılırdı. _lk darbe bu özel

sayılan amaçlıyordu ve çok agır bir darbe oldu. Posta _daresi, keyfi bir kararla

bu

özel sayıların dergiden sayılamayacagını ileri sürerek, bu yayımların posta

yoluyla gönderi-lemeyecegine karar vermisti.

Bir hafta sonra Posta _daresi derginin kıskırtıcı bir yayın oldugu gerekçesiyle,

normal sayılarını da dagıtmama kararı aldı. Bu, sosyalist propaganda için çok

agır bir darbeydi. "Akla Çagrı" umutsuz bir durumda bulunuyordu. Ekspres trenler

sirketi aracılıgıyla, yalnızca abonelerin eline dergilerin ulastırılması

planlandı, ama sirket bu ise de yanasmadı. Bu da "Akla Çagn"nm sonu oldu. Ama

elbette tamamen bitmedi. Kitabı yayımlamak için çalısmalara basladılar. Babamın

yirmi bin kitabı ciltçide, geri kalanları da baskıdaydı. Bir aksam nereden

çıktıgı belli olmayan bir grup serseri, ellerinde Amerikan bayraklarıyla, milli

marslar söyleyerek "Akla Çagrı"nın merkezindeki bütün baskı atölyelerini atese

verdiler. Saglam bir tek sey kalmadı.

Oysa Girard, Kansas bölgesinin en sakin kasabasıydı ve o güne kadar isçilerin

arasında hiçbir anlasmazlık olmamıstı. "Akla Çagrı", sendikaların belirledigi

miktarın üzerinde bir ücret ödüyordu. Yayınevinde çok sayıda erkek ve kadın

çalıstıgı için, kasabanın en büyük ekmek kapısıydı, kasabanın bel kemigi

sayılırdı. Yayınevini basan serseri grubu Girard'h degildi. Sanki yerden biter

gibi aynı anda ortaya çıkmıslar ve islerini görür görmez yine aynı biçimde

ortalıktan kaybolmuslardı. Ernest olup bitenlerden yakın gelecegin karanlıgını

seziyordu.

Yüzler,* Birlesik Devletler'de örgütlenme girisimindeler. Bu daha baslangıç,

çok yakında daha kötülerini de görecegiz. Demir Ökçe azıtıyor."

Ve böylece, babamın kitabı yok oldu. Bunu izleyen günlerde Kara Yüzler'in adını

sık sık duyacaktık. Haftalar geçtikçe, Posta _da-resi'nin dagıtımını kabul

etmedigi, Kara Yüzler'in saldırısına ugrayan sosyalist gazetelerin sayısı arttı.

Bu arada dogal olarak, ülkenin gazeteleri, egemen sınıfların karsı devrimci

siyasetini savunuyor ve yok edilmis sosyalist basın dirilemiyor, diger yandan

Kara Yüzler gerçek vatanseverler ve toplumun kurtarıcıları olarak tanıtılıyordu.

Bu haberler, öylesine inandırıcıydı ki, iyi niyetli din adamları bile

vaazlarında Kara Yüzler'i övüyor, bu vatanseverlerin siddet kullanmak zorunda

kalıslarına üzüldüklerini söylüyorlardı.

Tarih çok çabuk yazılıyordu. Sonbahar milletvekili seçimleri yaklasıyordu.

Ernest, Sosyalist Parti tarafından milletvekili adayı gösterilmisti. Seçilme

sansı yüksekti. San Francisco tramvay grevi kırılmıstı, ardından nakliyeciler

grevi kırıldı. Bu iki yenilgi, örgütlü emekçiler için büyük felaket olmustu. Tüm

Liman _sçileri Sendikası ve onun sempatizanları, nakliyecileri desteklediler ama

hepsi de ezildi. Kanlı bir grev olmustu. Polis, sayısız

V -' >f w

* Kara Yüzler (The Black Hundreds): Rus Devrimi'nde yok olmakta olan

Otokrasi'nin örgütledigi gerici gruplara verilen addır. Bu gerici gruplar,

devrimci gruplara saldırır, ayrıca gerekli görüldügü zamanlarda ayaklanıp özel

mülkiyeti yagma eder. böylece Otokrasi'ye Kazaklar'ı çagırma bahanesi

hazırlardı.

kafaları copla ezdi. Nakliye sirketlerinden birinin bahçesine siper alan

makineliler, ölü sayısını hayli artırdı.

Gelisen bu olayların sonucunda, emekçilerin moralleri bozulmustu, ama öç almakta

kararlıydılar. Kan istiyorlardı, intikam istiyorlardı. Kendi seçtikleri alanda

yenilgiye ugrayınca, simdi siyaset alanında bu yenilginin acısını çıkarmaya

çalısacaklardı. _sçi örgütlerini koruyorlardı ve bu, onlara siyasal

mücadelelerinde güç veriyordu. Ernest'in seçilme sansı, her geçen gün artıyordu.

Her gün yeni bir sendikanın, sosyalistleri destekleme kararı aldıgını bildiren

bir haber ulasıyordu. Bunların arasında Mezar Kazıcıları Yardımcıları ve Kus

Tüycüleri sendikalarının adlarına rastlayınca, Ernest bile kendisini gülmekten

alamadı. Emekçiler giderek daha kararlı oluyordu. Sosyalist toplantılara

çılgınca bir heyecanla kosuyor, diger partilere baglı siyasetçilerin sözlerini

dinlemiyorlardı bile. Diger partilerin siyasetçileri genellikle bos salonlarda

söylev veriyor ve bu salonlar bazen dolu olsa bile, dinleyiciler konusmacıya

öylesine ters davranıyorlardı ki, çogu zaman polisin yardımına gerek

duyuluyordu.

Tarih giderek daha hızlı yazılmaya baslamıstı. Su andaki ve yaklasmakta olan

olayların siddeti, gerilen bir teli andırıyordu. Ülke, zor günlerin*

esigindeydi. Bolluk içinde geçirilen bunca yıl ve artı üründen kurtulmanın

giderek güç olması, bu zor günleri getirmisti. Fabrika-

* Kapitalist rejim altında, zor günlerin yasandıgı bu devreler saçma oldugu

kadar, kaçınılmazdı. Refah her zaman felaket getiriyordu. Bu, elbette,

tüketilemeyen kârların yıgılmasından kaynaklanıyordu.

lar çalısma saatlerini en alt sınırına indirmislerdi. Büyük fabrikaların çogu

ellerindeki stokların erimesini saglamak için, üretimi durdurmustu. Her tarafta

ücretler düsürülüyordu.

Aynca, büyük makine isçileri grevi patlak verdi. _ki yüz bin makine isçisi, bes

yüz bin metal isçisinin de destegiyle baslattıgı Birlesik Devletler'i sarsan en

kanlı grevden yenik çıkmıslardı. Grev safları, küçük ve elbette silahlı grev

kırıcı* ordularının saldırısına ugradı. Bunlar, isveren sendikaları tarafından

gönderilmis güçlerdi. Kara Yüzler baska yerlerde de ortaya çıkarak, özel

mülkleri yagmalamaya baslamıstı. Bunun sonucunda da Birlesik Devletler'in bes

yüz bin kisilik düzenli ordusu, duruma hâkim olabilmek için grevcilerin üstüne

gönderildi. Emekçi liderlerin birçogu idam edildi, birçogu hapse mahkûm edildi,

grevciler yıgınlar halinde toplanıp sıgır agıllarına** tıkıldı ve askerlerin

acımasız is-kenceleriyle karsı karsıya kaldılar.

* Grev kırıcı: Adlanndan baska amaçlan ve yaptıkları her seyleriyle

kapitalistlerin özel askerleriydi. Çok iyi örgütlenmis ve silahlanmıslardı.

Emekçinin greve gittigi ya da isverenin lokavt ilan ettigi her yere özel

trenlerle sevk edilmeye hazır beklerlerdi. Farley gibi ün salmıs bir grev

kırıcısı komutanı ancak böyle bir devirde yetisebilirdi. Farley, 1906 yılında,

San Francisco tramvay isçilerinin grevini kırmak üzere emrindeki tam donanımlı

ve silahlı yirmi bes bin adamla, özel trenlerle New York'tan San Francisco'ya

kadar bütün Birlesik Devletler'i kat etmisti. Böyle bir eylem, ülkenin

yasalarını ihlal etmek demekti. Gerçek su ki, bu eylemin ve buna benzer binlerce

eylemin cezasız kalması, yasama organlarının, tamamen plütokrasinin emrinde

oldugunu göstermektedir.

** On dokuzuncu yüzyılın ikinci yansında Idaho eyaletinde yapılan bir madenciler

grevinde birçok isçi, askerler tarafından sıgır agıllanna kapatılmıstı. Bu

yöntem, yirminci yüzyılda da uygulanmaya devam etti.

Artık refah yıllarının bedeli ödeniyordu. Bütün pazarlar mal bollugundan

çöküyordu. Fiyatların hızlı düsüsü yanında, ücretlerin düsüsü de bas

döndürücüydü. Sanayideki düsüs, bütün ülkeyi yerinden oynatıyordu. Emekçiler her

yerde greve gidiyorlardı. Zaten greve gitmeseler, patronlar isten atıyordu.

Gazeteler siddet ve kanlı haberlerle doluydu. Kara Yüzler kendilerine düseni

fazlasıyla yapıyorlardı; isyan, kundaklama, tahrip, iste onların görevi bunlardı

ve bundan büyük bir mutluluk duyuyorlardı. Bütün ordu seferber oldu. Kara

Yüzler'in* yaptıkları olaylardan bir oraya, bir buraya kosusturuyorlardı. Bütün

kentler ve kasabalar kıslalara dönmüstü ve emekçiler köpekler gibi

öldürülüyordu. Her geçen gün, çıg gibi büyüyen issizler ordusundan grev kırıcı

birlikler kuruluyor, sendikalar bunların saldırısını bertaraf ettikten sonra,

karsılarında askeri birlikleri buluyor ve onların karsısında ezilip

gidiyorlardı. Üstelik bir de milis vardı. Bugüne kadar milis hakkındaki gizli

yasaya basvurmak zorunlulugu duyulmamıstı. So-

Kara Yüzler'in nitelikleri degil, sadece adlan Rusya'dan gelmektedir. Kara

Yüzler, kapitalistlerin gizli ajanlarının gelistirdigi bir güçtür ve on

dokuzuncu yüzyıl isçi mücadelelerinde kullanılmaya baslanmıstır. Bu, tartısma

götürmez bir gerçektir. Zamanın Birlesik Devletler Çalısma Bakanı Carroll D.

Wright bunu dogrulayan en yetkili agızdır. Sınıf Savasları adlı kitabından söyle

bir alıntı yapalım: "Büyük tarihi grevlerin çogunda, isverenler isi siddete

döktüler." Wright ayrıca imalatçıların, artık üründen kurtulmak için grevcileri

kıskırttıklarını, demiryolları grevi sırasında kargasayı artırmak için

isverenlerin ajanlarının yük vagonlarını yaktıklarını yazmaktadır. Kara Yüzler,

isverenlerin gizli ajanlarıdır ve bunlar zamanla Oligarsinin korkunç silahı,

qjan-pro-vokatör olmuslardır.

nunda, bu anarsi döneminde düzenli ordunun asker sayısı yüz bin kisiye

çıkarıldı.

Emekçiler hiçbir zaman böylesine ezilme-mislerdi. Sanayinin büyük kaptanları,

parmakla sayılabilen iktidar sahipleri ve oligarsinin yöneticileri, bütün

güçleriyle isveren sendikalarının mücadelesine destek oldular. Bu örgütler,

aslında orta sınıf örgütleriydi ve simdi, zor günler ve sarsılan piyasalar

yüzünden canlan tehlikeye düsmüs, sanayinin büyük kaptanlarının da yardımıyla,

örgütlü emekçiyi korkunç bir yenilgiye ugratıyorlardı; güçlü bir örgüttü, güçlü

bir isbirligi kurmuslardı, ama orta sınıf çok geçmeden bu dayanısmanın aslanla

kuzunun yaptıgı bir isbirligi oldugunu ögrenecekti.

Emekçi sınıfı, kana susamıs bir halde öcünü almaya çalısıyordu, ama yorgundu.

Onların yenilgisi de zor günlerin sonu olmadı. Bankalar bile, oligarsinin en

büyük güçlerinden biri olan bankalar bile, kredileri durdurdular. Wall Street*

grubu, hisse senedi ve para piyasasını, içinde tüm ülke degerlerinin eriyip yok

oldugu bir girdaba çevirdiler. Bütün bu bozgunların ve yıkıntıların üstünde

sarsılmaz, kayıtsız ve kendinden emin oligarsi yükseliyordu. Bu sakinligi ve

kendine güveni korkutucu boyutlardaydı; amacına ulasmak için yalnızca kendi

genis gücünü degil, aynı zamanda Birlesik Devletler'in bütün hazinesini de

kullanıyordu.

