Demir Ökçe

Jack London

ÖNSÖZ

Jack London, macera romanları ve öyküleri yazarı olarak bilinir. Tanıtımdan da

çıkartılabilecegi gibi, çogu roman ve öyküsü, dogrudan onun hayat deneyimleri

ile, tutunabilme mücadelesi ile ya da kendini hayata dayatma, "herkes gibi biri

olmama" kaygıları ile iliskilendirilebilir. Bu yönden bakıldıgında, London kimi,

neyi anlatırsa anlatsın, anlattıklarının içinde az ya da çok kendisi de vardır.

Edebiyatçılar, elestirmenler, onun Martin Eden romanının özyasamöyküsel roman

oldugunda hemfikirdirler.

Bu tür metinleri, yazarın dogrudan kendi adıyla kendini anlattıgı "anı"

metinlerinden ayıran yan, son tahlilde bu metinlerin "kurmaca" olusudur.

Anlayacagımız, yazar istedigi kadar kendi hayatının sularında, yasantı ve

birikimlerinde dolansın; metnin malzemesi, basta kendi adı olmak üzere, birebir

gerçek ile örtüsmedigi sürece, bu metin bir "kurma-cadır," öteki deyisle anı ya

da anı-belge degildir.

Bir seyi çok iyi biliyoruz: Yazarın "kurmacada" (edebiyat metninde) bir araya

getirdigi, kullandıgı malzeme istedigi kadar "gerçek"in hafifçe oynanmıs

parçalan olsun, diyelim ki, olaylar, kisiler, cografya, mekânlar vb., büyük

ölçüde "gerçek"e dayansın, yine de bu özellik o metnin "gerçekçi" olmasının

güvencesini saglamaz. Tersine, malzemesi alabildigine tasanmsal, hayali ya da

fantastik olandan

-7-

derlenmis bir "bilimkurgu" romanı ya da öyküsü pekâlâ çarpıcı ölçüde "gerçekçi"

olabilir; bize politik, bilimsel, teknolojik bir sorunsalın, öteki deyisle

gerçekligin kapılarını sonuna kadar açabilir.

Dilimize "bilimkurgu" diye girmis olan science-fiction, aslında bilim-kurmaca

anlamına gelmektedir. Kökenleri, 19. yüzyılın gotik romanlarına, fan-tastikmacera

romanlarına, yolculuk öykülerine, hatta bir ucuyla masallara kadar uzanan

bilimkurgu, özellikle "gelecek tasanmlan"na yöneldigi yerde, "ütopya" türüne ya

da gelenegine yaklasır. Yayınevimizce pes pese yayınladıgımız üç büyük, klasik

ütopya metni (Ütopya, Yeni Atlantis, Günes Ülkesi] daha iyi bir gelecek toplumu

tasarımlandır. Bu tasarımlar olumlu ise mesele yoktur; gelecege bakıs olumsuz,

karamsar ise, karsımızda bir antiütopya ya da negatijütopya var demektir.

Örnegin günümüzde (sinemada) sıkça rastlanan, gelecegin ve teknolojinin olumsuz

etkileriyle toplumun bugünkünden çok daha kötü olacagına isaret eden filmler,

birer negatif ya da karsı ütopya örnekleridir.

Edebiyatta, Orwell'in çok bilinen 1984'ü ve Huxley'in Cesur Yeni Dünya'sı, Jack

London'm Demir Öfcçe'sinden sonra kaleme alınmıstır. Özellikle 1984,

elestirmenlerce, çagrısım yaptırdıgı kapalı bir bürokrasi yönetimine teslim

olmus toplum modeliyle, emek ve çalısma ile kurdugu iliskiyle ve insanın

manipülasyonuna yaklasımıyla, soguk savas döneminde, sırıtan bir antikomünizm

propagandasının aracı olarak degerlendirildi.

Bu metinleri önceleyen Demir Ökçe, uzak bir gelecekte topluma yönelik bir

tasarım olmaktan çok, yasadıgı günlerin sancılarından hareketle yakın bir

gelecegin endiselerine, muhtemel gelismelerine isaret eden bir roman.

Demir Ökçe'nin politik kahramanı, az çok Jack London'a, daha dogrusu, onun

Martin Eden adlı öz-yasamöyküsel romanındaki mücadeleci kisiye yakın düsüyor.

Romanın kahramanı Ernest Ever-hard'ın politik mücadelesini, onun ölümünden sonra

esi Avis anlatır. Teknik olarak edebiyatta sıkça kullanılan bu tür "çerçeve"

anlatımlar, öteki deyisle, öyküdeki kurmaca, birinin agzından geriye dönüslü

anlatım teknigi, elbette romanı bir bilimkurgu yapmaya yetmiyor. Ne var ki,

romana "üçüncü bir el" tarafından yerlestirilen dip notlar, olayları bir anda

2700 yılının zaman düzlemine tasıyıp okurun oradan geriye bakmasını istiyor.

Anlayacagımız, olaylar gelecekte degil de, yazarın ölümünden kısa bir süre sonra

yasanıyor; degerlendirilisi ise iki ayrı düzlemde gerçeklesiyor.

Karsımızda, tipik sayılmayacak bir bilimkurgu örnegi bulundugunu söylemek yanlıs

olmaz. Çünkü bu metin, bilimkurgunun yapısal birçok özelligini dısta

bırakmaktadır.

Demir Ökçe iki düzlemli bir kitap bizce: Birinci düzlemi, yazarın, (gizlenmez

bir heyecanla verdigi) sosyalizm dersleri olusturuyor. Özellikle toplantılarda

ya da (piskopos örneginde oldugu gibi) ikili konusmalarda, biraz da Platon

diyaloglarına (Sok-rates teknigine) özenmis gibi görünen yazar, kavranılan adım

adım birbirinden türeterek, üstelik bu türetme sırasında karsısındakinin ya da

karsı-sındakilerin kendi deneyim ve birikimlerini kullanarak (Sokrates)

kavramdan cümleye, tespite gidiyor (Bkz. Özellikle 26-50 sayfalardaki piskoposu

ikna etme bölümleri).

Bu didaktik kaygı, elbette, romanın yapısını olumsuz etkiliyor; karsımızda biraz

da tiyatro kokan, derme çatma kotanlmıs "konusma sahneleri" var. Zorlama, yer

yer öyle ileriye gidiyor ki, Emest -9-

Everhard, müstakbel esi Avis'in evinde, kadının ve babasının servetinin "kanlı"

oldugunu ileri sürerken, iddiasının kanıtı, fabrikada çalısırken kolu kopmus

seyyar satıcı Jackson sokaktan geçiyor. (Avis ve babası, o fabrikanın hisse

senetlerine sahiptirler.) Bu "bilgi türetme", ikna etme bölümlerinde, din

adamları ve kilise gibi, idealizmin temsilcisi olan metafizikçi düsünürler de

nasiplerini alıyorlar. Diyaloglar üzerinden örtük olarak bilineni ya da hiç

bilinmeyeni türetme yöntemi agır basınca, anlasılır bir sekilde, kisilerin

karakterleri, psikolojileri ikinci düzleme çekiliyor. _nsanlar, figürlesip

yazarın kendilerine taksim ettigi düsüncelerin temsilcisine dönüsüyorlar.

Dogrunun ve sosyalizmin temsilcisi Er-nest Everhard yüceliyor, mitik kahraman

düzlemine geçiyor. Olup biteni sonradan anlatan esi Avis'in kocasına ve

eylemlerine duydugu büyük baglılık, onun anlatırken Ernest Everhard'ı daha da

"büyütmesine" yol açıyor.

Her metni, en basta tarihsel baglamı içinde degerlendirme zorunlulugumuzu

unutmazsak, Jack London'ın bu metni kaleme aldıgı 20. yüzyılın hemen basında,

"bu tür bir didaktik kaygının," dönemin toplumunda islevsel ve anlasılır

oldugunu kabul etmek zorunda kalırız. Bu kaygının, metinde dikkati çektigimiz

aksaklıkları nereye kadar bagıslatabilecegi de, okura kalmıs bir karar olsa

gerekir.

Ne var ki, metnin ikinci düzlemi, isaret ettigi tehlikeyle, fasizmin ayak

seslerini, içinde yasanılan günlerin pratiklerinden türeterek, metni "gerçekçi"

edebiyatın içine yerlestiriyor.

Jack London, gemi azıya almıs oligarsiyle el ele veren kapitalizmin, toplumu,

insanların yasamını kâbusa çeviren bir baskı yönetimine yol açtıgını

hatırlatıyor. Demir Ökçe, emek ile sermaye arasındaki çeliskinin uç sınırında

fasizmin nasıl palazlanıp or--10-

taya çıkacagının önsezilerini sunuyor okura. Çok degil, metnin yazılısından

yaklasık 30 yıl sonra Alman fasizminin çizmeleri Polonya'ya girecek, _talyan

fasist yönetimi, London'ın kitabını yasaklayacak, 1929 yılında ancak çok pahalı

bir basımının satılmasına göz yumacaktır.

Demir Ökçe, Birinci Dünya Savası'ndan hemen önce yazılmıstı. 1908 yılında

Amerika'da daha sonra FBI olarak bilinecek olan Federal Sorusturma Bürosu

kuruldu.