* Eski New York'ta para borsasının bulundugu caddenin adı. Burada, akıllara

durgunluk veren bir örgüt, bütün ülkenin sanayisini kukla gibi oynatıyordu.

-191-

Sanayinin kaptanları, orta sınıfa sırtlarını çevirmeye basladılar. Emegi

parçalayıp ezerken kendilerine yardımcı olan isveren sendikaları, simdi kendi

isbirlikçileri tarafından eziliyordu. Orta sınıfın ezilip kırılması sürüp

giderken, küçük isadamı ve üreticiler ve tröstler sapasaglam duruyorlardı.

Tröstler dimdik durmaktan baska isler de yapıyorlardı: Eylemlere katılıyorlar,

kasırgayı körüklüyorlar, körüklüyorlar, nasıl hasat edeceklerini, ne ürün

toplayacaklarını gayet iyi biliyorlardı. Bundan da kâr saglayacaklardı elbette.

Hem de ne kârlar! Muazzam kârlar! Kendi kopardıkları fırtınaya kapılmıslar,

kasırganın sürükledigi ve çevrelerinde uçusan ganimetleri kapma yarısına

girismislerdi. Bütün degerler inanılmaz ve açınılacak bir hızla çöküyor ve

tröstler de egemenliklerini inanılmayacak boyutlara, alanlara yayıyorlardı. Orta

sınıfın zararına, yeni yerler ele geçiliyorlardı.

Böylece 1912 yazında, orta sınıfın gözle görülür bir cinayete kurban gitmesine

tanık olundu. Plütokrasinin indirdigi darbenin hızına Ernest bile sastı kaldı.

Basını karamsarlık içinde iki yana sallayarak, sonbahar seçimlerinden umutsuz

oldugunu söylüyordu.

"Seçimlerin bir yaran yok," diyordu. "Biz yenildik. Demir Ökçe karsımızda. Ben

oy sandıgı basında barısçı bir zafer bekliyordum. Yanılmısım. Wickson haklıymıs.

Elimizde kalan birkaç özgürlük de çekilip alınacak. Demir Ökçe yüzlerimiz

üzerinde yürüyecek. _sçi sınıfına kanlı bir devrim yapmaktan baska bir sey

kalmıyor. Kazanacagız elbette, ama bu-

nun bizlere nelere mal olacagını düsünmek bile beni ürpertiyor."

Bundan sonra Ernest, bütün umudunu devrime bagladı. Bu konuda, partisinden daha

ileri düsünüyordu. Sosyalist arkadasları onunla aynı düsüncede degillerdi. Onlar

hâlâ seçim yoluyla zafer kazanılabilecegi konusunda ısrar ediyorlardı. Devrimden

korkmu-yorlardı, hepsi de sogukkanlı ve yürekli kisilerdi. Böyle bir seyi sadece

akıllan almıyordu o kadar. Oligarsinin yürüttügü hareketi ciddiye almalarını

durmadan tekrarlamasına ragmen Ernest, onlann pesinden gelmesini saglayamıyordu.

Onlan heyecana sürüklü-yordu ama arkadaslan kendi güçlerinden son derece

emindiler. Onlann sosyal evrim ku-ramlannda oligarsiye yer yoktu, dolayısıyla

oligarsi olamazdı.

Ona, "Biz seni meclise gönderecegiz, her sey yoluna girecek," dediler gizli

toplantılan-mızın birinde.

"Peki beni meclisten çıkanp bir duvarın önünde basıma kursun sıktıklannda ne

yaparsınız?" diye soguk bir ses tonuyla sordu Ernest.

"O zaman biz de bütün gücümüzle ayaklanırız," dediler hep bir agızdan.

"O zaman kendi kanınız içinde yüzeceksiniz," dedi Ernest. "Bir zamanlar sizin

söyleminizi orta sınıf kendine amaç edinmisti. Peki o kudretleri ve

hasmetleriyle simdi neredeler?"

¦XI* BÜYÜK SERÜVEN

Bay Wickson, özel olarak adam gönderip babamı çagırtmamıs, San Francisco'ya

giden bir feribotta, bir rastlantı sonucu karsılasmıslardı. Yani babama uyarısı,

önceden düsünülüp tasınılmıs bir uyan degildi. Tesadüfen karsılasmamıs

olsalardı, herhangi bir uyarıda bulunmayacaktı. Gerçi sonuç degismeyecekti.

Babam eski Mayflower* soyundan geliyordu ve ister istemez onların kanını

tasıyordu.

"Ernest haklıymıs," dedi daha eve adımını atar atmaz. "Gerçekten olaganüstü bir

insan. _ngiltere Kralı ya da Rockefeller'la evlensey-din, Ernest'le evlenmekle

bana verdigin mutlulugu tattıramazdın."

"Ne oldu?" diye sordum telasla.

"Oligarsi suratlarımızı çignemek üzere; senin, benim suratlarımızı. Wickson bunu

açıkça ima etti. Çok nazik, yani bir oligarsi yöneticisinden beklenmeyecek kadar

nazikti. Ba-

* Yeni Dünya'nın kesfinden sonra, Amerika'ya koloni halkı tasıyan ilk gemilerden

biri. Bu koloni halkından gelenler bir süre soylanyla gurur duydular, ama

zamanla kanlan öyle bir yayıldı ki, damarlannda Mayflower kanı tasımayan hemen

hemen hiçbir Amerikalı kalmamıstı.

na tekrar üniversiteye dönmemi önerdi. Düsünebiliyor musun, Wickson gibi adi bir

soyguncu, devlet üniversitesinde ders verip vermemem konusunda karar verme

yetkisine sahip! Göz kamastırıcı bir baska önerisi daha oldu. Kurulması

tasarlanan büyük bir bilim enstitüsünün baskanlıgını yapmamı istedi. Öyle ya,

oligarsi, artı üründen kurtulmanın yollarını arayacak, görüyorsunuz ya.

'"Su, kızınıza âsık olan o sosyaliste ne dedigimi hatırlıyor musunuz,' dedi

bana. '_sçi sınıfının suratları üzerinde yürüyecegimizi söylemistim. Dedigimi

yapacagız. Size gelince, bir bilim adamı olarak benim size karsı derin bir

saygım vardır, ama proleteryayla aynı yazgıyı paylasmak niyetindeyseniz,

gerisine karısmam. Benim diyeceklerim bu kadar.' Dedikten sonra arkasını dönüp

gitti.

"Bu olayı Ernest'e anlattıgımda verdigi karsılık su oldu: Bu, sizin öngördügünüz

tarihten önce evlenmek zorunda oldugumuzu gösteriyor.'"

Bu akıl yürütmenin mantıgını hemen sezemedim ama anlamam için kısa bir sürenin

geçmesi yetti. Sierra Fabrikalan'nın üç aylık kâr dagıtımı o günlere

rastlamıstı. Daha dogrusu öyle olmalıydı, ama babama hiçbir ödeme yapılmadı.

Birkaç gün bekledikten sonra sirket sekreterligine bir mektup yazdı. Hemen gelen

karsılıkta sirket defterlerinde babamın hissesinin bulunduguna dair en küçük bir

kayda rastlanmadıgı bildiriliyor ve nazik bir dille açıklayıcı bilgi

isteniyordu.

"O herife istedigi açıklayıcı bilgiyi verece-

gim!" diye öfkeyle söylendi babam. Bir bankanın kasasında duran hisse

senetlerini almak için evden fırladı.

Geri döndügünde, paltosunu çıkarmasına yardım ederken, "Ernest olaganüstü bir

adammıs," diyordu. "Yine söylüyorum kızım, genç sevgilin olaganüstü bir

delikanlı."

Ernest'ten bu sekilde söz ederken, ardından bazı kötü haberler verecegini artık

ögrenmistim.

"Benim suratımın üstünde yürüdüler bile," diye açıkladı babam. "Hisse senedi

falan kalmamıs. Kasa bombostu. Ernest'le en kısa zamanda evlenseniz iyi olacak."

Ne olursa olsun bilimsel yöntemleri bırakmayan babam, sirket yöneticilerini

mahkeme önüne çıkarmayı basardı, ama sirket defterlerini yargıç önüne çıkarmayı

basaramadı. Mahkemeler babamın degil, Sierra Fabrikalan'nın denetimi altındaydı.

Bu, her seyi açıklamaya yetiyordu. Mahkeme, davanın düsmesine ve haksız olan

sikâyetçinin cezalandırılmasına karar verdi.

Simdi, o günleri, babamın nasıl ezildigini düsündükçe içimden gülmek geliyor.

San Francisco'da, bir sokakta tesadüfen Wick-son'la karsılasınca, kendini

tutamamıs ve ona, "Alçak!" demis. Bu olay üzerine saldırı suçuyla babamı

tutukladılar, para cezası verdiler, kefaletle serbest bıraktılar. Öyle saçma

sapan bir seydi ki bu, babam bile eve gelir gelmez kahkahayı koyverdi. Ama yerel

basında ne kadar büyük bir gürültü koparıldı! Sosyalizme sarılan insanlara

bulasan bir

dehset mikrobundan söz ediyorlardı. Babam, pürüzsüz bir hayat sürmüs olan babam,

bu mikroba bulasanların ne hale geldigini gösteren güzel bir örnekti. Birçok

gazete de, söz birligi etmis gibi, bilimsel çalısmaların zekâsını zayıflattıgını

ileri sürüyor ve babamı bir akıl hastanesine kapatmanın gerekli oldugu tezini

benimsediklerini hissettiriyorlardı. Bunlar ciddiye alınacak yazılardı, sanki

yaklasan bir felaketin habercisiydiler. Neyse ki babam bunu sezecek kadar akıllı

bir adamdı. Piskopos Morehouse'un basına gelenler ortadaydı ve babam da nasıl

davranması gerektigini anlamıstı. Ne kadar haksızlık ederlerse etsinler, ne

söylerlerse söylesinler agzını açmamaya karar verdi. Sanırım bu sabrı

düsmanlarını bile sasırtmıstır.

Bundan sonra sıra, oturdugumuz eve geldi. Evimizi ipotek etmistik, hemen evden

çıkmak zorundaydık. Elbette herhangi bir ipotek yoktu. Evimiz hiçbir zaman

ipotek edilmemisti. Arsayı pesin parayla almıs, evi de hiçbir borç olmadan

kendimiz yaptırmıstık. Ne evin, ne de arsanın hiçbir zaman borcu olmamıstı. Ama

iste ortada bir ipotek vardı. Kurallara ve yasalara uygun, bir süre tarafımızdan

belirli vadelerde ödeme yapılmadıgını gösteren bir yazı ve gerekli imzalar

bulunan bir ipotek senedi yaratıhvermisti. Babam buna da sesini çıkarmadı.

Parasına el koyuldugu gibi, simdi de evi elinden alınıyordu. Yardımımıza

kosabilecek hiç kimse yoktu. Toplum mekanizması, onu yok etmeye kararlı

insanların ellerinde bulunuyordu. Babam ne de ol-

sa bir filozof sayılacagından, olup biteni büyük bir sogukkanlılıkla

karsılıyordu.

"Yok edecekler beni," dedi bana; "ama bu yüzden elimden geldigi kadarını

kurtarmaya çalısmalıyım. Kemiklerim artık çok zayıf ve dersimi aldım. Tanrı

biliyor ya, son günlerimi bir tımarhanede geçirmek istemiyorum."

Bu da bana Piskopos Morehouse'u hatırlattı. Birkaç sayfadır onu ihmal ettim. Ama

önce size evliligimi anlatmalıyım. Bir dizi büyük olayın yanında önemsiz

sayılacagından yalnızca birkaç sözcükle geçistirecegim.

"Simdi gerçek proleter olacagız," dedi babam, evden atıldıgımızda. "Bazen, su

müstakbel kocanın su emekçi kitlesini çok iyi tanımasını kıskanıyordum, ama

artık ben de bundan böyle onların arasında yasayarak tanıyabilecegim onları."

Babamın kanında serüven tutkusu yer etmisti ve basımıza gelen bu felakete bir

serüven gözüyle bakıyordu. Ne öfke, ne de kin duyuyordu. _ntikam almayı

düsünemeyecek kadar filozoftu ve sadeydi. Bırakmak zorunda kaldıgımız rahat

yasama biçimini aramayacak kadar da, manevi dünyaya önem veren bir insandı.

Böylece San Francisco'ya, Market Caddesi'nin güneyindeki asagı mahallede, dört

odalı döküntü bir eve tasındık. Babam yeni bir serüvene atılan küçük bir çocugun

heyecanı, içine sıgmazlıgıyla doluydu. Bu heyecanın yanı sıra, görülmedik

derecede üstün zekâsıyla, olanları iyice degerlendirebiliyor-du. Birtakım soyut

degerlere metelik vermezdi. Geleneklerin ya da alıskanlıkların getirdi-

gi degerlerin, onun için bir anlamı yoktu. Kabul ettigi tek deger, matematiksel

ve bilimsel olgulardı. Babam büyük bir adamdı. Ancak büyük insanlara özgü bir

zekâsı ve ruhu vardı. Bazı yönleri, hayatımda tanıdıgım en büyük insan olan

Ernest'ten bile üstündü.