1920 yılında, London'ın ölümünden dört yıl sonra, J. Edgar Hoover yönetimindeki

timler, isçileri evlerinden çıkartarak dövdü, yayın organları kapatıldı,

matbaalar tahrip edildi, on bin aktif politikacı hapse atıldı. Edgar Hoover,

1924'te, adı FBI olarak degisen büronun basına geçirildi.

1922'de fasistler _talya'da yönetimi ele geçirdiler. 1929'da rejim, Demir

Ökçe'nin, isçi sınıfının alabilecegi ucuz bütün baskılarını toplayıp el degmez

pahalılıktaki birkaç kitabı serbest bıraktı.

London, büyük kentlerin, sermaye birikim süreçleri sonucunda "gettolara"

dönüsecegini de bu metniyle ilk görenlerdendi. _sçi sınıfının yoksullugu,

egitimsiz, saglık hizmetlerinden yoksun sersefil hayatı, onun ölümünden yıllar

sonra da bir gerçek olarak kaldı.

Onvell'in 1984'te biraz da sinsice yürüttügü an-tikomünist, ucuz politika ile

karsılastırıldıgında, Demir ÖJcçe'nin gerek insanlıgın büyük çogunlugunun

yanında durma kaygısıyla, gerek yaklasmakta olanın ayak seslerini yasanan günün

pratikleri içinde duyurmasıyla, insancıl, dolayısıyla da her dönemin metni olma

özelligini koruyacagı bellidir.

Veysel Atayman Temmuz 2004, _stanbul -11-

¦Is

KARTALIM

Yumusak, hafiften esen yaz rüzgârı, dev servi agaçlarının dallarını

hareketlendiriyor. Wild-Water Deresi'nin küçük, tatlı dalgalan, derenin yosunlu

taslan üzerinde ufak dalgalar olusturuyor. Güneste kelebekler dans ediyor ve her

yerden insanın uykusunu getiren an vızıltısı yükseliyor. Her sey öylesine sessiz

ve sakin; burada oturmus düsünüp tasınıyorum ve huzursuzum. Beni huzursuz eden,

bu sessizlik. Gerçek degilmis gibi geliyor insana. Bütün dünya sessiz ama bu,

fırtına öncesinin sessizligi. Kulaklanmı ve bütün duyulanını yaklasan fırtınanın

belirtilerini yakalamak için zorluyorum. Ah, zamanından önce kop-masa o fırtına!

Zamanından önce kopmasa!*

Huzursuz olmamda pek sasılacak bir yan

_kinci Devrim büyük oranda Emest Everhard'ın eseriydi. Elbette, Avrupalı

liderlerle isbirligi yapmıstı. Everhard'ın yakalanması ve gizlice idam edilmesi

M. S. 1932 yılı baharının en büyük olayıydı. Yine de devrim yapmak için o kadar

iyi hazırlanmıstı ki, yoldas komplocuları onun planlarım çok az bir karısıklık

ve gecikmeyle uygulamayı basarmıslardı. Everhard'ın idamından sonra karısı,

California'da, Sonoma Hills'de, küçük bir dag evinde yasamak için Wake Robin

Lodge'a gitti.

-15-

yok. Düsünüyorum, düsünüyorum, sonunda düsünmekten kendimi bir türlü alamıyorum.

Hayatın kargasası içinde o kadar uzun süre yasadım ki, simdi bu huzur ve

sessizlik beni bunaltıyor. Ölümün çılgın girdabını ve giderek yaklasan afeti

düsünmekten kendimi alamıyorum bir türlü. Kulaklarım iskence görenlerin

çıglıklanyla çınlıyor. Geçmiste* oldugu gibi simdi de, körpe, güzel insan etinin

yaralanıp ezilisini, ruhların gururlu gövdelerden vahsice çekilip koparıldıgını

ve sonra da, Tann'nın karsısına fırlatılıp atıldıgını görebiliyorum. Biz zavallı

insanlar, kendi sonlarımıza iste böyle ulasıyor, dünyaya sonsuz barısı ve

mutlulugu, katliamla ve yok ederek getirmeye çabalıyoruz. Üstelik yalnızım.

Olacakları düsünmedigim zamanlar, geçmiste olanları ve simdi artık olmayanları -

Kartalım'ı- düsünüyorum; yorulmak nedir bilmeyen kanatlarıyla, boslugu döve döve

yükselen, yukarıya, günesine, insan özgürlügünün alev alev yanan idealine dogru

uçan Kartalımı düsünüyorum. Burada bos bos oturup onun yarattıgı bu büyük olayı,

elim kolum baglı bekleyemem, ama o, yarattıgı büyük olayı görmek için burada

olmayacak. Bütün gençlik yıllarım bu davaya adadı Kartalım ve bu ugurda hayatını

verdi. Bu, onun ellerinin emegidir, o yaptı.**

* Burada Avis Everhard kuskusuz Chicago Komünü'ne atıfta bulunuyor.

** Avis Everhard'ın kanısına saygı duymakla birlikte, kocası Everhard'ın _kinci

Devrimi planlayan birçok etkili liderden sadece biri oldugunu belirtmemiz gerek.

Ve biz bugün, yüzyıllar gerisine bakarak, sunu güvenle söyleyebiliriz ki, o

yasasaydı bile _kinci Devrim sonuç olarak bundan daha az felaket dolu

olmayacaktı.

-16-

Bu nedenle, endiseli bekleyis dönemimde, kocam hakkında yazacagım. Onun

kisiligine herkesten çok ben ısık tutabilirim, ama yine de, böylesine soylu bir

kisilik yeterince hakkı verilerek anlatılmıs olamaz. Muhtesem bir insandı; ona

olan askım bencilliginden sıyrıldıgında, en derin üzüntüm, sabahlan gündogumunun

tangı olmak için burada bulunmayısıdır. Basarısız olamayız, yenilgiye

ugraya-mayız; çünkü o, basarmamız için her seyi fazlasıyla saglam ve güvenli

kurdu. Lanet olsun sana Demir Ökçe! Çok geçmeden, insafına terk edilmis

insanlıgın gögsünden çekeceksin ayagını. Bir isaretle bütün dünya isçileri

ayaklanacak. Dünya tarihinde simdiye kadar böyle bir sey görülmemis olacak,

isçilerin dayanısması saglanacak ve dünya tarihinde ilk kez bütün dünyayı bastan

sona saracak, uluslararası bir devrim gerçeklesecek.*

Görüyorsunuz ya, tehdit eden, yaklasan seyle doluyum tepeden tırnaga. Gece

gündüz onu öylesine yogun yasadım ki artık aklımdan çıkmıyor. Bu nedenle,

yaklasan fırtınayı düsünmeden, kocamı düsünemiyorum. O bütün bu hareketin

ruhuydu. Bu ikisini düsüncemde bile nasıl birbirinden ayırabilirim?

* _kinci Devrim gerçekten uluslararası bir devrim, çok genis kapsamlı bir

plandı; öyle ki yalnızca tek bir insanın zekâsı tarafından gelistirilmesi

imkânsızdı. Emek, bütün dünyanın oligarsilerinde, ayaklanmak için bir isaret

bekliyordu. Almanya. _talya, Fransa ve Avustralya emekçi ülkeleriydi -yani

sosyalist devletlerdi. Devrime yardım etmeye hazırlardı. Cesurca yardım ettiler

ve bu nedenle, _kinci Devrim kırılıp önlendiginde, onlar da dünyanın birlesik

oligarsik yönetimleri tarafından ezildiler ve sonra sosyalistlerin yerine

oligarsik yönetimler geçti.

-17-

Daha önce de söyledigim gibi, onun kisiligini yalnızca ben aydınlatabilirim.

Onun özgürlük için çalıstıgını ve nice çileler çektigini herkes bilir. Ama ne

kadar çok çalıstıgını ve ne kadar büyük bir ıstırap çektigini ben herkesten çok

daha iyi biliyorum; çünkü bu ıstıraplı yirmi yıl boyunca onunla birlikteydim ve

onun sabrını, yorulmak bilmez çabasını, yaklasık iki ay önce ugruna canını

verdigi davaya, kendini sonuna kadar adayısını kimse benden daha iyi bilemez.

Simdi Ernest Everhard'ın hayatıma nasıl girdigini, onunla ilk kez nasıl

karsılastıgımı, hangi asamalardan geçerek onun bir parçası oldugumu ve hayatımda

yaptıgı büyük degisiklikleri sade bir dille anlatmaya çalısacagım. Böylelikle

onu benim gözlerimle görecek ve onu, benim onu tanıdıgım gibi tanıyacaksınız.

Açıklanması uygun düsmeyecek kadar özel ve tatlı seyler hariç elbette.