Yasantımızdaki bu degisiklik, beni bile rahatlatmıstı. Bu, belki de biçimlenen

oligarsiyle birlikte, aleyhimizde yürütülen iftira ve asagılama kampanyasından

kurtulmamızın sevinciydi. Bu yeni hayat, bana bir serüven, hem de bir asktan

dogdugu için serüvenlerin en büyügü olarak görünüyordu. Kaderimizin degismesi,

benim evlilik tarihini öne almamı sagladı. San Francisco'nun asagı mahallesi

Pell Caddesi'ne, dört odalı bir eve gelin olarak böylece ilk adımımı attım.

Ve bütün bunlardan geriye kalan tek sey, Ernest'e verdigim mutluluktu. Onun

fırtınalı hayatına, kıskırtıcı bir unsur olarak degil, barıs ve huzur verici bir

güç olarak girmistim. Onu dinlendiriyor, ona karsı duydugum askı, yudum yudum

içiyordum. Yorgun bir günün sonunda, onun zavallı, yorgun gözlerini güldürmek,

yüzünde mutluluk pırıltıları görmekten daha güzel ne olabilirdi?

O sevgili, yorgun gözler... Ernest, hayatında hiç kimsenin çalısmadıgı kadar çok

çalısmıstı. Ve de hep baskaları için. Bu, onun için insanlıgının ölçüsüydü.

_nsanseverdi, insanlıga âsıktı. Savasçı ruhuyla, dövüsçü vücudu ve kartal

yapısıyla bana bir sair kadar tatlı ve sevgi dolu yaklasmasını biliyordu. O

bir sairdi. Eylem içinde, mücadele

içinde bir âsıktı. Bütün hayatı boyunca hep insanlık sevgisinin sarkısını

söyledi. Bu insanlıga duydugu saf sevgi yüzünden hayatını verdi, çarmıha

gerildi.

Bütün bunları yaparken, gelecekten hiçbir sey beklemedi. Dünyayı kabul edisine

göre, gelecek diye bir sey yoktu onun için. Ölümsüzlükle alev alev yanmakta olan

o, kendi ölümsüzlügüne inanmazdı. Onun paradoksu buydu. O yumusak ruhlu adam, o

katı ve kaçınılmaz felsefenin, materyalist tekçiligin* etkisi altındaydı. Onun

ölümsüzlügünü ruhunun kanatlarıyla ölçtügümü ve bu kanatları ölçüp bitirmek için

sonsuza dek yasamam gerektigini söyler, takılırdım ona. Güler ve kollarını

boynuma dolar, onun tatlı metafizik kafalısı oldugumu söylerdi. Gözlerinden

yorgunluk silinip gider ve o gözlere, ölümsüzlügün yeni ve yeterli kanıtı olan

mutlu ask pırıltıları dolardı.

Bazen de düalistim** derdi bana ve sonra Kant'm Tann'yı yüceltmek için saf

akılla aklı nasıl yok ettigini anlatırdı. Kant'la aramızda bir paralellik bulur

ve beni aynı sekilde suçlardı. Suçumu kabullenip böyle bir düsüncenin akılcı bir

yol oldugunu söyledigimde, beni kollarında sıkar ve ancak Tann'nm sevgili bir

kuluna yarasacak bir sıcaklıkla gülmeye baslardı. Ben, kalıtım ve çevrenin,

insanın gelismesi üzerindeki etkisini kabul etmiyor, bilimin bunu deneylerle

açıkladıgını öne sü-

Maddeci bir açıdan her alandaki çoklukları tek'lige indirgeyen ögretilere

verilen genel ad.

** Düalist: Herhangi bir alanda, birbirine indirgenemez olan, iki baslangıç

oldugunu öngören ögretileri savunan.

rüyordum. Kendimi bildim bileli bu böyleydi ve eski düsüncelerimde ısrar

ediyordum.

Ben, uzayın, Tann'nın bir görüntüsü oldugunu savunuyor, ruhun da Tann'nın

özelliginin bir yansıması oldugunu öne sürüyordum. Ernest bana "tatlı

metafizikçim" dediginde, ben de ona "benim ölümsüz materyalistim" karsılıgını

veriyordum. Kendini düsünmeden baskaları için fedakârca çırpındıgı ve ruhunun

yüceliginin farkına bile varamayacak kadar kibirden yoksun, alçakgönüllü oldugu

için materyalist olmasını bagıslıyordum.

Bir anlamda gururlu sayılırdı. Bir kartal nasıl olur da gururlu olmazdı?

"_nsanın kendini Tanrı gibi hissetmesi, bizzat Tann'nın bu duyguyu

hissetmesinden daha güzeldir," derdi. Ve benim Ernest'im bu yüzden ölümsüzlügüne

inanmıyordu. Bir siirden bir bölüm okur durur ve bu siirden çok hoslanırdı.

Siirin tümünü hiç görmemisti, sairin adını ögrenmek için bosuna çırpınıp

dururdu. Siiri buraya alıntılıyorum. Yalnızca Ernest bu siiri sevdigi için

degil, onun ruhundaki paradoksu iyi açıkladıgı için. Ruh konusundaki

düsüncelerini iyi belirledigi için alıyorum buraya siiri. Atesli bir heyecanla

ürpererek, asagıdaki dizeleri okuyan bir adam nasıl dayanıksız bir tohum,

ömürsüz bir ates ve degisen bir biçim olabilir?

"Giderek sevince bogulmak, Giderek kudrete kavusmak, Benim dogustan hakkımdır.

Ve bütün gücümle haykırmak isterim bunu, Bu övgü marsını uzun hayatımın sonuna

kadar.

Tanrıların öldügü bir yasta Ölüm benim de basıma gelse, Her zaman her yerde

tattıgım mutlulukların Sarabıyla dolu kadehimi bitirmis olacagım. Kadının

sehvetini, iktidarın tuzunu Kibiri ve ne varsa her seyi tatmıs olacagım. Bu

sarabın tortusunu diz çöküp içerim, Çünkü içkinin sarhoslugu hostur Ve bana

içmek arzusu verir Ölüme içmek, hayata içmek... Hayatım bir gün uçar giderse

Kadehimi bir baska bene veririm, Cennet bahçelerinden kovdugun kisi Bendim

Tanrım! Bendim oradaki! Toprak çöküp, gökyüzü devrildiginde Ben yine orada

olacagım Tanrım Benim olan güzelliklerle dolu dünyada, _lk hayat

çıglıklarımızdan, Ask ve sehvet gecelerimize kadar, Tüm acılarımızla dolu benim

dünyamda. Benim alçak gönüllü, ılık kanım Daha yaratılmamıs, ama gerçek bir halk

için atar nabzımda; Dünya arzusuyla heyecanlı bu kan Senin gaddar cehenneminin

atesini

söndürecektir,

Ben insanım; bütün etimle insan Ve bütün sade ve kibirli ruhumla insan, Ana

rahmindeki ılık gecemden Bedenimin toza dönüsecegi zamana kadar Bizim

lekelerimizle kemik, etimizle et bu

dünya

Bizim çaldıgımız havayla döner. Bu yeryüzü cennetinde susuzluk hiç

dinmeyecek.

Ta derinliklere kadar bu hayatı etkileyecek. Ben bal dolu kadehimi bitirdigimde

Gökkusagının bütün renkleri sönüp

gittiginde

Deliksiz bir uykunun sonsuz huzuru Benim düslerimi bozamayacaktır. Cennet

bahçelerinden kovdugun kisi Bendim Tanrım! Bendim oradaki! Toprak çöküp, gökyüzü

devrildiginde Ben yine orada olacagım Tanrım Benim en güzel dünyamda, Kuzey

kızıllıgında uyanısımızdan Ask ve sehvet gecelerimize kadar En sevgili

zevklerimizi saklayan benim

dünyada."

Ernest her zaman asın çalısırdı. Olaganüstü saglam bünyesi onu ayakta tutuyordu,

ama bu güçlü bünye bile onun gözlerindeki yorgun ifadeyi saklayamıyordu.

Sevgili, yorgun gözleri! Günde asla dört buçuk saatten fazla uyumaz, yine de

yapmak istedigi bütün isleri yapacak kadar zaman bulamazdı. Propaganda

çalısmalarına hiç ara vermiyor, isçi birliklerinde yapacagı konusmaları çok

önceden hazırlıyordu. Sonra seçim kampanyası dönemi basladı. Ernest gücünün son

sınırına kadar çalıstı. Sosyalist yayınevlerinin kapatılması, aldıgı çok az

telif hakkını da, çok az ücreti de ortadan kaldırmıs, geçim sıkıntısı çekmeye

baslamıstık. Bütün bu çalısmaların ya-

nı sıra, evin ekmegini de kazanmak zorundaydı. Birtakım dergilere, bilimsel ve

felsefi çeviriler yapmaya basladı. Seçim kampanyası çalısmalarından geç vakit

bitkin bir halde eve dönüyor, bundan sonra da sabahın erken saatlerine kadar

çeviri yapıyordu. Bir de üstüne üstlük egitim çalısması vardı. Öldügü güne kadar

basarıyla sürdürdügü egitim çalısmasını hiç bırakmadı.

Bütün bu isler arasında beni sevmeye ve mutlu etmeye zaman bulabiliyordu. Ancak,

bunu yapabilmesi, benim, kendi hayatımı tamamen onunkiyle bütünlestirmemle

mümkündü! Ben de steno ve daktilo ögrendim ve onun sekreteri oldum. Sık sık bana

islerini yan yanya azalttıgımı söylüyordu. Bu yüzden onun isinin bütün

inceliklerini ögrenmek için elimden geleni yapıyordum. Aynı seylerden

hoslanıyorduk. Birlikte çalısıyor, birlikte egleniyorduk.

Sonra arada bir, isten çaldıgımız sevgi an-lanmız da vardı. Bir tek sözcük,

hafif bir oksayıs, bir sevdalı bakıs... ve bunlar ne kadar kaçamak olursa o

kadar tatlı oluyordu. Havanın duru ve parlak oldugu, alçaklıgın, bencilligin

ulasamadıgı ve insanlık için çalısılan doruklarda yasıyorduk. Biz askı

seviyorduk ve bizim askımız da karsımıza hep en güzel renkleriyle çıkıyordu. Hiç

lekelenmedi. Bun-lann sonunda geriye bir tek gerçek kaldı. Ba-sansız olmadım.

Onu dinlendirdim, baskala-n için böylesine didinen bu insanı, sevgili yorgun

gözlü erkegimi mutlu ettim. Ona sevinç tasıdım.

¦XII* P_SKOPOS

Piskopos Morehouse'la evliligimden kısa bir süre sonra karsılastım. Ama olayları

sırasıyla anlatmalıyım: I.P.H. toplantısında gösterdigi tepkiden sonra,

dostlarının ısrarına teslim olan iyi yürekli Piskopos, tatile gitmisti. Ama

tatilden döndügünde Kilise'nin ögretisini duyurmakta daha da kararlıydı.

Müminlerini büyük bir saskınlıga sürükleyerek, I.P.H.'deki konusmasını ilk

vaazında tekrarladı. Bütün gelismesiyle ve kaygılandırıcı ince ayrıntılarıyla

Kilise'nin, _sa'nın ögretisinden uzaklastıgını ve _sa'nın yerine, para hırsının

din adamlarının kalbinde yer ettigini anlattı.

Sonuçta, istese de istemese de, akli dengesizliginden ötürü özel bir sanatoryuma

yatırıldı. Bu arada gazeteler de Piskopos'un basına gelenleri acıyarak ve

kisiligindeki iyilikseverligi de övgüyle karısık anlatıyorlardı. Sanatoryuma

girdikten sonra onu bir suçlu gibi gözaltında tutmaya baslamıslardı. Birkaç defa

ziyaret ettim ama görüsmeme izin vermediler. Toplumun acımasız iradesi altında

ezilen, ruhen ve bedenen hiçbir sakatlıgı olmayan

bu kutsal insanın basına gelenler beni çok üzmüstü. Piskopos, soylu ve iyi bir

insan oldugu kadar, saglıklıydı da. Ernest'in dedigi gibi, tek zayıf tarafı,

biyoloji ve sosyoloji konusunda bilgisiz olusu ve bu yüzden nasıl bir yol

izlemesi gerektigini bilmemesiydi.

Piskopos'un çaresizligi, beni büsbütün üzüyordu. Eger gerçeklerin, yine kendi

gördügü gibi oldugu konusunda ısrar ederse, onu ölünceye kadar burada

tutarlardı. Elinden de hiçbir sey gelmezdi. Onu oradan ne parası, ne Piskopos

olusu ne de kültürü kurtarabilirdi. Görüsleri, toplum için bir tehlike

yaratıyor, toplum ise böylesine tehlikeli görüslerin saglıklı bir insandan

gelemeyecegine inanıyordu. Daha dogrusu kamuoyunun tutumu bana böyle

görünüyordu.