Onunla ilk kez Subat 1912'de, babamın Berkeley'deki evine aksam yemegine misafir

olarak geldiginde karsılasmıstım.* Bende bıraktıgı ilk izlenimlerin pek de

olumlu oldugunu söyleyemem. Yemekte bulunan birçok ki-

Avis Everhard'ın babası John Cunningham, Califor-nia'dakl Berkeley Devlet

Oniversitesi'nde profesördü. Fizik alanını seçmisti, aynca birçok orijinal

arastırmalar yapardı ve bir bilim adamı olarak hayli ünlüydü. Bilime yaptıgı en

büyük katkı, elektron üzerine yaptıgı çalısmaları ve Enerji ve Maddenin Tanımı

adlı anıtsal eseridir. Bu kitabında hiçbir itiraz kabul etmeyecek biçimde,

maddenin (kütlenin) nihai biriminin ve enerjinin son çözümlemede özdes oldugunu

kanıtlamıstı. Bu düsünce daha önce radyoaktivite adlı yeni bilim alanında

arastırmalar yapmıs olan Sir Oliver Lodge ve diger ögrencileri tarafından

gelistirilmis, ama kanıtlanamamıstı.

-18-

siden biriydi. Oturma odasında toplanmıs ve digerlerinin gelmesini beklemistik.

Toplanmıs olanlarla bagdasmayan bir hali vardı içeri girerken. Babamın kendince

tanımladıgı gibi "Vaizlerin Gecesi"ydi ve Ernest hiç kusku yok ki, kilise

adamlarının arasında sırıtıyordu. Orada yeri yoktu.

Her seyden önce giysisi üzerine oturmamıstı. Koyu renkli, hazır giyim, üzerinde

berbat bir sekilde duran takım elbisesi vardı. Gerçekte hiçbir hazır takım

elbise onun bedenine ömür boyu uymadı. Ve o gece, hep oldugu gibi, kasları

yüzünden kumas burusmus, ceket fazla gelismis omuzlan üzerinde kırıs kırıs

olmustu. Boynu, para için dövüsen* bir boksörünki gibi kalın ve güçlüydü. _ste

babamın kesfetmis oldugu sosyal filozof ve eski nalbant bu, diye düsündüm.

Siskin kasları ve bir boganınki gibi kalın boynuyla, gerçekten bir nalbant gibi

görünüyordu. Onu hemen kafamda sınıflandırdım. Bir tür dahi, diye düsündüm, isçi

sınıfının Kör Tom'u."

Sonra, bir de benimle el sıkısması vardı ki! Tokalasması sert ve güçlüydü, ama

bana kara gözleriyle dik ve cüretli bakıyor; fazlasıyla cüretli, diye

düsünmüstüm. Anlıyorsunuz ya, o günlerde kendi sosyal çevremin bir varlıgıydım

ve güçlü sınıfsal içgüdülerim vardı. Kendi sınıfımdan bir insanın bile, bana

böy-

* O günlerde cüzdanlarını ortaya koyup dövüsmek erkekler arasında âdetti. Çıplak

elleriyle dövüsürlerdi. Dövü-

. senlerden biri baygın ya da ölü olarak yere devrildiginde ayakta kalan parayı

alırdı.

*' Bu belli belirsiz atıfta bulunulan Tom, Hıristiyanlık Çagında, on dokuzuncu

yüzyılın ikinci yansında dünyada fırtınalar yaratan kör bir zenci müzisyendi.

-19-

lesine dik dik, küstahça bakması neredeyse bagıslanamaz bir seydi. Bu bakıslar

karsısında gözlerimi yere indirmekten kendimi alamayacagımı biliyordum. Onu

geçip sevdigim insanlardan biri olan Piskopos Morehouse'u selamlamak için

döndügümde biraz olsun rahatladım. Piskopos Morehouse orta yaslı, sevimli ve

ciddi bir adamdı. Görünüsüyle _sa'ya benziyordu, iyi kalpli biri ve ayrıca

mesleginin uzmanı bir din adamıydı.

Benim haddini bilmeyis olarak algıladıgım bu küstahlık, Ernest Everhard'm

yaratılısının karakteristik özünün bir parçasıydı. Sade ve dogrudandı, hiçbir

seyden korkmuyordu; kibarlık adına, toplum hayatının gerektirdigi, yapılması

zorunlu birtakım davranıslarla vakit kaybetmeyi reddediyordu. "Hosuma

gitmistin," diye açıkladı bana çok uzun zaman sonra; "ne diye hosuma giden seyle

gözlerimi doldurmayacaktım ki?" Hiçbir seyden korkmadıgını söylemistim. Gerçekte

aristokrat olmayanların saflarında yer almamasına ragmen, dogustan aristokrattı.

_nsanüstü bir varlıktı o. Nietzsche'nin* tanımladıgı sansın hayvan, ayrıca

atesli bir demokrattı.

Öteki misafirleri agırlamaya dalınca, belki de edindigim ilk olumsuz izlenimin

de etkisiyle, bu isçi sınıfı filozofu tamamen aklımdan çıkmıstı. Ama yine de bir

iki kez gözüme ilisti. Özellikle, önce papazlardan birini, daha sonra digerini

dinlerken, gözlerinde beliren

Friedrich Nietzsche, Hıristiyanlık Çagında, on dokuzuncu yüzyılda çılgın bir

filozoftu. Gerçegin vahsi kıvılcımlarını yakalamıstı, ama kendisini insanlık

düsüncesinin büyük bir dairesi içinde düsünmüs ve sonra çıldırmıstı.

-20-

pınltı gözüme çarptı. Mizah duygusu var, diye düsündüm. Kötü elbise giymesini

bagısladım. Ama giderek zaman geçiyor, yemegin sonuna geliniyordu; papazlar,

durmadan isçi sınıfı, bu sınıfın kiliseyle iliskileri ve kilisenin bu iliskiler

konusunda neler yaptıgını ve daha neler yapacagını konusuyorlardı, ama konusmak

için agzını bir kez olsun açmamıstı. Ne var ki babamın Ernest'in hiç

konusmamasından rahatsız oldugunu fark ettim.

Bir ara babam, bir sessizlik anından yararlanarak, Ernest'ten bir seyler

söylemesini istedi, ama Ernest omuzlarını silkti, "Söyleyecek bir seyim yok,"

diyerek tuzlu bademleri yemeye devam etti.

Ama babam öyle kolay kolay gözardı edilemezdi. Bir süre sonra, "Aramızda isçi

sınıfının bir üyesi bulunuyor," dedi. "Bize ilginç ve degisik olacak yeni bir

bakıs açısıyla söyleyecekleri oldugundan eminim. Bay Ever-hard'dan söz

ediyorum."

Konuklar, nezaketen ilgi gösterip Ernest'in, görüslerini anlatması için ısrar

ettiler. Ona karsı tavırları öylesine hosgörülü ve cana yakındı ki, gerçekten de

onu himaye eden bir hava olusmustu. Ernest'in papazların bu tutumlarını sezip

onlarla içten eglendigini fark ettim. Çevresindekilere söyle bir göz

gezdirdiginde, bakıslarındaki ve gözlerindeki kahkaha parıltısını gördüm.

"Ben din konusunda tartısmaya girecek kadar güzel konusmasını bilmiyorum," diye

söze basladı ve sonra, alçakgönüllü ve kararsız bir tavırla duraksadı.

-21-

"Devam et," diye üstelediler. Dr. Hammer-field, "Bizler gerçegin herhangi bir

insanda da olabilecegine inanırız, yeter ki düsünceleri içten olsun," dedi.

"Öyleyse içtenligi gerçekten ayırt edebiliyorsunuz?" dedi Ernest gülerek.

Dr. Hammerfîeld ne diyecegini sasırdı bir an, cevap vermeye çabaladı; "En

iyilerimiz bile yanılabilir genç adam, en iyilerimiz bile."

Ernest anında degisti. Adeta baska bir adam oluverdi.

"Pekâlâ, öyleyse," diye cevap verdi, "hepinizin yanıldıgını söyleyerek söze

baslamama izin verin. _sçi sınıfı hakkında hiçbir sey bilmiyorsunuz, hatta bu

konuda en ufak bir bilginiz bile yok. Sizin sosyolojiniz, düsünme yönteminiz

gibi hatalı ve degersiz."

Söyleyis biçimiyle kıyaslanınca söyledikleri hiç de fazla bir sey degildi. Daha

agzını açar açmaz yerimden sıçradım. Sesinin tonu da bakısları kadar

küstahçaydı. Bu, beni bastan asagı ürperten bir ses tonuydu. Bütün masa-dakiler

de sarsılmıs, tekdüzelikten ve uyusukluktan bir anda sıyrılmıslardı.

"Bizim düsünme yöntemimizde bu kadar korkunç derecede bozuk, hatalı ve degersiz

olan yan nedir, genç adam?" diye sordu Dr. Hammerfield. Sesinden ve konusma

tarzından, duydugu hosnutsuzluk açıkça belli oluyordu.

"Sizler metafizikçisiniz. Metafizigi kullanarak her seyi kanıtlayabilirsiniz. Bu

böyle olunca, her metafizikçi baska metafizikçilerin düsüncelerinin yanlıs

oldugunu kanıtlayabilir,

-22-

huzur içinde bagdas kurup oturabilir. Sizler düsünce dünyasının

anarsistlerisiniz. Ve sizler dünyaya çılgınca yön veriyorsunuz. Her biriniz

kendi yarattıgınız dünyada, kendi hayal ve isteklerinizin yarattıgı bir dünyada

yasıyor, içinde yasadıgınız gerçek dünyayı bilmiyorsunuz. Sizin düsüncenizin

gerçek dünyadaki yeri, zihinsel sapıklıktan baska bir sey degil.