Ama Piskopos ruhunun saflıgı ve soylulugu yanında, akıllı bir insandı. _çinde

bulundugu kötü ve güç durumu anlamıstı. Bir örümcek agına yakalandıgını fark

etti ve kurtulmaya çalıstı. Babamın, Ernest'in ve benim yardımlarımızdan yoksun

oldugu için, basının çaresine bakması gerekiyordu. Sanatoryumdaki zorunlu

yalnızlıgı sayesinde kendine geldi, saglıgına kavustu. Artık gözünün önünde

hayaletler dolasmıyordu. Beyni de, toplumun görevinin, Tann'nın kuzularını

doyurmak oldugu düsüncesinden arındı.

Dedigim gibi, tam olarak saglıgına kavustu. Gazeteler ve Kilise adamları bu

dönüsü sevinçle karsıladılar. Bir kez kilisesine gittim. Gözleri önünde

hayaletler dolasmadıgı zamanlarda verdigi vaazlara benzer vaazlar ve-

riyordu. Sastım kaldım. Toplum onu yenmis, teslim mi almıstı? Bir korkak mıydı?

Düsüncelerinden vaz mı geçmisti? Yoksa basına gelenlere dayanamamıs, kurulu

düzenin yasalarına mı teslim olmustu?

Onu o güzel evinde ziyarete gittim. Çok degismis, zayıflamıs ve yüzünde daha

önce hiç görmedigim kırısıklıklar belirmisti. Ziyaretimin hosuna gitmedigini

hemen anladım. Konusurken kolunu çekistiriyor, agzını sinirli sinirli büzüyor,

gözlerini benden kaçırmak için bakıslarını sagda solda dolastırıyor, ikide bir

susuyor, bir konudan digerine atlıyor, insanı sıkacak kadar saçmalıyordu. Pırıl

pırıl iyilik saçan gözleri, korkusuz ve ruhu gibi saf bakıslarıyla _sa'ya

benzettigim, güçlü ve sakin Bay Morehouse bu adam mıydı? Ona öyle bir oyun

oynanmıstı ki, teslim olmak zorunda bırakılmıstı. Zaten ince ruhlu biriydi.

Toplumun o örgütlenmis kurt sürüsüne dayanacak kadar güçlü degildi.

Çok üzüldüm, anlatılamayacak kadar fazla üzüldüm. Birbiriyle çelisen sözler

söylüyor ve sorabilecegim sorulardan son derece korktugu tavırlarından öylesine

anlasılıyordu ki, sorma cesaretini kendimde bulamadım. Dalgın bir tavırla

hastalıgından söz etti. Bir süre Kilise'deki yönetici degisikliklerinden, org

onarımından ve hayır islerinden konustuk. Sonunda gitmek için ayaga kalktıgımda

yüzünde öyle bir rahatlık ifadesi belirdi ki, göz-yaslanmı içime akıtmamıs

olsaydım, kahkahalarla gülmekten kendimi alamazdım.

Zavallı küçük kahraman! Meger bilmedi-

gim ne çok sey varmıs! Ben farkında degilken, o bir dev gibi çarpısıyordu. Tek

basına, hem de yapayalnız, milyonlarca meslektası içinde, büyük bir kavga

veriyordu. Akıl hastanesine tekrar kapatılma korkusu içinde, bildigini okuyor,

gerçegine ve dogrusuna derin baglılıgını sürdürüyordu, ama sonunda agzını

açmamayı ögrenmisti zavallı. Dersini iyi, çok iyi almıstı.

Kısa bir süre sonra Piskopos hakkında baska bir haber duyuldu. Kaybolmustu;

kimseye haber vermeden ortadan yok olmustu. Günler geçiyor, ondan tek bir haber

alınamı-yordu. Bir sinir krizi sırasında intihar ettigini ileri sürenler de

vardı. Ama kentteki evini, Menlo Park'taki yazlık malikânesini, tablolarını,

sanat koleksiyonlarını, hatta sevgili kütüphanesini bile sattıgı ögrenilince bu

yöndeki söylentilerin ardı arkası kesildi. Ortadan kaybolmadan önce bütün

varlıgını gizlice paraya dönüstürdügü anlasılıyordu.

Bu haberi duydugumuz günlerde, biz de büyük bir geçim sıkıntısı içindeydik,

ancak yeni evimize yerlesip, bir parça rahatlayınca onu düsünecek zaman

bulabildik. Derken, ansızın her sey apaçık ortaya çıktı. Bir aksam, havanın

kararmasına dogru, Ernest'e aksam yemegi için pirzola almaya, karsıdaki kasaba

gitmistim.

Tam kasaptan çıkarken, gözüm köse basındaki bakkaldan aynı anda çıkan bir adama

takıldı. Garip bir duyguyla adama daha yakından bakmak istedim. Ama adam köseyi

dönmüs ve hızla yürümeye baslamıstı. Dü--210-

sük omuzlan, iyice indirilmis sapkası, ceketinin yakasının arasından görünen ak

saçları, bende bazı belli belirsiz anılar uyandırıyordu. Karsıya geçmek yerine

adamı izlemeye basladım. Elimde olmadan, bellegimde sekillenmeye baslayan bir

olasılıktan kendimi kurtarmak için adımlarımı hızlandırdım. Hayır, bu

imkânsızdı. Rengi solmus, her yanı sökük, boyuna göre fazla uzun, kaba kumastan

is elbisesi içindeki adam o olamazdı.

Durdum, kendi kendime gülerek adamı izlemekten vazgeçtim. Ama bu sırt, bu beyaz

saçlar bende yine tanıdık bir insan izlenimi doguruyordu. Kosarak ona yetistim.

Tam yanından geçerken, yüzüne iyice baktım, sonra ani bir dönüs yapınca karsımda

Piskopos'u buldum.

O da aniden durdu, saskınlıktan donakaldı. Sag elinde tuttugu büyük kesekâgıdı

kaldırıma düstü. Kâgıt patladı ve içinden ayaklarımızın dibine patatesler

döküldü. Saskın gözlerle ve de bir tehlike karsısındaymıs gibi bana bir an

baktı, sonra saskınlıgı kayboldu. Omuzlan düstü ve derin derin içini çekti.

Elimi uzattım. Elimi sıktı, ama elleri ter içindeydi. Çok sıkıldıgını belli eden

bir tavırla öksürüyor, alnından terler süzülüyor, çok korktugu her halinden

anlasılıyordu.

"Patatesler," diye mınldandı zor duyulur bir sesle. "Patatesler çok degerlidir."

Birlikte yerden patatesleri toplayıp yırtık torbaya koyduk. Piskopos torbayı

kucakladı, düsmesin diye sımsıkı tutuyordu. Onu görmekten nasıl mutlu oldugumu

anlatmaya ça-

lıstım ve hemen birlikte bizim eve gitmeyi önerdim.

"Babam sizi görünce çok sevinecektir," dedim. "_ki adım ötede oturuyoruz."

"Gelemem," dedi. "Gitmem gerek. Hosça kaim."

Sanki tanınabileceginden korkuyormus gibi kaygılı bakıslarla etrafına bakındı ve

gitmek için davrandı.

"Bana nerede oturdugunuzu söyleyin, daha sonra gelirim," dedi. Ben de arkasından

yürüdüm. Onu bulmusken bırakmak istemiyordum.

"Hayır," dedim. "Simdi gelmelisiniz."

Koltugunun altında tuttugu patateslere ve diger elinde bulunan küçük paketlere

baktı.

"Gerçekten, imkânsız," dedi. "Kabalıgımı bagıslayın. Bilseniz ne kadar çok isim

var."

O anda kapıldıgı heyecanla bana bayıla-cakmıs gibi geldi, ama hemen toparlandı.

"Bu yiyecekleri," diye devam etti. "Çok acıklı bir olay, korkunç... Yaslı bir

kadıncagız için. Bunları hemen ona götürmem gerek, kadın aç. Hemen yanına

gitmeliyim. Anlıyor musun? Sonra gelirim. Söz veriyorum."

"Ben de sizinle geleyim," dedim. "Çok mu uzak gidecegimiz yer?"

Çaresizlikle içini çekti.

"_ki sokak ileride," dedi. "Acele edelim."

Piskopos'un sayesinde, yeni mahallemiz hakkında birçok yeni seyler ögrendim. Bu

evler arasında, böylesine korkunç sefaletlerin gizli kalabilecegi aklımın

ucundan bile geçmemisti. Elbette bunun nedeni, hayır is-

leriyle ilgim olmamasıydı. Ernest bu tür yardımların ise yaramayacagını,

sefaletin bir ülsere benzedigini, yardımlarla agrının azaltı-lamayacagım,

kökünden kazınması gerektigini söylüyordu haklı olarak. Onun önerdigi reçete

basitti: _sçiye emeginin ürününü ve isbasında saçlarını agarttıktan sonra,

emekli maası vermek. Bunlar olsa, sokakta dilenen kalmayacaktı. Bu düsüncenin

dogruluguna kesin olarak inandıktan sonra, ben de devrim için çalısmaya

baslamıstım. Toplumun birtakım yaralarını onarmak için, zamanımı bos yere

harcamıyordum, çünkü bozuk düzen baska bir yerde aynı yarayı yeniden açıyordu.

Piskopos'un pesinden yürüdüm. On iki adım uzunlugunda, on adım genisliginde bir

odaya girdim. Ufak tefek, yaslı, altmıs dört yasında oldugunu sonradan

Piskopos'tan ögrendigim bir Alman kadın vardı. Beni görünce sasırdı, ama yine de

gülümseyerek basıyla selam verdi. Bu arada dizlerinin üstündeki pantolonu

onanyordu. Yerde, kadının ayaklarının dibinde, daha bir yıgın pantolon vardı.

Piskopos yakacak kalmadıgını görünce, almaya gitti.

Yerdeki pantolonlardan birini aldım ve yaptıgı ise baktım.

"Altı sent, bayan," dedi kadın. Bir yandan dikiyor, bir yandan da gülümseyerek

basını sallıyordu. Yavasça, ama bir an bile ara vermeden dikiyor, dikiyordu.

Sanki bu kadıncagızın hayattaki tek düsturu, "dikmek"ti.

"Bütün bir pantolona?" diye sordum. "Bu-

nu mu ödüyorlar? Bir pantolonu ne kadar zamanda bitiriyorsunuz?"

"Evet," diye cevap verdi, "bütün verdikleri para bu; her isi biten pantolon için

altı sent. Birini bitirmek iki saatimi alıyor. Ama patron bunu bilmez," diye

ekledi telasla, sıkıntısı oldugunu göstermekten utanır gibi. "Yavas çalısıyorum.

Ellerim romatizmalı. Kızlar çok daha hızlı çalısıyor. Bir saatte bitiriyorlar.

Patron iyi bir insan. Yaptıgım isi eve getirmeme izin veriyor. Artık yaslandım,

makinelerin gürültüsünden rahatsız oluyorum. Patron bu iyiligi yapmasaydı, simdi

açlıktan ölmüstüm.

"Evet, atölyede çalısanlar parça basına sekiz sent alırlar. Ama elden ne gelir?

Gençler için bile yeterli is yok. Bu durumda yaslıların hiç sansı kalmıyor.

Genellikle bir pantolon verirler, kimi zaman da, bugün oldugu gibi, sekiz

tanesini birden verirler. Bunları bir günde bitirip teslim etmeliyim."

Ona günde kaç saat çalıstıgını sordum, mevsimine göre degistigini söyledi.

"Yazın, siparisler artınca, sabahın besinden aksamın dokuzuna kadar çalısırım.

Ama kıslan burası çok soguk olur. Ellerimin donmasını önleyemem. O zaman daha

geç saatlere kadar, bazen gece yarısına kadar çalısmam gerekir.

"Evet, bu yaz is bereketsiz oldu. Geçim sıkıntısı arttı. Tanrı öfkelenmis

olmalı. Patron bütün bir hafta için yalnızca tek pantolon verdi. _s olmayınca,

ekmek de olmaz diyen dogru söylemis. Ama ben alısıgım. Zaten ha-

yat boyu dikis diktim. Eskiden memleketimde, simdi de otuz üç yıldır burada, San

Fran-cisco'da.

"_nsan kirasını ödeyince gerisi kolay. Ev sahibi çok iyi bir insan, ama kirasını

her ay vermek gerekir. Haklı da. Bu oda için benden topu topu üç dolar alıyor.

Hiç de pahalı sayılmaz. Ama ben yine de her ay üç dolan bile bulup bulusturmakta

zorluk çekiyorum."

Sustu, basını sallaya sallaya dikis dikmeye devam etti.

"Paranızı dikkatli harcamalısmız," dedim.

Onaylayan bir bas hareketi yaptı.

"Kirayı verdikten sonra gerisi kolay. Et alamıyorum elbette. Kahveni de sütlü

içemezsin. Ama her gün bir ögün, hatta bazen iki ögün yemek yiyebiliyorum."

Bu son sözleri bir çesit gururla söylemisti. Ama sessizce dikisine devam

ederken, iyilik okunan gözlerinin hüzünlendigini ve dudak-lannın sarktıgını fark

ettim. Bakısları dalıp gitmisti, gözleri dolmustu, eliyle gözyaslannı sildi,

dikis dikmesine engel oluyordu.

"Hayır, insanı asıl üzen açlık degil." diye açıkladı. "_nsan zamanla açlıga

alısıyor. Ben kızım için aglıyorum. Onu makine öldürdü. Çok çalısıyordu, ama

anlayamıyorum. Öylesine güçlü kuvvetliydi ki. Gençti, daha kırk yasındaydı.

Üstelik otuz yıldır çalısıyordu. Küçücük bir kızdı ise basladıgında, dogru, ama

kocam ölmüstü. Fabrikada kazan patlamıstı. Elimizden ne gelirdi. O zamanlar on

yasındaydı, ama yasına göre çok kuvvetli bir kızdı. Makine öldürdü onu. Evet

öldürdü. Makine

öldürdü onu. Atölyede ondan daha hızlı çalısan hiç kimse yoktu. Bunu çok

düsündüm, çok, gece gündüz... Bu yüzden simdi atölyeye adım atamam. Dikis

makineleri basımı döndürüyor ve bütün gün sanki bana, 'Öldürdüm onu! Öldürdüm

onu!' diyor. Hemen aklıma kızım geliyor, elim ayagım duruyor."

Feri kaçmıs gözleri yine nemlenmisti, dikisine devam edebilmek için gözyaslarını

yeniden silmek zorunda kaldı.

Piskopos'un, merdivenleri zorlukla tırmanan ayak seslerini duydum, hemen kosup

kapıyı açtım. Görülecek bir haldeydi! Sırtına yarım torba kömür yüklemis, onun

üstüne de bir kucak odun koymus, merdivenleri tırmanmaya çalısıyordu. Yüzü gözü

kir içindeydi ve yorgunluktan terler, derecikler halinde sakaklarından

süzülüyordu. Çuvalı sobanın yanında sırtından attı ve kaba dokunmus bir mendille

yüzünü kuruladı. Gözlerime inana-mıyordum. Piskopos'un bir kömürcü gibi eli yüzü

kapkaraydı. Bir isçinin giyebilecegi cinsten ucuz bir gömlek vardı sırtında (en

üstteki dügmesi kopmustu) ve eski püskü bir isçi tulumu. Bu görünüste en garip

olan sey, paçaları sökülmüs, topuklarına düsen ve kalçasının üstünde mesin bir

kemerle tutturulmus pantolonuydu.

Piskopos üsümüyordu, ama yaslı kadının zavallı siskin elleri soguktan

tutmuyordu. Piskopos sobayı yaktı, ben de patatesleri soyup kaynattım, sonra

kadını bıraktık, çıktık. Zamanla, bu kadın gibi daha beter durumda birçok insan

oldugunu ve çevremdeki evlerin

korkunç karanlıgında, bu insanlardan yüz-lercesinin yasadıgını ögrendim.

Eve döndügümüzde Ernest'i, geciktigim için beni merakla bekler bulduk.

Bulusmalarının ilk heyecanı geçtikten sonra Piskopos sandalyenin arkalıgına

yaslandı, tulumlu bacaklarını uzattı ve derin, rahat bir soluk aldı. Ortadan

kayboldugundan beri eski dostlarından ilk kez bizi görüyordu ve aradan geçen

haftalar süresince epey yalnızlık çekmis olmalıydı. Bize pek çok seyler anlattı,

ama en çok, kutsal efendisinin buyruklarını yerine getirirken duydugu sevinçten

söz etti.

 

"Simdi gerçekten," dedi, "onun kuzularını besliyorum. Büyük bir ders aldım.

_nsanın midesi bos oldukça ruhunun düzelmesinin de imkânsız oldugunu artık

anladım. Kuzular ekmek, yag, patates ve etle beslenmek ister. Ancak bundan sonra

ruhları acıkacak ve o ruhlara süzme, degerli bilgiler verilecektir."

Pisirdigim yemegi büyük bir istahla yedi. Eski evimizde onu hiç böylesine

istahlı görmemistim. Bunu kendisine söyledigimde, hayatı boyunca, simdi oldugu

kadar saglıklı olmadıgını söyledi.

"Simdi her yere yürüyerek gidiyorum," dedi ve birden sanki bagıslanmaz bir

suçmus gibi, konforlu arabalarda yolculuk yaptıgı zamanlan hatırlayınca yüzü

kızardı.

"Bu yüzden saglıgım daha iyi," diye ekledi hemen. "Ve çok mutluyum, gerçekten,

tam anlamıyla mutluyum. Sonunda, takdis edilmis bir ruh oldum."

Ama yüzünde bir hüzün okunuyordu,

çünkü dünyanın bütün acılarını yüreginde hissetmeye baslamıstı. Hayatı bütün

çıplaklıgıyla görüyordu ve gördügü, kitaplıgını dolduran kitaplardan ögrendigi

hayata hiç benzemiyordu.

"Ve bütün bu olup bitenlerin tek sorumlusu sizsiniz, genç adam," dedi Ernest'e

dogrudan dogruya.

Ernest utandı, ne diyecegini bilemedi.

"Ben... ben sizi uyarmıstım," diye kekeledi.

"Hayır yanlıs anlamayın," diye cevap verdi Piskopos. "Sizi suçlamıyorum,

minnettarım. Bana yolumu gösterdiginiz için size tesekkür etmeliyim. Hayatın

kuramlarından çıkmamı saglayıp, bana hayata giden yolu gösterdiniz. Beni

gerçeklerden uzaklastıran perdeyi kaldırdınız, karanlık dünyama ısık tuttunuz,

artık ben de ısıgı görebiliyorum. Ve çok mutluyum, yalnız..." Bir an sustu,

ikileme düstü, gözlerini korku bürüdü. "Yalnız önüme engeller çıkıyor. Kimseye

herhangi bir kötülügüm dokunmuyor. Beni neden rahat bırakmıyorlar ki? Ama önemli

olan bu degil, bu takibin korkunçlugu. _sterlerse kamçılayarak derimi yüzsünler,

ateste yaksınlar, bas asagı çarmıha gersinler, razıyım, ama o akıl hastanesini

düsündükçe kanım donuyor. Bir düsünsenize! Ben, benim gibi bir adam, akıl

hastanesinde! _nsanı isyan ettirir. Sanatoryumda öyle seyler gördüm ki, hastalar

dehset içinde. Düsündükçe kan beynime sıçrıyor. Hayatımın geri kalanını uluyan

insanlar arasında, vahset içinde hapsedilmis olarak tamamlamak istemem. Hayır!

Hayır! Buna dayanamam!"

Acmacak bir haldeydi. Geçirdigi kâbusu gözünün önünde canlandırınca elleri

titremeye, vücudu ürpererek kasılmaya basladı, ama bir anda kendini topladı.

"Özür dilerim," dedi. "Sinirlerim çok zayıfladı, ondan böyle oluyor. Ama Tanrım

nereyi kısmet etmisse sonum orada olsun. Ben kim oluyorum da yazgımdan

yakınıyorum?"

Ona bakarken içimden, "Büyük Piskopos! Hey kahraman! Tann'nın kahramanı!" diye

avazım çıktıgı kadar bagırmak geçiyordu.

Aksam boyunca yaptıkları hakkında durmadan bize bilgi verdi.

"Evimi, daha dogrusu evlerimi sattım, neyim var neyim yok hepsini sattım. Bu isi

gizli yapmak zorunda oldugumu biliyordum, yoksa varımı yogumu alacaklardı.

Bu da benim için korkunç bir sey olurdu. _ki ya da üç yüz bin dolarla ne kadar

çok patates, ekmek, et, kömür ya da odun alınabilecegini hesaplayarak bazen

sevinçten uçuyorum." Ernest'e döndü. "Haklıymıssınız, genç adam. Emege,

gerçekten degerinin çok altında para ödeni-yormus. Ömür boyu ikiyüzlü insanlara

kuru kuruya nasihat etmekten baska hiçbir emek harcamadım. Üstelik sözlerimin

bir ise yaradıgını, Tann'ya yardımcı oldugumu sanıyordum. Hiçbir is yapmıyor,

bunun karsılıgında yarım milyon dolar alıyordum. Bununla ne kadar erzak

alınabilecegini ögrenene kadar, bu paranın gerçek degerini anlayamamıstım. Sonra

bir sey daha anladım; bunca patates, ekmek, tereyag, bunca et benim ve ben

bunları elde etmek için hiç çalısmamısım. Nerden

geliyor bunlar? Baska birisi çalıstı, bunları üretti ve ben onu soydum. _ste

bunu anlayınca, kalktım, yoksulların arasına geldim, soyulmus insanları ve

soyuldukları için aç ve perisan olan insanları buldum."

Esas hikâyesine dönmesini istedik.

"Parayı mı ne yaptım? Onu, degisik bankalara ayrı ayrı isimlerle yatırdım. Artık

paramı elimden alamazlar, çünkü bu oyunumu fark etmeleri olanaksız. Bu parayla o

kadar çok yiyecek alınıyor ki! Eskiden paranın ne ise yaradıgının farkında bile

degildim."

"Bir kısmını propaganda için kullanabil-seydik," dedi Ernest, "çok iyi olurdu."

"Öyle mi dersiniz? Ben siyasete inanmıyorum. Daha dogrusu, korkarım siyasetten

hiç anlamıyorum."

Ernest böyle konularda çok hassastı. Önerisini tekrarlamadı. Oysa Sosyalist Parti'nin

kasası bostu.

"Kirası ucuz evlerde yasıyorum," diye devam etti Piskopos. "Ama yakalanırım

korkusuyla aynı yerde uzun zaman kalmıyorum. Ayrıca, kentin degisik

mahallelerinde iki oda daha tuttum. Evet, biliyorum bu gereksiz bir harcama, ama

kosullar bunu gerektiriyor. Yemegimi evde yaparak, arada bir üçüncü sınıf

lokantalara giderek harcamalarımı en aza indirmeye çalısıyorum. Bu arada yeni

bir sey kesfettim. Tamale,* aksamlan hava sogudugunda insana çok iyi geliyor.

Yalnız biraz pa-

* Bir Meksika yemegi. O günlerin edebiyatında adına sık sık rastlanıyor. Çok

baharatlı oldugu söylenir. Ama bu yemegin tarifi günümüze kadar gelmemistir.

halı. Sonra on sente üç kap yemek veren bir yer buldum, çok iyi degil ama

insanın içini ısıtıyor.

"Böylece dünyada yapacagım isi buldum. Bunu size borçluyum genç adam. Tann'nın

isini yapıyorum." Bana baktı ve gözleri parladı. "Beni Tann'nın kuzulannı

beslerken yakaladınız. Elbette bu sırrı ikiniz de saklayacaksınız."

Bunlan kayıtsız bir tavırla söylüyordu ama sözlerinin arkasında gerçek bir

korkunun varlıgı belli oluyordu. Aynlırken bizi tekrar görmeye gelecegine dair

söz verdi. Ama bir hafta sonra gazetelerde zavallı Pisko-pos'un basına gelen

felaketi okuduk: More-house, Napa Akıl Hastanesi'ne kapatılmıstı ve az da olsa

kurtulma umudu vardı. Onu görmeye çalıstık. Yeniden doktor kontrolun-dan geçmesi

ya da bir arastırma yapılması için harcadıgımız bütün çabalar bosa çıktı.

Saglıgından bütünüyle umutsuz olmadıklarını belirten bastan savma sözlerden

baska bir sey ögrenemedik.

"_sa, zengin insanlara vannı yogunu sat-malannı buyurmustu," diyordu Ernest

üzülerek. "Piskopos bu buyruga uydu ve akıl hastanesine kapatıldı. _sa'dan bu

yana çok sey degisti. Vannı yogunu yoksula veren zengine, simdi deli gözüyle

bakıyorlar. Sorgu, soru yok. Söz toplumundur."

GENEL GREV

1912 yılı sonbaharında yapılan ve sosyalist partinin zaferiyle sonuçlanan

seçimlerde, Ernest milletvekili seçildi. Sosyalist Parti'nin oylarının kabarık

olmasında en büyük etkenlerden biri, Hearst'ün* yok olmasıydı. Plütok-rasiye

göre bu hiç de güç olmadı. Çesitli gazetelerini çıkarmak, Hearst'e yılda on

sekiz milyon dolara mal oluyordu ve bu miktarı, hatta daha da fazlasını orta

sınıftan ilan bedeli olarak geri alıyordu. Mali gücünün kaynagı, bütünüyle orta

sınıfın sırtına yüklenmisti. Tröstler ilan vermiyordu.** Hearst'ü yok etmek

için, ilanları kesmek yeterliydi.