"Bu masada oturmus sizin konusmalarınızı dinlerken bana neyi hatırlattınız,

biliyor musunuz? Bir ignenin ucunda kaç tane melegin dans edebilecegi

biçimindeki alabildigine heyecan verici bir konuyu, büyük bir ciddiyetle ve

bilgelikle tartısan ortaçag skolastiklerini. _ste, sayın baylarım, sizler

yirminci yüzyılın düsünce hayatından on bin yıl önce ilkel bir ormanda büyü

yaparak insanları tedavi eden kızılderili sihirbaz doktorlar kadar uzaksınız."

Ernest konusurken gerçekten öfkeli bir hali vardı. Yüzü ısıl ısıl, gözleri

çakmak çakmaktı, öfke parıltısı bir yanıp bir sönüyor, çenesi ve agzı öfkeyle

geriliyordu. Ama bu, onun sonradan alısacagım kendine özgü davranıslarından

sadece biriydi. Her zaman insanları heyecanlandırırdı. Öfkesinin mükemmel,

balyoz gibi inen tavrı her zaman dinleyenlerin kendilerini unutmasını saglardı.

Bu masadakiler de simdi kendilerini unutuyorlardı. Piskopos Morehouse öne dogru

egilmis, dikkatle dinliyordu. Dr. Hammerfı-eld'ın yüzü, sıkıntı ve öfkeden

kıpkırmızı kesilmisti. Digerleri de öfkelenmisti, ama birkaçı sözüm ona bıyık

altından, üstünlük tasla-

-23

yan bir sekilde gülüyordu. Bana gelince, bu durumu çok eglenceli buluyordum.

Babama baktım, içimize sokmaktan suçlu oldugu bu insandan yapılma bombanın

yaptıgı etkiden keyiflenmisti, kahkahalarla gülecek diye korkuyordum.

"Kullandıgınız terimler oldukça belirsiz," diye sözünü kesti Ernest'in Dr.

Hammerfield. "Bize metafizikçiler diyerek tam olarak neyi anlatmak istediginizi

açıklayabilir misiniz?"

"Size 'metafizikçiler' diyorum, çünkü metafizik bir yolla akıl yürütüyorsunuz,"

diye devam etti Ernest. "Akıl yürütme yönteminiz bilimin tam karsıtı. Vardıgınız

sonuçların hiçbir geçerliligi yok. Soyutta her seyi kanıtlayabilirsiniz, ama

yine de hiçbir seyi kanıtlamıs olmazsınız. Aynı düsünceye varan iki kisi çıkmaz

aranızdan. Her biriniz evreni ve kendinizi açıklamak için kendi bilinç

sınırlarınızın içine kapanıp kalıyorsunuz. _nsanın, bilinci bilinçle açıklamaya

çalısması, çizmesinin konçlarından kendini çekerek havalandırmaya çalısmasına

benzer."

"Anlamıyorum," dedi Piskopos Moreho-use. "Bana öyle geliyor ki, aklın yarattıgı

her sey metafizikseldir. Bütün bilimlerin en dogrusu ve en inandırıcısı olan

matematik bile tamamen metafizikseldir. Bilimsel bir akıl yürütmenin her bir

düsüncesi metafiziktir. Kuskusuz bu konuda bana katılıyorsunuzdur, öyle degil

mi?"

"Söylediginiz gibi, anlamıyorsunuz," diye karsılık verdi Ernest. "Metafizikçi,

kalkıs noktası olarak kendi öznelligini temel alıp tüm-

-24-

dengelim yoluyla akıl yürütür. Bilim adamı ise deneylerin sonuçlarını kendine

temel alarak, tümevarım yoluyla akıl yürütür. Metafizikçi kuramdan gerçeklere

ulasır, bilim adamı gerçeklerden kurama ulasır. Metafizikçi evreni kendine göre

açıklar, bilim adamı evrene göre kendini açıklar."

'.'Tann'ya sükür ki bilim adamı degiliz," diye mırıldandı, kendini begenmis bir

sekilde Dr. Hammerfield.

"Nesiniz öyleyse?" diye sordu Ernest.

"Filozofuz."

"_ste simdi yas tahtaya bastınız," diye güldü Ernest. "Siz gerçek ve saglam

topraktan ayrılıp uçan makine yerine bir sözcükle gökyüzüne yükseliyorsunuz.

Lütfen yeryüzüne inin ve bana felsefe sözcügüyle tam olarak neyi anlatmak

istediginizi söyleyin bakalım."

"Felsefe... (Dr. Hammerfield lafın burasında durup gırtlagını temizledi) öyle

bir seydir ki, yalnızca ruh ve yaratılıs yönünden filozof olanların

anlayabilecegi bir tanımı vardır. Deney tüplerine burunlarını sokmus, dar kafalı

bilim adamları felsefeyi anlayamaz."

Ernest, bu saldırıyı duymazdan geldi, ama rakibine karsı hemen saldırıya geçmek

onun âdetiydi, bu defa, saf yürekli bir kardeslik tasıyan yüzü ve ses tonuyla

yine konusmaya basladı.

"Öyleyse size yapacagım felsefe tanımını mutlaka anlayacaksınız. Ama baslamadan

önce, sözlerimde yanlıs bir sey buldugunuzda müdahale etmenizi ya da bir

metafizikçi gibi suskun dinlemenizi rica edecegim. Felsefe,

-25-

bütün bilimler içinde kapsamı en genis olanıdır. Felsefenin akıl yürütme yöntemi

de herhangi bir bilimin yöntemi gibidir; yani bütün bilimlerin yararlandıgı akıl

yürütme yöntemi. Aynı akıl yürütme yöntemiyle felsefe, bütün bilim dallarını

büyük bir bilim olarak bir araya toplar. Spencer'in dedigi gibi; herhangi bir

bilim dalının verileri, parçalan birlestirilmis bilgilerdir. Felsefe, bütün bu

bilim dallarından elde edilen bilgileri birlestirir. Felsefe, bilimlerin

bilimidir, ana bilimdir de diyebiliriz, isterseniz. Nasıl buluyorsunuz bu

tanımımı?" "Çok saygıdeger bir tanım, fena sayılmaz," diye mırıldandı Dr.

Hammerfield. Ama Ernest acımasızdı. "Unutmayın ki," diye uyardı, "benim bu

tanımım metafizigi inkâr eden bir tanımlamadır. Simdi benim tanımımda bir bosluk

bulmazsanız, bundan böyle metafizik tartısmalarına girme hakkınızı

kaybediyorsunuz demektir. Ömür boyu bu boslugu aramakla geçirmek ve onu

bulacagınız ana kadar da me-tafiziksel bir suskunluk içinde beklemek

zorundasınız."

Ernest bekledi. Sessizlik uzadı, dayanılmaz bir hal aldı. Dr. Hammerfield

bozulmus, aynı zamanda da sasırmıs, Ernest'in balyoz gibi inen saldırısı onu

afallatmıstı. Böyle sade ve dogrudan tartısma yöntemlerine alıskın degildi.

Masada oturanlara yalvaran gözlerle baktı, ama kimse onun yerine cevap vermeye

yanasmıyordu. Bu sırada babamın, peçetesini yüzüne bastırıp gülmemek için

kendini tuttugunu gördüm.

-26-

"Metafizikçileri saf dısı etmenin baska bir yolu daha vardır," dedi Ernest, Dr.

Hammer-field'ın tamamen yenik düstügünü gördükten sonra. "Bu da, onları kendi

eserleriyle yargılamaktır. Onlar, su insanlık için havada hayaller yaratmaktan,

kendi gölgelerini Tanrı sanmaktan baska ne yapmıslardır? _nsanları güldürüp

eglendirme konusunda epey katkıları olmustur, kabul ediyorum, ama insanlık için

yararlı sayılabilecek ne yapmıslardır? Yüregin, duyguların merkezi olduguna dair

felsefe yaparlarken, bu sözcügü yanlıs kul-landıysam beni hos görün, bilim

adamları yüregin kan dolasımının merkezi oldugunu kesfetmislerdi. Onlar açlık ve

vebayı Tann'nın âfetleri olarak ilan ederken, bilim adamları tahıl ambarlan

kuruyor ve sehirlerde lagım kanalları açıyorlardı. Onlar kafalannda, keyiflerine

göre tannlar yaratırken, bilim adam-lan yollar ve köprüler yapıyorlardı. Onlar

dünyayı evrenin merkezi olarak tanımlıyorlardı, öte yandan bilim adamlan

Amerika'yı kesfediyor, yıldızlan ve bu yıldızlan yöneten yasalan bulabilmek için

uzay arastırmalan yapıyorlardı. Kısacası, metafizikçiler insanlık için hiçbir

sey, kesinlikle hiçbir sey yapmamıslar, bilimin ilerleyisi karsısında, adım adım

geri çekilmek zorunda kalmıslardır. Bilimsel açıdan kanıtlanan olaylar, onlann

öznel açıklamalannı yıkar yıkmaz, bu kanıtlanmıs olaylann tanımını da içine alan

ve daha genis bir alana yayılan, yeni öznel açıklamalar yumurtlamaya

baslamıslardır. _ste, yüzyıllar da geçse bütün bu isleri sürdürmekten

-27-

hiç vazgeçmeyeceklerini düsünüyorum. Baylar, bir metafizikçi sihirbaz bir

büyücüdür. Sizin, balina yagı ile besledigi kürkten bir tanrı yapan Eskimo'yla

aranızdaki fark, yalnızca aynı düsünceye birkaç bin yıl arayla sahip olmaktan

ibarettir. Bu kadar."