William Randolph Hearst: Ülkenin en etkili gazete sahibi, California'lı genç bir

milyoner. Gazeteleri bütün büyük kentlerde basılır ve yok olmakta olan orta

sınıfla proleteryaya seslenirdi. Öyle büyük sayıda taraftar kitlesi yaratmıstı

ki, eski Demokrat Parti'nin bos kabugunu sahiplenmeyi basardı. _stisnai bir

görüs tasıyor; kısır bir sosyalizmle biçimsiz bir küçük burjuva kapitalizmini

ögütlüyordu. Bu, yagla suyun karısımı gibi bir seydi ve basarılı olma sansı

yoktu. Yine de kısa bir süre. plütokratlar için ciddi bir endise kaynagı

olmustu. 1 O paldır küldür yasanan dönemde, ilan ücretleri sasılacak derecede

yüksekti. Yalnızca küçük kapitalistler ragbet ettigi için yalnızca onlar ilan

verirlerdi. Tröstün oldugu yerde rekabete yer yoktu, zaten tröstlerin reklam

yapmasına gerek de yoktu.

Orta sınıfın tamamı ortadan kalkmamıstı. Saglam iskeleti hâlâ duruyordu, ama

gücü kuvveti yoktu. Hayatını devam ettirebilen küçük imalatçılar ve küçük

isadamları, tamamen plütokrasinin merhametine kalmıs bir durumda yasıyorlardı.

Bunların kendilerine ait ekonomik ya da siyasal güçleri yoktu. Plütokrasinin

emrini alır almaz, Hearst'ün gazetelerine verdikleri ilanı anında kestiler.

Hearst yigitçe savastı, kahramanca mücadelesini sürdürdü. Her ay bir buçuk

milyon dolar zararı cebinden ödeyerek, gazetelerini çıkarmaya ve ilanları para

almadan yayımlamaya devam etti. Plütokrasinin yeni bir buyruguyla, küçük

isadamlarıyla küçük imalatçılar Hearst'ün gazetelerine mektuplar yagdırarak,

bedavadan da olsa ilanların basılmama-sını istediler. Ama o direnerek ilanları

yayımlamayı inatla sürdürdü. Sonunda adli yetkililerden birçok uyan aldı, ama

boyun egmedigi için, "mahkemeye saygısızlık" diye bir suç uydurulup altı ay

hapis cezasına mahkûm edildi. Ardından tazminat davaları basladı. Hiç sansı

yoktu. Plütokrasi onu ölüme mahkûm etmisti ve bu kararını uygulamak için

mahkemeleri de elinde tutuyordu. Hearst'ün yıkılmasıyla, onun daha dün elde

ettigi Demokrat Parti de onunla birlikte yok oldu.

Hearst'ün ve Demokrat Parti'nin yok olmasıyla, bu partinin üyeleri için

yapılacak iki sey vardı; biri, Sosyalist Parti'ye geçmek; öteki ise Cumhuriyetçi

Parti'ye oy vermek. Hearst'ün sözüm ona sosyalist olan propagandasının

meyvelerini, böylece biz toplamıs ol-

duk. Parti taraftarlarının büyük çogunlugu bizim saflarımıza katılmayı yegledi.

Aslında, mallan mülkleri ellerinden alınmıs olan çiftçiler de bizim oyların

kabarmasında rol oynayabilirlerdi. Ne var ki bunlar, o sırada kısa ömürlü Grange

Partisi'ni kurmuslardı. Ernest ve diger sosyalist liderler, çiftçilerle bir

araya gelmek için umutsuzca çırpındılar, ama sosyalist basının ve yayınevlerinin

yok edilmis olması ellerini kollarını baglıyordu. Bu sırada agızdan agıza

yapılan propaganda yeterince gelismis degildi. _ste Bay Calvin gibi, eskiden

köylü olan ve mallarını kaybetmis politikacılar, köylülere yanastılar ve onların

siyasi gücünü yeni bir propaganda içinde harcadılar.

"Zavallı çiftçiler," dedi Ernest gülerek. "Tröst onları avucunun içine aldı."

Durum çiftçiler için gerçekten dedigi gibiydi. Tam bir uyum içinde bas basa

veren yedi büyük tröst, artı degerlerini birlestirerek bir çiftlik karteli

kurmustu. Tasıma ücretlerini düzenleyen demiryolları ve fiyatları düzenleyen

borsa, uzun bir süredir çiftçileri sömürmekteydi ve çiftçiler gırtlaklarına

kadar borç içindeydiler. Öte yandan bankerler ve tröstler de çiftçilere büyük

miktarlarda kredi açmıslardı. Artık çiftçiler aga yakalanmıstı, geriye sadece

agı sudan çekip çıkarmak kalmıstı. Bu isi de yeni kurulan çiftlik tröstü

yüklendi.

1912 yılının zor günleri, tarım ürünleri pazarlarına korkunç bir darbe

indirmisti. Fiyatlar planlı bir sekilde düsürülüyor, sonuçta bütün isler

çiftçilerin iflasına kadar gidiyordu.

Bu arada demiryolları da tasıma ücretlerine, çiftçilerin belini kırmak için

görülmemis miktarda zam yapmıstı. Böylelikle köylüler eski borçlarını

ödeyemeyecek bir durumdayken, yeni borçların altına girdiler. Derken ipotekler

ve hisse senedi satısları basladı. Çiftçiler düpedüz çiftlik tröstüne teslim

oldu ve toprak sahibi olmaktan çıkıp tröst hesabına kâhya, isçibası ya da

sıradan ırgat olarak ücret karsılıgında çalısmaya basladılar. Simdi hepsi de

köle olmustu, kısacası bundan böyle hayatlarını sürdürmeye yetecek kadar ücretle

çalısan birer serttiler. Sahiplerini terk edemezlerdi, çünkü orada da bu

sahipler plütokrasiyi olusturuyorlardı. Baska çıkar yol yoktu, topraklarını

bırakıp serseri olmaktan baska çare yoktu. Bu yeni basladıkları hayatta,

analanndan emdikleri süt burunlarından getirildi. Serserilere karsı, agır

yasalar çıkarılmıs ve acımasızca uygulanmaya baslanmıstı.

Elbette, bu arada özel durumları sayesinde mallarını elinden çıkarmayan tek tük

çiftçi, hatta tarım birlikleri vardı. Ama sayılan çok azdı, nasılsa ertesi yıl

onlar da tröstlerin egemenligi altına girdiler.*

Roma köylüleri, Amerikalı çiftçi ve küçük kapitalistlerden çok daha yavas bir

hızla yok edilmislerdi. Ama yirminci yüzyılda hız vardı, eski Roma'da ise bu hız

hemen hemen hiç yoktu.

Topraklarına çılgınca baglı olan çiftçiler, gerektiginde canavar

kesilebileceklerini göstermek istemisler, her türlü pazar alısverisini

durdurarak mallarının elinden alınmasını engellemeye çalısmıslardı. Hiçbir sey

satmıyor, hiçbir sey satın almıyorlardı. Aralarında ilkel bir takas sistemi

kurmuslardı. Sıkıntıları ve güçlükleri çok büyüktü, ama dayandılar. Bu,

dayanısma sonunda, tarihin sayılı hareketlerinden biri oldu. Bu yenilgileri,

kendilerine özgü, mantıklı ve basit olmustur. Hükümeti

1912 sonbaharının sonlarında, Ernest'ten baska bütün sosyalist liderler,

kapitalizmin sonunun geldigine karar vermislerdi. Zor günler yasanıyor, sonsuz

bir issizler ordusu giderek büyüyor, orta sınıf ve çiftçiler ortadan kalkıyor,

bütün isçi sendikaları birbiri ardına yenilgiye ugruyorlardı. Sosyalistler,

"plütok-rasinin sonu geldi" diye avunuyorlar, plütok-rasiye meydan okuyorlardı.

Düsmanlarımızın gücünü ne kadar da küçümsüyormusuz meger! Hemen her yerde

sosyalistler durumun saglıklı bir degerlendirmesini yaptıktan sonra, gelecek

seçimlerde sandıktan büyük bir çogunlukla çıkacaklarını bas bas bagırıyorlar,

böylece zayıflıklarını, bilmedikleri zayıflıklarını açıklamıs oluyorlardı.

Plütokrasi bu meydan okumayı kabul etti. Düsünüp tasınarak bize öyle sert bir

samar attı ki, gücümüzü parçalayarak bizi yenilgiye ugrattı, gizli ajanlarını

halkın arasına sokarak, sosyalizmin tanrıtanımaz bir görüs oldugu düsüncesini

yaydı. Basta Katolik Kilisesi olmak üzere bütün kiliseleri öne sürüp, bir kısım

emekçi oyunun bizden kopmasını sagladı. Yine gizli ajanları aracılıgıyla yok

olan bir partiyi, Grange Partisi'ni güçlendirdi, kentlerde ve bütünüyle

kaybolmakta olan orta sınıf arasından bu partiye oy sagladı.

Bununla birlikte, sosyalistler seçimi kadenetimleri

altında tutan plütokrasi, vergilerini artırdı. Bu en zayıf

noktalarıydı. Ne alım ne de satım yapmadıklarından paraları da yoktu ve sonunda

vergilerini ödemek için topraklarını satmak zorunda kaldılar.

zandı. Ama, yasama organlarında çogunlugu almak, belli baslı güçleri ele

geçirmek yerine, kendimizi azınlıkta bulduk. Adaylarımızın ellisi meclise

girebilmisti ama 1913 ilkbaharında koltuklarında yerlerini aldıkları zaman

hiçbir yetkiye sahip olmadıklarını fark ettiler. Ama ne de olsa Grange

Partisi'nden daha sanslıydılar; çünkü Grange Partililer bir düzine kadar eyalet

valiligini aldılar ama onlar da koltuklarına oturamadılar. Çünkü eski valiler

emekliye ayrılmayı reddettiler. Yasama organları, oligarsinin elindeydi.

Mahkemeye basvursalar da sonuç degismeyecekti. Ama simdi bu olayları bırakıp,

1912 kısının fırtınalı günlerinden söz etmeliyim:

Ülkede yasanan zor günler, tüketimin büyük ölçüde düsmesine yol açmıstı, issiz

ve parasız olan emekçilerin satın alma güçleri kalmamıstı. Bunun sonucunda,

plütokrasi her zamankinden daha çok artı ürünle kalakaldı. Bu ürünleri yurt

dısına satmak ve ayrıca dev girisimlerine para bulabilmek için yeni kaynaklar

yaratmak zorundaydı. Bu artı ürünü dünya piyasasına satmak için gösterdigi

cüretkâr gayret, Almanya'yla arasının açılmasına neden oldu. Ekonomik

çatısmaların ardından, genellikle silahlı çatısmalar gelir, bu da öyle oldu.

Büyük Almanya'nın savasçı imparatoru savasmak için hazırlandı, Birlesik

Devletler de aynısını yaptı.

Ortalıkta savas bulutlan dolasıyordu. Bir dünya felaketi yaratmak için gereken

her sey hazırdı, çünkü dünyanın her yanında zor günler yasanıyordu,

emekçilerin ezilmeleri,

yok olan orta sınıflar, issiz orduları, dünya pazarındaki ekonomik çıkar

çatısmaları ve sosyalist devrim olacagı söylentileri vardı.*

Oligarsi, Almanya'yla savasa girmek istedi. Bunun birçok nedeni vardı: Savas

gibi, korkunç bir kargasa doguracak olayların içinde, uluslararası haritaların

yeniden düzenlenmesinde ve yeni anlasmalarla ve ittifaklarla çok sey

kazanacagını hesaplamaktaydı. Üstelik bu düsmanlık döneminde savasmak, gerek

ulusal ürün fazlalıgının büyük bir bölümünü tüketmek, bütün ülkeleri tehdit eden

issizler ordusunu sayı bakımından azaltmak, gerekse oligarsiyi rahatlatmak,

büyük tasarılarını olgunlastırmak ve gerçeklestirmek olanagını doguruyordu.

Böyle bir sa-

1 Bu söylentiler uzun bir süre devam etti. Daha M. S. 1906'larda bir _ngiliz

olan Lord Avebury, Lordlar Kama-rası'nda sunları söylemisti: "Avrupa'daki

huzursuzluk, sosyalizmin yayılması ve anarsizmin ugursuz yükselisi, hükümetlere

ve yönetici sınıflara Avnıpa'daki isçi sınıfının durumunun artık dayanılmaz hale

geldigine dair bir uyandır. Eger bir devrim önlenmek isteniyorsa, isçilerin

ücretlerinin artırılması, çalısma saatlerinin kısaltılması ve ihtiyaç

maddelerinin Jiyatlarının düsürülmesi yolunda bazı gerekli adımlar atılmalıdır."

Lord Avebury'nin konusmasını yorumlayan, borsa oyuncularının gazetesi The Wall

Street Journal söyle yazıyordu: "Bu sözler bir aristokrat ve bütün Avrupa'nın en

muhafazakâr gövdesinin bir üyesi tarafından söylenmistir. Bu sözlerin bu kadar

önemli olmasının nedeni de budur. Bu sözler birçok kitapta bulunabilecek politik

ekonomiden çok daha fazlasını içermektedir ve bir uyarı havası vardır. Deniz ve

kara ordusu komutanları, dikkatli olun!" Aynı zamanda, Amerika'da Harper's

Weekly dergisinde yazan Sydney Brooks söyle yazıyordu: "Washington'da

sosyalizmden söz edildigini duyamazsınız. Neden duya-sınız ki? Politikacılar bu

ülkede burunlarının dibinde neler olup bittigini görebilecek son insanlardır.

Söyle bir kehanette bulundugumda, gelecek baskanlık seçimlerinde sosyalistlerin

bir milyondan daha fazla oy alacagını söyledigimde benimle alay edecekler."

vas, oligarsinin dünya pazarına hâkim olmasına yarayacaktı. Ayrıca, böyle bir

savas sonradan da islerine yarayacak bir ordu yaratacaktı. Yine ayrıca, halkın

kafasında "Oligarsiye karsı Sosyalizm" anlayısının yerini "Almanya'ya karsı

Amerika" alacaktı.

Sosyalistler olmasaydı, savas bütün bunları gerçekten yapabilecekti. Batılı

liderlerin gizli toplantısı, bizim Pell Caddesi'ndeki dört küçük odamızda

yapıldı ve öncelikle sosyalistlerin alacagı tavır konusuldu. Bu, savasa ilk

karsı çıkısımız degildi* ama bu karsı çıkısı daha önce Birlesik Devletler'de

yapmamıstık. Dört gizli toplantıdan sonra, ulusal örgütlerle haberlestik ve kısa

bir süre sonra, Uluslararası Büro'yla aramızda Atlantik üstünden sifreli

telgraflar gidip gelmeye basladı.

Alman sosyalistleri bizimle birlikte hareket etmeye hazırdılar. Sayılan bes

milyon kadardı. Alman ordusunun büyük bir bölümü sosyalistlerden olusuyordu ve

isçi sendikalarıyla da yakın iliski içindeydiler. _ki ülkenin sosyalistleri

savasa karsı olduklarını ilan ederek savas oldugu takdirde genel greve

gidecekleri tehdidinde bulundular ve bu arada, genel grev hazırlıklarına

basladılar. Dahası,

M. S. yirminci yüzyılın ta baslarında, sosyalistlerin uluslararası örgütü,

savasa iliskin uzun süreli politikalarını saptamıslardı. Doktrinleri özetle

söyleydi: "Bir ülkenin isçileri, bir baska ülkenin isçileriyle kapitalist

efendilerinin çıkan için neden savassınlar?" M. S. 21 Mayıs 1905'te, Avusturya

ile _talya arasında savas tehlikesi ortaya çıktıgında, _talya, Avusturya ve

Macaristan'ın sosyalistleri Trieste'de bir konferans yaptılar ve savas ilan

edilirse her iki ülkenin isçilerinin genel greve gidecegi tehdidinde bulundular.

Aynı sey, ertesi yıl da, "Fas Olayı" Fransa'nın, Almanya ve _ngiltere'yi savasa

sokmaya hazırlandıgında tekrarlandı.

bütün ülkelerdeki devrimci partiler, halka, bütün felaketlerde, kendi

ülkelerinde ayaklanma ve devrim olsa bile, uluslararası bansın korunması

gerektigini yayıyorlardı.

Genel grev, Amerikan sosyalistlerinin kazandıgı tek büyük zaferdi. 4 Aralık'ta

Amerikan elçisi Almanya'nın baskentinden geri çekildi. Aynı gece bir Alman

filosu Honolulu'ya saldırarak, üç Amerikan kruvazörünü ve bir gümrük botunu

batırdı, kenti bombaladı. Ertesi gün hem Almanya, hem de Birlesik Devletler

savas ilan etti ve bu olaylann üzerinden daha bir saat bile geçmeden her iki

ülkenin sosyalistleri genel grevi baslattılar.

Tarihte ilk defa bir Alman savas ilahı, kendi imparatorluklannın devamını

saglayan insanlarla karsı karsıya geliyordu. Bu insanlar olmaksızın

imparatorlugunu devam ettiremezdi. Sasırtıcı olan da bu isyanlann bansçı

olmasıydı. Kavga etmiyor, hiçbir sey yapmıyorlardı ve hiçbir sey yapmayarak

diktatörlerinin ellerini kollannı baglamıslardı. Diktatörler, savas köpeklerini,

baskaldıran prole-teryanın üstüne salmak için dört gözle fırsat kolladılar, ama

böyle bir fırsat çıkmadıgından köpekleri salamadılar. Ordusunu da savasa

gönderemedi, direnenleri durdurmak için elinden bir sey gelmiyor, imparatorlugun

tek bir tekerlegi dönmüyordu, ne trenler çalısıyor, ne telgraflar gidip

geliyordu, çünkü bütün diger emekçiler gibi tren isçileri ve telgrafçılar da

greve katılmıstı.

Amerika'da da olaylar aynı Almanya'daki gibi gelisti. Örgütlü emek sonunda

dersini al-

mıstı. Kendi seçtikleri alanda yenik düsünce, alanı terk edip, sosyalistlerin

siyaset arenasına geçtiler. Çünkü genel grev, siyasal bir grevdi. Ayrıca,

örgütlü emek öylesine agır bir darbe yemisti ki, kaybedecek hiçbir seyi yoktu.

Çaresizlik içinde genel greve katıldı. Aletlerini bir kenara atan milyonlarca

insan islerini bıraktı. Bunların arasında özellikle makine isçileri,

örgütlerinin darmadagın edilmesinden sonra kinle bilenmis bakıslarıyla, göze

çarpıyorlardı. Onlar da kalkmıs, maden isçileriyle birlikte greve katıldılar.

Sıradan isçiler ve örgütlenmemis emek bile isi bırakmıstı. Grev her seyi

öylesine baglamıstı ki, hiç kimse çalısamıyordu. Bu arada, kadınlar da grevin en

güçlü destekleyicisi olduklarını kanıtlayarak savasa karsı olduklarını

belirttiler; çünkü kocalarının savasa gidip ölmesini istemiyorlardı. Bir süre

sonra genel grev düsüncesi halka mal olmustu, karikatürlere bile konu oldu ve

bundan sonra salgın bir hastalık gibi her tarafa yayıldı. Çocuklar bile

okullarda grevdeydiler, ders yapmak için gelen ögretmenler sınıfları bos

buluyorlardı ve sonuçta genel grev, büyük bir ulusal piknik halini aldı.

Emekçilerin böylesine bir dayanısma içinde oldugunu görmek, halkın hayal gücünü

de etkiliyordu. Ayrıca bu muhtesem eglence içinde cezalandırılma korkusu da

yoktu. Herkesin suçlu oldugu yerde, kim, nasıl cezalandırılacaktı?

Birlesik Devletler'de hayat felce ugramıstı. Hiç kimse ne oldugunu bilmiyordu.

Gazete çıkmıyor, mektuplar gidip gelmiyordu, sevki-

yat durmus, her bir topluluk, dünyayla arasında uçsuz bucaksız, balta girmemis

bir orman varmıs gibi dünyadan kopmustu. Hatta simdi dünya bile yoktu. Bu tuhaf

durum bir hafta sürdü.

Biz San Francisco'da, körfezin karsı kıyısında bile, Oakland'da ya da

Berkeley'de ne olup bittigini bilmiyorduk. Bu durum insanın üzerinde tuhaf,

bunaltıcı bir etki yapıyordu. Sanki çok yüce bir sey ölmüs, bir dogaüstü güç yok

olmus, ülkenin nabzı atmaz olmustu. Aslında ulus ölmüstü. Sokakta ne

tramvayların, kamyonların ugultusu, ne fabrika düdükleri, ne havadaki elektrik

tellerinin cızırtısı, ne at arabaları ne de gazetecilerin sesleri duyuluyordu.

Yalnızca, kayar gibi giden derin sessizligin içinde arada sırada yürürken bile

kararsız olan hayaletler gibi tek baslarına gezen insanlara rastlanıyordu.

Bu uzun, sessiz haftada oligarsiye dersi verilmisti. O da dersini iyi aldı.

Genel grev bir uyarıydı. Bir daha olmamalıydı. Ama oligarsi bunu önlemenin

çaresine elbette bakacaktı.

Haftanın sonunda, daha önceden kararlastırıldıgı gibi, Alman ve Amerikan

telgrafçıları islerinin basına döndüler. Onların aracılıgıyla her iki ülkenin

sosyalist liderleri, yöneticilere ültimatom verdiler. Ya savas durdurulacak ya

da genel grev devam edecekti. Hemen anlasma saglandı. Savas ilanları iptal

edildi ve her iki ülkenin halkları yeniden islerinin basına döndüler.

Barısın bu yolla saglanması, Almanya ile Birlesik Devletler arasında bir birlik

meydana

getirdi. Aslında yapılan bu anlasma, Alman _mparatoru ile Amerikan

Plütokrasisi'nin, ortak düsmanları olan ülkelerin devrimci prole-teryasına karsı

bir ittifak sözlesmesiydi. Daha sonra Alman sosyalistleri ayaklanıp imparatoru

iktidardan uzaklastırdıklarında, Amerikan plütokrasisi haince davranıp bu olaya

seyirci kalarak müttefikinin yardımına kosmadı. Zaten bu anlasmaya imzasını

koyarken oligarsi büyük rakibini dünya piyasasından silmenin yollarını arıyordu.

_mparator saf dısı kalınca, Almanya'nın dısarı satacak artı ürünü de

olmayacaktı. Çünkü sosyalist devletin geregi olarak, Alman nüfusu ürettiginin

tümünü tüketecekti. Kuskusuz ürünlerinden bazılarını, kendi üretmedigi mallarla

degistirecekti, ama bu tüketilmeyen ürün üretim fazlası olmayacaktı.

Oligarsinin Alman imparatoruna ihanetini ögrenince Ernest, "Oligarsinin kendini

temize çıkarmak için bir gerekçe hazırlayacagına inanıyorum. Her zaman oldugu

gibi en dogru biçimde hareket ettigine kendini inandıracaktır," dedi.

Dedigi de çıktı. Oligarsi kısa bir süre sonra, ulusal üretim artıgımızı dısarı

satmak için namussuz bir rakibi dünya piyasasından silmekle, Amerikan halkının

çıkarlarını gözettigini açıkladı.

"_sin en saçma yanı," diyordu Ernest, "kendi çıkarlarımızı bu budalaların

korumasını saglayacak kadar çaresiz olusumuz. Dısarıya daha çok mal satma

olanagı yarattılar, bu da demektir ki, biz daha az tüketmek zorundayız."

¦XIV* SONUN BASLANGICI

Daha Ocak 1913'te, Ernest olayların nasıl bir yol izleyecegini anlamıstı, ama

diger liderlere, kendi kafasında beliren Demir Ökçe tablosunu bir türlü

gösteremiyordu çünkü onlar kendilerine çok,fazla güveniyorlardı. Olaylar

gereginden büyük bir hızla son noktaya dogru ilerliyordu. Dünya iktisadi bir

bunalımın batagındaydı. Dünya piyasasının görünen efendisi Amerikan oligarsisi,

ellerinde ne tüketebilecekleri ne de satabilecekleri üretim fazlalıgı olan yirmi

kadar ülkeye kapılarını kapatmıstı. Bu ülkelerin yapacagı tek sey, düzenlerini

radikal bir revizyondan geçirmekti. Artı ürün üretme yöntemlerini bundan böyle

sürdüremezlerdi. Onlara göre, kapitalist sistem, içten içe çöküyordu.

Bu ülkelerin düzen degistirmesi, devrim biçimini aldı. Devir, kargasa ve dehset

devriydi. Kurumlar ve hükümetler her yerde yıkılıp gidiyordu. _ki ya da üç

ülkenin dısında, bir zamanların efendileri olan kapitalistler, varlıklarını

korumak için korkunç bir mücadeleye girismislerdi. Ama militan isçi sınıfı,

hükümetleri onlann elinden aldı. Sonunda Kari

Marx'ın klasik tezi dogrulanıyordu: "Kapitalist özel mülkiyetin ölüm çanı

çalıyor. Soyanlar, simdi soyulacaklar." Bir yerde kapitalist hükümet yıkılır

yıkılmaz, yerini hemen halk hükümetleri alıyordu.