"Yine de Aristo mantıgı Avrupa'yı on iki yüzyıl boyu yönetmistir," dedi Dr.

Ballingford böbürlenerek. "Ve Aristo bir metafizikçiydi."

Dr. Ballingford masadakilere söyle bir göz gezdirdi, söylediklerini onaylayan

bas egmeler ve gülümsemelerle karsılastı.

"Çok zavallı bir örnek seçtiniz," diye karsılık verdi Emest. "_nsanlık tarihinin

en karanlık dönemine deginiyorsunuz. Gerçekten de bu dönemi Karanlık Çaglar diye

adlandırıyoruz. Bilimin metafizikçiler tarafından ezildigi, fizigin sadece

Felsefe Tası'nı aramaya indirgendigi, kimyanın simyaya dönüstügü, astronominin

astroloji oldugu bir dönemdir bu dönem. Ne yazık ki, Aristo'nun düsüncelerinin

egemenligi etkisini böyle göstermistir!"

Dr. Ballingford'un yüzü bir an sıkkın bir ifade aldı, ama sonra gülümseyerek

söyle dedi:

"Bu çizdiginiz korkunç tablonun gerçek oldugunu kabul etsek bile, yine de

insanlıgı bu karanlık dönemden çıkarıp, daha sonraki yüzyılların aydınlıgına

götürecek birikimi saglayanın, metafizik düsüncenin ta kendisi oldugunu itiraf

etmeniz gerekir."

"Metafizigin bu dediginiz seyle uzaktan yakından bir ilgisi yok," diye karsılık

verdi Ernest.

-28-

"Ne?" diye bagırdı Dr. Hammerfield. "O çaglara rastlayan kesif yolculuklarına

zemin hazırlayan, bu tür düsünce ve varsayımlar degil miydi yani?"

"Ah, sevgili bayım," diye gülümsedi Ernest, "ben sizin saf dısı kaldıgınızı

sanıyordum. Henüz benim felsefe tanımımda bir bosluk bulamadınız ve simdi

temelden sarsılmıs bir durumdasınız. Ama bu metafizikçiler-de her zaman görülen

bir alıskanlıktır, bu yüzden bagıslıyorum sizi. Tekrar ediyorum, hayır,

metafizigin bu ilerlemeyle hiçbir ilgisi yoktur. Ekmek ve yag, ipek ve

mücevherat, dolar ve sent, ha aklıma gelmisken söyleyeyim, Hindistan'a giden

karayollarının ticarete kapanması, iste kesif yolculuklarının nedeni bunlardı.

1453'te _stanbul alınınca, Türkler Hindistan'a giden kervan yollarını kapadı.

Avrupalı tüccarlar kendilerine yeni bir yol aramak zorunda kaldılar. _ste, bu

kesif yolculuklarının asıl nedeni budur. Kristof Kolomb, Hindistan'a giden yeni

bir yol bulmak için denize açıldı. Bütün tarih kitapları bunun böyle oldugunu

yazar. Bu arada tesadüfen dünyanın yaratılısı, dogası, büyüklügü ve biçimi

hakkında yeni bulgular elde edildi ve Ptoleme sistemi terk edildi."

Dr. Hammerfield homurdandı.

"Benimle aynı düsüncede degil misiniz?" diye sordu Ernest. "Öyleyse nerede

yanılıyo-rum?"

"Simdilik görüs açımın dogrulugunda ısrar ediyorum," diye buruk bir ses tonuyla

karsılık verdi Dr. Hammerfield. "Bu, simdi

-29-

burada, giremeyecegimiz kadar uzun bir hikâye."

"Bir bilim adamı için hiçbir hikâye çok uzun degildir," dedi Ernest tatlı tatlı.

"_ste bu nedenle bilim adamı bir yerlere ulasır. Bu yüzden bilim Amerika'yı

kesfetmistir."

Bütün geceyi oldugu gibi anlatmayacagım; Ernest Everhard'ı tanıdıgım bu ilk

saatlerin her dakikasını, her ayrıntısını hatırlamak benim için büyük bir sevinç

kaynagı.

Büyük bir çarpısma oluyordu, papazların yüz ifadeleri, özellikle Ernest, onlara

romantik filozoflar, hokkabazlar ve benzeri seyler dedikçe, kıpkırmızı kesiliyor

ve kalpleri heyecandan küt küt atıyordu. Ernest, onları yeniden gerçege çekmek

için onların sözlerini agızlarına tıkamak zorunda kalıyordu. Her mat edici

hamleden sonra, "Gerçek dostum, inkâr edilemez bir gerçek!" diyordu zafer kazanmısçasına.

Kendini hep gerçeklerle savunuyordu. Onları sarsmak için

gerçeklerle ayaklarına çelme takıyor, gerçeklerle onlara tuzak kuruyor,

gerçeklerin bordasından onlara bombardıman yagdırıyordu.

"Siz gerçegin mihrabına tapınıyorsunuz," diye alay etti onunla Dr. Hammerfield.

"Olgulardan öte Tanrı yoktur ve Bay Ever-hard da onların peygamberidir," diye

araya girdi Dr. Ballingford.

Ernest gülümseyerek onaylayıcı bir isaret yaptı.

"Ben Teksas'lı insana benzerim," dedi. Digerleri bu sözün anlamını açıklaması

için ısrar edince devam etti. "Evet, örnegin Misso-

-30-

uri'li biri her zaman, '_nanmam için göster,' der. Ama Teksas'lı, '_nanmam için

avucuma koy,' der. Bu da onun bir metafizikçi olmadıgını gösterir."

Kısa bir süre sonra, tam Ernest metafizikçi filozofların gerçegin sınamasından

hiçbir zaman geçer notu alamadıklarını ileri sürerken, Dr. Hammerfield aniden

ileri atılarak sordu:

"Neymis su gerçegin denemesi, genç adam? Sizden çok daha akıllı insanların

kafalarını çaglar boyu ugrastıran bu seyin ne oldugunu bize açıklamak lütfunda

bulunur musunuz?"

"Elbette," diye cevap verdi Ernest. Kendisine bu kadar çok güvenmesi, onu

dinleyenleri öfkeden kudurtuyordu. "Akıllı kafalar gerçegi bulmak için uzun,

zahmetli ve sonuçsuz ugraslara girismislerdi, çünkü gerçegi aramak için

gökyüzüne uçmuslardı; ayaklan yerden kesilmeyip, güzelim toprakta kalsalardı,

gerçegi kolayca bulabilirlerdi. Evet, bu akıllı adamlar her pratik edimiyle,

gerçegin ta kendisini sınadıklarını ve kendi hayatları üzerinde düsündüklerini

göreceklerdi."

"Sınama! Sınama," diye tekrarladı sabırsızlıkla Dr. Hammerfield. "Sözlerinizi

böyle uzun girizgâhlarda dolastırmayın. Uzun zamandır aradıgımızı verin bize,

gerçegin, dogrunun sınanmasının sonuçlarını; onu bize verin de birer tanrı olup

çıkalım."

Sözlerinde ve bu sözleri söyleyis biçiminde, masadakilerin birçogunun gizliden

gizliye hosuna giden ama yalnızca Piskopos Moreho-

-31-

use'u tedirgin etmise benzeyen, saldırgan ve alaycı bir kuskuculuk vardı.

"Dr. Jordan* bunu çok anlasılır bir biçimde açıklamıstır," dedi Ernest. "Onun

gerçeginin, dogrunun sınanması dedigi suydu; '_se yarar mı? Hayatını koyabilir

misin bu ise?'"

"Pöh!" diye sırıttı Dr. Hammerfield. "Piskopos Berkeley'i** hiç hesaba

katmıyorsunuz. Ona bugüne kadar henüz doyurucu bir cevap veren çıkmadı."

"Metafizikçilerin en asili!" diye güldü Ernest. "Ama talihsiz bir örnek

verdiniz. Sonunda, Berkeley'in kendisinin de kabul ettigi gibi, metafizigi

islemedi."

Dr. Hammerfield öfkeliydi, haklı olarak öfkeliydi. Sanki Ernest'i hırsızlık

yaparken ya da yalan söylerken yakalamıstı.

"Genç adam," diye gürledi, "sizin bu söylediklerinizin degeri yok. Bu gece

söyledikleriniz saçma ve yersiz. Bunlar, hiçbir temeli olmayan, alçakça ve

haksız tahminler."

"Beni yere vurdunuz," diye mırıldandı Ernest alçakgönüllü bir tavırla. "Yalnız

bana ne ile darbe vurdugunuzu anlayamadım. Bunu, bana somut bir biçimde

açıklamalısınız Doktor."