"Neden Birlesik Devletler geride kalıyor?"; "Amerikan devrimcileri uyanın!";

"Amerika'ya neler oluyor?" Bu sözler, baska ülkelerdeki zafere ulasmıs isçi

kardeslerimizden bize gelen mesajlardı. Ama biz onlara yetisemiyor-duk. Çünkü

oligarsi yolumuzu kesmis, büyük bir canavarmki gibi büyük gövdesiyle yolumuzun

önüne set çekmisti.

"Baharda yönetimi ele geçirecegiz," diye cevap veriyorduk. "O zaman

göreceksiniz."

Bu cevabın arkasında aslında büyük sırrımız yatıyordu. Grange Partisi'ni

yanımıza çekmistik. Sonbaharda yapılan seçimlerde, kazandıkları on iki eyaletin

yönetimini baharda ele geçirecekler, hemen ardından halk hükümetleri kurulacak

ve bundan sonrası kolay olacaktı.

"Ama ya çiftçilerin bu yönetimleri ele geçirmeleri engellenirse?" diye soruyordu

Er-nest. Yoldasları onun bu sözlerini karamsarlık olarak adlandırıyorlardı.

Oysa kafasını kurcalayan en önemli sorun, bu köylülerin, eyaletlerde yönetimi

ele geçirmelerinde karsılasacakları engeller degildi. Asıl düsündügü sey, büyük

isçi sendikalarının dagılması ve yeni sosyal tabakaların dogması olanagıydı.

"Ghent, oligarsiye, bu yeni tabakanın nasıl olusturulacagını ögretti,"

diyordu Ernest.

fW

"Onun Hayırsever Feodalizm* kitabını baslarının ucundan ayırmadıklarına bahse

girerim."

Altı isçi lideriyle yaptıgı atesli bir tartısmanın ardından Ernest'in bana dönüp

sakin bir ses tonuyla, "Her sey bitti artık! Demir Ökçe kazandı. Sonumuz

göründü," dedigi o aksamı hiç unutmayacagım.

Evimizde yapılan bu küçük toplantı resmi degildi. Ama diger arkadaslarıyla görüs

birligine varan Ernest, isçi liderlerinden genel grevde adamlarını harekete

geçirmek için güvence istiyordu. Makine _sçileri Birligi Baskanı O'Connor, altı

lider arasında böyle bir garanti vermeye yanasmayanların basında geliyordu.

"Sizin o modası geçmis kısmi grev ya da boykot yönteminizin basarısızlıga

ugradıgını gördünüz," diye üsteledi Ernest.

O'Connor ve digerleri baslarını sallayarak onayladılar.

"Ama yapılan bir genel grevle neler yapılabilecegini gördünüz," diye devam etti

Ernest. "Almanya ile yapılacak savası durdurduk. Emegin gücü ve dayanısması

böylesine iyi bir sonuç vermemisti daha önce. Dünyayı emekçiler yönetebilir ve

yönetmelidir de. Eger bizimle birlikte davranırsanız, kapitalizmin krallıgına

bir son verecegiz. Bu sizin tek

Hayırsever Feodalizmimiz, M.S. 1902 yılında W. J. Ghent tarafından yayımlanan

bir kitabın adıdır. Oligarsi düsüncesini, büyük kapitalistlerin kafasına

Ghent'in soktugu konusunda her zaman ısrar edilmistir. Bu inanç Demir Ökçe'nin

üç yüz yıllık edebiyatına, hatta insanlann kardesligi çagının ilk yüzyılının

edebiyatına hâkim olmustur. Bugün daha akıllandık, bugünkü bilgilerimizle

Ghent'in bütün tarih boyunca, haksız yere suçlanan bir masum oldugunu inkâr

edemeyiz.

umudunuz. Dahası, bu isi ancak el ele vererek basarabilecegimizi de

biliyorsunuz. Baska çıkar yol yok. Eski yöntemlerinizi uygularsanız yenilmeye

mahkûmsunuz.* Her sey bir yana, mahkemeleri patronlar denetledigi için yenilmeye

mahkûmsunuz."

"Çok acele ediyorsunuz," diye cevap verdi O'Connor. "Siz bütün çözüm yollarını

bilmiyorsunuz. Bir baska çıkıs yolu daha var. Biz neyle karsı karsıya oldugumuzu

biliyoruz. Grevlerden bıktık usandık, zaten bizi yıpratarak yenilgiye

ugrattılar. Adamlarımızı bir defa daha sokaga dökmemize hiç gerek kalmayacak

sanırını."

"Peki nedir çıkıs yolunuz?" diye sordu Er-nest duygusuzca.

Mahkemelerin isçilere karsı verdigi kararlara asagıdaki örnekleri

gösterebiliriz. Kömür madeni çıkarılan bölgeler çocukları çalıstırmakla nam

salmıstı. M.S. 1905 yılında, isçiler, çocugun ise alınmasından önce, anne

babasının izninden ayrı olarak, çocugun yasının ve belli bir egitim geçirdiginin

belgeleriyle saptanması gerektigine iliskin bir yasayı kabul ettirmeyi

basarmıslardı. Ancak, Luzeme Mahkemesi, yasanın anayasaya aykırı oldugunu, bu

yasanın aynı sınıfın insanları arasında, yani on dört yasından büyük ve küçük

çocuklar arasında bir ayrım getirmekle, On Dördüncü Maddeyi ihlal ettigini öne

sürdü. Eyalet mahkemesi, bu iddiayı yerinde buldu. New York Mahkemesi, M. S.

1905 yılında, kadınlarla çocukların aksam saat dokuzdan sonra fabrikalarda

çalısmasını yasaklayan yasayı anayasaya aykırı buldu, bu karara gerekçe olarak

böyle bir yasanın bir 'sınıf yasası' oldugunu öne sürdü. Yine, o zamanın

fırıncıları çok fazla çalısıyordu. New York Eyaleti Yasama Meclisi, fırıncıların

çalısma saatlerini günde on saatle sınırladı. M. S. 1906'da Birlesik Devletler

Yüksek Mahkemesi, bu yasanın da anayasaya aykırı oldugunu açıkladı. Kararın bir

yerinde söyle deniyordu: "Fırıncıların çalısma saatlerini kısıtlayarak,

insanların özgürlügünü kısıtlamak ve özgürce sözlesme yapma hakkına müdahale

etmek için hiçbir neden yoktur."

O'Connor güldü ve basını salladı. "Size ancak su kadarını söyleyebilirim. Biz

'uykuda' degiliz. Düs görmüyoruz."

"Umarım, korkulacak ya da utanç duyulacak bir sey yoktur," diye meydan okudu

Ernest.

"Sanırım biz isimizi herkesten iyi biliriz sanıyorum," diye cevap verdi

O'Connor.

"Saklamaya çalıstıgınıza göre, karanlık isler pesindesiniz," dedi Ernest büyüyen

bir öfkeyle.

"Biz bu islerin bedelini terimizle ve kanımızla ödedik, basımıza geleni çekmeye

hazırız," diye cevap verdi O'Connor. "_gneyi kendine, çuvaldızı baskasına batır

demisler."

"Eger çıkıs yolunuzu bana söylemekten korkuyorsanız, ben size söyleyeyim," dedi

büsbütün öfkelenen Ernest. Kan beynine sıçramıstı. "Yagmalanan malları

kırısacaksınız. Düsmanla anlastınız, evet yaptıgınız bu. Emekçilerin davasını

sattınız, bütün emegin davasını sattınız. Ve simdi de bir korkak gibi savas

meydanından kaçıyorsunuz."

"Size hiç cevap vermeyecegim," dedi O'Connor soguk bir ses tonuyla, "Yalnız,

sanırım nasıl davranmamız gerektigini sizden daha iyi bildigimizi söylemeliyim."

"Diger emekçilerin ne olacagı sizi hiç ilgilendirmiyor degil mi? Dayanısmayı

parçaladınız." "Söyleyecek bir sözüm yok," diye cevap verdi O'Connor. "Ne var ki

sunu söyleyeyim, ben Makine _sçileri Birligi Baskanı'yım ve temsil ettigim

insanların çıkarını korumak benim görevim. Hepsi bu kadar."

_sçi liderlerinin gitmesinden sonra, fırtına öncesi bir sakinligi andırır havada

Ernest, bana bundan sonra olayların nasıl gelisecegini anlatmaya basladı.

"Sosyalistler, sanayi alanında yenilen emekçinin, örgütlenerek siyaset alanına

geçecekleri günü hayal edip durdular," dedi. "_ste, Demir Ökçe, isçi

sendikalarını sanayi alanında yendi ve onlan siyasal alana sürdü. Bu, bizim için

sevinçle degil, büyük bir üzüntüyle karsılandı. Demir Ökçe dersini aldı. Ona

genel grevde gücümüzü gösterdik. O da baska bir genel grev yapılmaması için

gerekli adımlan attı."

"Ama nasıl engelleyebilir böyle bir girisimi?" diye sordum.

"Gayet basit. Büyük sendikaları satın alarak. Paralan ceplerine atacak olan

sendikalar, yapılacak herhangi bir genel grevde bizim yanımızda yer

almayacaklardır. Bir baska deyisle, genel grev olmayacaktır."

"Ama Demir Ökçe böylesine pahalı bir programı sonsuza dek uygulayamaz ya," diye

karsı çıktım.

"Bütün sendikaları satın almadı canım. Buna gerek de yok. Bak nasıl olacagını

söyleyeyim: Demiryolu isçileri, demir ve çelik isçileri, teknisyenler ve makine

isçileri sendikaları ücretleri artınp çalısma saatlerini indirecekler. Bu

sendikalar, üyelerine giderek daha iyi çalısma kosullan saglayacak ve bu sendikalann

üyesi olmak cennette yer kapmak gibi bir sey olacak."

"Ben yine de pek bir sey anlamadım," di-

ye karsı çıktım. "Diger sendikalar ne olacak? Bu dedigin is kolları dısında da

bir yıgın sendika var."

"Diger sendikalar giderek zayıflayacak ve tek tek yok olacaklar. Çünkü bizim

sanayi uygarlıgımızın temel ihtiyaçlan demiryolu isçileri, makine isçileri ve

teknisyenler, demir ve çelik isçileri tarafından görülür. Bunlann baglılıgını

saglayan Demir Ökçe, tüm öteki emekçilere elinin tersini gösterecektir. Sanayi

mekanizmasının bel kemigini demir, çelik, kömür, makine sanayii ve nakliye

isleri olusturur."

"Ama kömür?" diye sordum. "Yaklasık milyon maden isçisi var."

"Onlar vasıfsız isçi sayılıyor; hesaba katılmayacak, ücretleri azalırken,

çalısma saatleri artınlacaktır. Onlar da bizler gibi kölelese-cekler ve

hepimizden çok daha kötü hayat sartlan içinde yasayacaklar. Köylüler, topraklannı

ellerinden alan tröstlerin hesabına nasıl çalısıyorlarsa, onlar da öyle

çalısmaya zorlanacak. Bu dalaverenin dısında kalan sendikalann da basına aynı

sey gelecek. Onların yakın bir gelecekte sarsılmaya ve dagılmaya basladıgını sen

de göreceksin. Bütün üyeleri, açlıgın ve ulusal yasalann zoruyla ise

kosulacaklardır.

"Farley* ve onun grev kıncılanna ne olacak biliyor musun? Söyleyeyim. Grev

kincilik

* James Farley: Dönemin en ünlü grev kırıcısı. Ahlaktan çok, cesarete sahip bir

adamdı ve inkâr edilemez bir yetenegi vardı. Demir Ökçe'nin yönetimi altında

yükseldi ve sonunda oligarsi sınıfına katıldı. 1932 yılında, kocası, Farley'in

grev kırıcıları tarafından otuz yıl önce öldürülen Sarah Jenkins tarafından

öldürüldü.

meslek olmaktan çıkacak. Çünkü artık grev olmayacak. Grevlerin yerini kölelerin

ayaklanması alacak. Farley ve çetesi, köle sürücüsü olacaklar. Buna bu adı

vermeyecekler elbette. Ülkenin yasalarını uyguladıkları ve emekçileri çalısmaya

zorladıkları söylenecek. Bu büyük sendikaların ihaneti, mücadeleyi uzatmaktan

baska bir ise yaramayacaktır. Artık devrimin ne zaman ve nerede gerçeklesecegini

Tanrı bilir."

"Ama oligarsiyle büyük sendikaların bu korkunç isbirligi karsısında, bir gün

gelip de bunlara karsı devrimin zafere ulasacagını ileri sürmek hayal olmaz mı?"

diye sordum. "Bu isbirligi sonsuza dek sürebilir."

Basını hayır anlamında iki yana salladı Ernest. "Bizim görüsümüze göre, sınıflar

ve kastlar üzerine kurulmus bütün sistemler, içlerinde kendi çöküslerinin

tohumlarını saklarlar. Bir sistem, sınıflar üzerine kurulmussa, kastların

olusmasını engellemek mümkün müdür?