"Açıklayacagım, açıklayacagım," diye geveledi Dr. Hammerfield. "Nereden

biliyorsu-

* Dr. Jordan, Hıristiyanlık Çagında, on dokuzuncu yüzyılın sonları ile yirminci

yüzyılın baslarında yasamıs ünlü bir egitimci. Stanford Oniversitesi'nin

rektörüydü, zamanında büyük iyilikler yapmıstı.

** Berkeley, maddenin varlıgını reddeden düsüncesiyle zamanının filozoflarını

uzun süre saskına çeviren tekçi bir idealist düsünürdü. Ama sonunda, bilimin

yeni ampirik gerçekleri, filozoflar tarafından genel bir kabul görünce onun bu

zekice savı, kendiliginden yok oldu.

nuz bunları söyleyin bakalım? Piskopos Berkeley'in kendi metafiziginin ise

yaramadıgını kabul ettigini bilemezsiniz. Kanıtınız yok. Onun metafizigi her

zaman ise yaramıstır, genç adam."

"Berkeley'in metafiziginin ise yaramadıgını kanıtlayacak en somut olay..."

Ernest sözün burasında bir an durdu. Oldukça sakindi. "Berkeley'in evlere

duvarlardan degil de her zaman kapılardan girmesidir. Karnını ekmekle, yagla, et

kızartmasıyla doyurmasıdır. Sakalını keskin bir jiletle tıras etmesidir."

"Ama bunlar günlük olaylar!" diye bagırdı Dr. Hammerfield. "Oysa metafizik,

düsüncenin eseridir."

"Ve bu olaylar düsünce düzleminde etkili olurlar öyle mi?" diye sordu Ernest

yumusak bir ses tonuyla.

Öteki onaylayan bir sekilde basını salladı.

"Öyleyse, sayısız melek, bir ignenin ucunda dans edebilir -düsüncede elbette,"

diye devam etti Ernest dalgın dalgın. "Ve balina yagı ile beslenen kürkten bir

tanrı var olabilir- düsüncede elbette. Öyle sanıyorum ki Doktor, siz de

düsüncede yasıyorsunuz, öyle mi?"

"Düsüncem benim krallıgımdır," oldu cevap.

"Bu, havada yasadıgınızı söylemenin bir baska yolu. Ama yemek zamanlarında ya da

bir deprem oldugunda, yeryüzüne geri döndügünüzden eminim. Yoksa, söyleyin bana

Doktor, bir deprem sırasında, fani vücudunuzun manevi bir tugla tarafından

yaralanacagından hiç korkmuyor musunuz?"

Aynı anda, bilinçsiz bir hareketle, Dr.

-33-

Hammerfield elini basma, saçlarının altındaki yara izine götürdü. Ernest

farkında olmadan can alıcı bir benzetme yapmıstı. Dr. Hammerfield Büyük

Deprem'de* üstüne devrilen bir bacanın altında kalarak neredeyse ölecekti.

Herkes kahkahalarla gülmeye basladı.

"Evet?" diye sordu Ernest, masadaki kahkahalar kesildiginde. "Karsı savlarınızı

bekliyorum."

Ve ortalıga çöken sessizligin içinde yeniden sordu, "Evet, cevabınız?" Sonra da

ekledi; "_yiydi, ama yeterince iyi degildi savınız."

Ama Dr. Hammerfield geçici olarak tartısma dısı kalmıstı. Savas yeni yönlerde

gelisiyordu simdi. Ernest, din adamlarını bütün köselerde sıkıstırıyordu. _sçi

sınıfını tanıdıklarını ileri sürdükleri zaman, onlara isçi sınıfı hakkında hiç

bilmedikleri temel gerçekleri anımsatıyor ve onlan, bu konuda söylediklerini

çürütmeye zorluyor, gerçekleri veriyordu, her zaman gerçekleri, onlan havadaki

yolculuklarından gerisin geriye, yere ve onun gerçeklerine indiriyordu.

Simdi, bu sahne nasıl da canlanıyor gözümün önünde! Ernest'in o insana meydan

okuyan sesi simdi bile kulaklanmda; olgular aracılıgıyla onlan berbat haslayısı;

her bir olgu bir kamçı olmus, vurup duruyordu onlan. Acımasızdı. Rakiplerinin

vermeye hazır ol-duklan ödünlerle yetinmiyor** ve hiçbir ko-

• M.S. 1906 yılında San Francisco'yu harabeye çeviren Büyük Deprem.

** Bu örnek, zamanın geleneklerinden kaynaklanıyor. Vahsi hayvanlar gibi ölümüne

dövüsen erkekler arasında maglup olan adam. silahlarını bırakırsa, onu öldürmek

ya da canını bagıslamak kazananın elindeydi.

-34-

nuda uzlasmaya yanasmıyordu. Onlara indirdigi o son darbeyi, asla unutmayacagım.

"Bu aksam, birçok kez farkına varmadan yaptıgınız itiraflannızla ve bilinçsiz

sözlerinizle isçi sınıfı hakkında hiçbir sey bilmediginizi kabullenmek zorunda

kaldınız. Ama bu yüzden suçlanamazsınız. _sçi sınıfını nasıl tanıyabilirsiniz

ki? Onlarla aynı yerlerde yasamıyorsunuz. Sizler kapitalistlerle aynı çayırda

ödüyorsunuz. Bunun olmaması için bir neden yok. Sizlerin cebinizi dolduran,

karnınızı doyuran, bu aksam giydiginiz giysilerle sizi giydiren iste bu

kapitalist sınıftır. Ve siz de bunlara karsılık, patronlannızın çok hoslan-na

giden ve kurulu toplum düzenine zarar vermeyen, onlar tarafından kabul gören

metafizik içerikli vaazlar veriyorsunuz."

Bu sözler üzerine masadan bir itiraz ugultusu yükseldi.

"Ah, yanlıs anlamayın, sizin içtenliginizden hiç kuskum yok," diye devam etti

Ernest. "_çtensiniz. _nandıgınız vaazlan veriyorsunuz. Kapitalist sınıfın

gözündeki gücünüz ve degeriniz de buradan geliyor. Ama inançlarınızı

degistirirseniz, kurulu düzeni degistiren inançlara sahip olursanız, vaazlarınız

patronlarınız tarafından hos karsılanmayacak ve hemen isinizden olacaksınız.*

Haklı degil miyim?"

Bu defa hiç itiraz eden olmadı. Hepsi onay-layıcı bir sessizlige büründü. Bir

tek Dr. Hammerfield bunu kabul etmedi ve söyle dedi:

* Bu dönemde birçok papaz kabul edilemez doktrinleri vaaz ettikleri için

kiliseden atılmıstı. Özellikle vaazlarında sosyalizm izi görülenler, hemen isten

uzaklastırılırdı.

-35-

"_nançlarının yanlıs oldugu görülünce istifaya çagınlıyorlar."

"_nançlarının kabul edilemez oldugunu söylemenin bir baska yolu bu

söylediginiz," diye cevap verdi Ernest, sonra da devam etti. "_ste bu yüzden ben

de size diyorum ki, gidin güzel güzel vaazınızı verin, paranızı kazanın, ama

Tanrı askına, isçi sınıfım rahat bırakın. Siz düsmanların safında yer

alıyorsunuz. _sçi sınıfıyla ortak hiçbir yanınız yok. Baskaları sizler için

çalıstıgından elleriniz pamuk gibi yumusak. Karınlarınız çok yemekten yag

baglamıs, göbek salmıssınız." (Sözün burasında Dr. Ballingford yüzünü hafifçe

burusturdu ve masadaki herkes onun heybetli göbegine baktı.) "Sizin ruhunuz,

kurulu düzenin temel direklerini iyice saglamlastıracak düsünce ve ögreti

harcıyla dolu. _sviçreli muhafızlar* gibi paragözsünüz (kabul ediyorum, içten

para-gözlersiniz). Size ekmeginizi ve ücretinizi verenlere sadık kalınız.

Vaazlarınızı vermeye devam ederek, isverenlerinizin çıkarlarını koruyun. Ama

isçi sınıfına sokulup ona sahte önderlik yapmayın. Siz, her iki kampta birden,

aynı anda dürüstçe yer alamazsınız. _sçi sınıfı simdiye kadar siz olmadan da

yürümüstür yolunda. _nanın bana, isçi sınıfı siz olmadan da yoluna devam

edecektir. Dahası, siz olmadan çok daha iyi yürüyecektir isçi sınıfı."

* Halkı tarafından idam edilen Fransa Kralı XVI. Lo-uis'nin kiraladıgı

yabancı uyruklu saray muhafızları.

-36-

¦II-:

MEYDAN OKUMALAR

Misafirler gittikten sonra babam kendini bir koltuga attı ve çılgınca gülmeye

basladı. Annemin ölümünden bu yana onun ilk defa bu kadar içtenlikle güldügünü

görüyordum.

"Dr. Hammerfield'in hayatında böyle bir seyle hiç karsılasmadıgına bahse

girerim," diyerek güldü. "Din konusunda tartısmaya girecek kadar güzel konusmak!

Ernest'in konuya nasıl da bir kuzu gibi uysalca basladıgını fark ettin mi? Sonra

nasıl da çabucak kük-reyen bir aslan kesildigini? Son derece disiplinli bir

kafası var. Eger enerjisini o yöne çevirmis olsaydı iyi bir bilim adamı

olabilirdi."

Ernest Everhard'm çok ilgimi çektigini söylememe gerek yok elbette. Söyledikleri

ve bunları söyleyis biçimiyle degil, bir erkek olarak da beni çok etkilemisti.

Böyle bir insana hiç rastlamamıstım. Sanırım, yirmi dört yasıma basmıs olmama

ragmen, evlenmemis olmamın nedeni buydu. Ondan hoslanmıstım. Bunu kendime itiraf

etmeliydim. Benim ondan hoslanmam, zekâsından ve tartısma gücünden baska bir

seylere dayanıyordu. Siskin pazılarına ve kaim boynuna ragmen, ben-

-37-

de masum bir çocuk izlenimi bırakmıstı. Kibirli bir aydın görüntüsünün altında,

duygulu ve ince bir ruhun gizlendigini anlamıstım. Sanırım kadınlık sezgilerim

aracılıgıyla farkına varabildigim birtakım izlenimler yaratmıstı bende.

Onun o tok sesinde, yüregime isleyen bir vurgu vardı; bu ses hâlâ kulaklarımda

çınlıyordu ve onun sesini yeniden duymak istedigimi hissediyordum. Yüzünün

derin, hırslı ciddiyetini bozan gözlerindeki o kahkaha pırıltılarım yine görmek

istiyordum. Belirsiz ama daha derin duygular sokuluyordu yüregime. Onu daha ilk

aksam neredeyse sevmeye baslamıstım. Ama onu bir daha hiç görmeseydim, bu

karmakarısık, belirsiz duygularımın silinip gideceginden ve onu kolaylıkla

unutacagımdan da eminim.

Ama kaderimde onu yeniden görmek varmıs. Babamın sosyolojiye karsı yeni yeni

duymaya basladıgı merak ve bu konuda konusma ve tartısmalar yapmak için evimizde

yapılan yemekli toplantılar, bizi ister istemez sık sık karsılastırıyordu. Babam

bir sosyolog degildi. Annemle evliligi mutlu yıllar yasatmıstı ona. Kendi bilim

dalı olan fizik alanında yaptıgı arastırmalar da onu mutlu ediyordu. Ama annem

ölünce, kendi çalısmaları bile onun boslugunu dolduramadı. Önceleri avunmak için

felsefeyle ilgilendi. Sonra bu ilgi giderek büyüdü. Ekonomiye ve sosyolojiye

yöneldi. Yüreginde güçlü bir adalet duygusu vardı ve çok geçmeden haksızlıkların

düzeltilmesi için, toplumdaki esitsizligi kıyasıya elestiren

-38-

bir adam olup çıktı. Bu isin sonunun bizim için nereye varacagından hiç kaygı

duymadan, onda dogan bu ilginin isaretlerini saygıyla izliyordum. O da sonucunu

hiç düsünmeden, bir delikanlı heyecanıyla bu yeni arayısların içine daldı.

Bir bilim adamı olarak uzun yıllardır labo-ratuvarda çalısmaya alısmıstı. _ste

bu yüzden oturma odamızı bir sosyoloji laboratuvanna dönüstürdü. Bu odada, her

türden, her sınıftan insanlar, bilim adamları, politikacılar, bankerler, isçi

liderleri, sosyalistler ve anarsistler bir araya geliyordu. Onları kendi

aralarında tartısmaya kıskırtıyor, sonra onların hayat ve toplum hakkındaki

görüslerini çö-zümlüyordu.

Ernest'le "Papazlar Aksamı"ndan kısa bir süre önce tanısmıstı. Misafirler

gittikten sonra, onunla nasıl tanıstıgını ögrendim, bana anlattı. Bir aksam, bir

sokaktan geçerken, sabun sandıgının üstünde bir grup isçiye söylev veren bir

adamı dinlemek için durmustu. Bu adam Ernest'ti. Sosyalist partinin ileri gelen

önderlerinden biriydi ve ayrıca sosyalizm felsefesinin ünlü adlanndandı. En

soyut sorunları, sade bir dille ve açık seçik bir biçimde anlatmayı bilen, bu

dogustan egitimci ve yorumcu, emekçilere ekonomi politigi açıklayabilmek için

bir sabun sandıgının üstüne çıkmayı küçültücü bir davranıs olarak kabul

etmiyordu.

Babam onu dinlemek için durmus, söylevi ilgisini çekmis, konusmacıyla bir

tanısma ayarlamıs, biraz sohbetten sonra, papazların

-39-

gelecegi aksam yemegine onu da davet etmisti. Babam, yemekten sonra, onu ne

kadar az tanıdıgını anlattı. Soyu iki yüz yıl önce Amerika'ya yerlesmis olan

Everhard'lara dayanmasına ragmen, isçi sınıfından bir ailenin ogluydu.* On

yasındayken küçük bir fabrikada çalısmıs, sonra da bir nalbantın yanma çırak

olarak girmis, kısa zamanda bir nalbant olup çıkmıstı. Kendi kendini

yetistirmisti, kisisel çabasıyla Almanca ve Fransızca ögrenmisti; o sırada

Chicago'da zorluklar içinde mücadele veren sosyalist bir yayınevine, bilimsel ve

felsefi kitaplar çevirerek, karnını zor doyuracak kadar parayı güç bela

kazanıyordu. Ayrıca, bu kazanca, çok az satan kendi ekonomik ve felsefi

çalısmalarından gelen, çok kısıtlı bir telif ücreti de arada bir ekleniyordu.

_ste o aksam yatmaya gitmeden önce, onun hakkında bütün ögrendiklerim bunlardı

ve yatakta hafızama isleyen sesini dinleyerek uzun süre gözlerim açık yattım.

Düsüncelerimden korkmaya baslamıstım. Ernest, benim sosyal sınıfımdan hiçbir

erkege benzemiyordu, öylesine yabancı ve öylesine güçlüydü ki! O üstün havası

hem basımı döndürüyor, hem de beni korkutuyordu, öyle ki hayal gücümün bir ara

beni, onun sevgilisi ve karısı olarak canlandırdıgının farkına vardım. Bazı

erkeklerin gücünün, kadınlar için dayanılmaz derecede çekici oldugunu çok

duymustum, ama o gereginden de fazla güçlüydü. "Hayır! Hayır!" diye haykırdım.

"Bu im-

* O zamanlar Amerika'da dogan yerli halkla, göçmen halk arasındaki ayrım

keskin ve tiksindiriciydi.

-40-

kânsız, çok saçma!" Ve ertesi sabah uyandıgımda onu yeniden görmek istegiyle

yanıyor-dum. Bir tartısmada onun zaferine tanık olmak, karsısındakiler! savasa

çagıran sesinin yankısıyla titremek, kendine güveni ve gücüyle, karsısındakini

hiçe sayan tavrıyla, onların körelmis düsüncelerini çürütürken onu hayranlıkla

seyretmek arzusu doldurdu yüregimi yine. Kabadayılık taslıyorsa da bunun ne

zararı vardı ki? Kendi deyimiyle bu "ise yarıyor", etki yaratıyordu. Her sey bir

yana, onun kaba dille konusmasını seyretmek çok güzel bir seydi. _nsanı bir

çarpısmanın esigin-deymis gibi heyecanlandırıyordu.

O aksamı izleyen birkaç gün, babamdan ödünç aldıgım Ernest'in eserlerinden

bazılarını okumakla geçti. Yazıya döktügü sözleri de, dısavurdugu düsünceleri

gibi açık seçik ve inandırıcıydı. _nsan kusku duymaya basladıgında bile,

söylediklerini inandırıcı kılan, kesin bir sadeligi vardı dilinin. Kolay

anlasılabilirlik yetenegi vardı. Mükemmel bir yorumlayıcıydı. Yine de üslubunun

yetkinligine ragmen, yazılarında hosuma gitmeyen birçok sey vardı. Sınıf

çatısması diye adlandırdıgı kavrama, emek ile sermaye arasındaki uzlasmazlıga,

çıkar çatısmasına gereginden fazla vurgu yapıyordu.

Babam coskun bir sevinç içinde, Dr. Hammerfield'ın Ernest hakkında edindigi

kanıyı bana anlattı. Dr. Hammerfield'e göre Ernest, "yetersiz bilgisiyle

ukalalık taslayan, küstah bir kabadayTydı. Ayrıca, onunla yeniden karsılasmayı

hiç arzu etmiyordu.

-41-

Ama Piskopos Morehouse, Ernest'e büyük bir ilgi duymus, onunla tekrar görüsmek

için can atıyordu. "Güçlü bir genç," diyordu; "ve canlı, çok canlı. Ama kendine

çok güveniyor, asın güveniyor."

Ernest bir gün ögleden sonra babamla birlikte geldi. Piskopos onlardan önce

gelmisti, birlikte verandada çay içiyorduk. Ernest'in sürekli olarak Berkeley'de

takılmasının nedenini de söyleyeyim, yeri gelmisken; o sırada, üniversitede,

özel biyoloji dersleri alıyordu ve "Felsefe ve Devrim"* adlı yeni bir kitabın

üzerinde çalısıyordu.

Ernest adımını atar atmaz sanki veranda ansızın küçüldü. Bedenen asırı iri

oldugundan degil. Boyu bir yetmis bes kadardı, ama etrafında çok uzunmus gibi

bir hava yaratıyordu. Beni selamlamak için egildiginde, heyecanını ele vermeden

edemedi. O katı bakısları, elimi sımsıkı kavrayan elinin söyledikleriyle çelisir

gibiydi. Elimi kendinden emin ve sert bir sekilde sıktı. Gözleri de elleri kadar

güven doluydu. _lk günkü gibi bana uzun süre bakan gözlerinde, bu kez bir soru

var gibiydi.

"Sizin '_sçi Sınıfı Felsefesi' adlı kitabınızı okudum," dedim. Gözleri parladı.

"Umarım," diye cevap verdi, "bu kitabın hangi okuyucu için yazıldıgını dikkate

almıs-sınızdır."

"Evet aldım, ben de bu yüzden sizinle bir

Bu kitap, Demir Ö/cçe'nin altında geçen üç yüzyıl boyunca gizlice basıldı durdu.

Çesitli baskılarından birkaç örnek, Ardis Milli Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.

-42-

kavgaya tutusmak istiyorum," diye meydan okudum.

"Benim de sizinle paylasacak bir kozum var. Bay Everhard," dedi Piskopos

Morehouse.

Bu çifte meydan okuma karsısında, Ernest çocukça omuzlarını silkti ve bir fincan

çayı kabul etti.

Piskopos önümde söyle bir egildi ve önceligi bana bıraktıgını belirtti.

"Sınıflar arasındaki kini körüklüyorsu-nuz," dedim. "_sçi sınıfının dar ve kaba

yanlarına seslenmek bence bir yanlıs, hatta suç. Sınıf kini anti-sosyal bir

duygudur ve bana öyle geliyor ki aynı zamanda anti-sosyalist-çedir."

"Suçsuzum," diye cevap verdi. "Benim bugüne kadar yazdıgım tek bir satırın, ne

özünde ne de biçiminde sınıf kini yoktur."

"Amma da yaptınız!" diye bagırdım sitemle ve kitabını alıp açtım.

Kitabın sayfalarını karıstırırken, o gülümsüyor ve sakin sakin çayını

yudumluyordu.

"Sayfa yüz otuz iki," diye yüksek sesle okumaya basladım; " 'Böylece sosyal

gelismenin bu asamasında sınıf mücadelesi, ücretleri ödeyen sınıf ile ücretli

sınıf arasında patlak verir.'"

Zafer kazanmıs bir tavırla yüzüne baktım.

"Burada sınıf kininden söz edilmiyor," diye gülümsedi.

"Ama," diye cevap verdim, "'sınıf mücadelesi' diyorsunuz."

"Sınıf kininden baska bir sey bu," diye karsılık verdi. "Ve bana inanın, biz

kini, hıncı körüklemeyiz. Biz, sınıf mücadelesinin, sosyal

-43-

gelismenin bir yasası oldugunu söylüyoruz. Bunun sorumlusu biz degiliz. Biz

sınıf mücadelesi yapmayız. Yalnızca onu açıklarız, tıpkı Newton'un yerçekimini

açıkladıgı gibi. Biz sınıf mücadelesini üreten çıkar çatısmasının dogasını

açıklıyoruz."

"Ama çıkar çatısması diye bir sey olmamalıdır!" diye bagırdım.

"Ben de yürekten katılıyorum size," diye cevap verdi. "_ste biz sosyalistler de

bu çıkar çatısmasının ortadan kalkması için çabalıyoruz. _zin verirseniz birkaç

satır da ben okuyayım." Kitabını aldı ve birkaç sayfa geri çevirdi. "Sayfa yüz

yirmi altı; '_lkel kabile komünizminin ortadan kalkması ve özel mülkiyetin

ortaya çıkmasıyla baslayan sınıf mücadelesi döngüsü, sosyal varlıgı sürdürmeyi

saglayan araçların, özel mülkiyet olmaktan çıkartılmasıyla son bulacaktır.'"

"Ama ben sizinle aynı düsüncede degilim," diye araya girdi Piskopos, solgun yüzü

heyecanından biraz kızarmıstı. "_ddianız yanlıs; emek ile sermaye arasında çıkar

çatısması diye bir sey yoktur ya da daha dogrusu olmaması gerekir."

'Tesekkür ederim," dedi Ernest ciddi bir sesle. "Son söylediginizle benim

iddialarımı desteklemis oldunuz."

"Ama ne diye bir çatısma olsun ki?" diye sordu Piskopos hararetle.

Ernest omuzlarını sükti. "Çünkü böyle yaratılmısız, sanıyorum."

"Ama böyle yaratılmadık!" diye bagırdı öteki.

-44-

11

"_deal insandan mı söz ediyorsunuz?" diye sordu Ernest. "Bencil olmayan, tanrıya

benzeyen insandan mı söz ediyorsunuz? Öyle az ki böyle insan, hatta yok. Yoksa

sıradan, ortalama insandan mı söz ediyorsunuz?"

"Sıradan ve ortalama insandan," oldu cevap.

"Zayıf, saf, yanlıs yapmaya hazır insandan mı?"

Piskopos Morehouse basını salladı.

"Ve bayagı, bencil insandan mı?"

Yeniden basını salladı Piskopos.

"Dikkat edin!" diye uyardı Ernest. "Bencil dedim."

"Ortalama insan bencildir," diye yüreklice kabullendi Piskopos.

"Elinin erdigi her seyi ister?"

"Mümkün olan her seye sahip olmak ister, üzücü ama gerçek."

"O halde simdi avucuma düstünüz." Ernest bu sözleri söylerken, çenesi bir

kapanın yayı gibi kapandı. "_zin verin de göstereyim size. Simdi tramvayda

çalısan bir isçiyi ele alalım."

"Sermaye olmasaydı tramvayda çalısamazdı," diye sözünü kesti Piskopos.

"Dogru, ama siz de kabul edersiniz ki, kârı ortaya çıkaran emek olmasa sermaye

de yok olacaktı."

Piskopos sessizdi.

'Tamam mı?" diye üsteledi Ernest.

Piskopos basını salladı.

"_kimizin düsüncesi de karsılıklı olarak birbirini götürür," dedi Ernest,

önemsiz bir

-45-

seyden söz ediyormus gibi heyecanlanmadan konusuyordu. "Ve böylece konusmaya

basladıgımız noktaya dönmüs oluyoruz. Yeniden baslayalım. Tramvay isçileri emegi

saglar. Hissedarlar sermayeyi saglar. Emek ve sermayenin ortak çabasıyla da para

kazanılır.* Kazanılan bu parayı kendi aralarında bölüsürler. Sermayenin payına

düsene kâr, emegin payına düsene ücret denir."

"Çok güzel," diye araya girdi Piskopos. "Bu paylasmanın dostça yapılmaması için

hiçbir neden yok."

"Az önce bir konu üzerinde anlastıgımızı hemen unuttunuz," diye karsılık verdi

Er-nest. "Ortalama insanın bencil oldugu konusunda anlasmıstık. _nsan neyse

odur. Siz her seye gökyüzünden bakma alıskanlıgınızla, göge yükseldiniz ve

aslında var olan degil de olması gerektigi gibi olan insanlar arasında para

bölüstürüyorsunuz. Ama gerçege dönecek olursak, emekçi, bencil oldugundan, bu

paylasımdan elinden geldigince fazlasını almak isteyecektir. Kapitalist, bencil

oldugundan, bu paylasımdan elinden geldigince fazlasını almak isteyecektir. Eger

bir sey sınırlı bir miktardaysa ve iki insan bu seyden mümkün oldugunca büyük

paylar almak istiyorlarsa, burada sermaye ile emek arasında bir çıkar çatısması

söz konusu olur. Bu uzlastınlamaz bir çatısmadır. Dünya üstünde isçiler ve

kapitalistler oldukça, bu paylasım üzerinde kavga etmeye devam edeceklerdir. Bu

ögle-

O günlerde, ulasım araçtan yagmacı grupların (tekellerin) denetimi altındaydı ve

kârları çok yüksekti.

-46-

den sonra San Francisco'da olsaydınız, yürümek zorunda kalacaktınız. Çünkü tek

bir tramvay çalısmıyor."

"Gene mi grev?"* diye sordu Piskopos telasla.

"Evet, tramvay sirketinin kârlarının paylasılması konusunda kavga ediyorlar."

Piskopos Morehouse birden heyecanlandı.

"Yanlıs bir is!" diye bagırdı. "_sçiler ileriyi göremeyecek kadar dar

görüslüler. Böyle davranırlarsa, bizim onlardan yana olmamızı nasıl

umabilirler..."

"Yürümek zorunda kaldıgımızda," dedi Er-nest muzipçe.

Ama Piskopos Morehouse duymazlıktan gelip devam etti.

"Onların bakıs açılan çok dar. _nsan insan olmalı, vahsi hayvan degil. Simdi

siddet ve kıyım olacak, yas tutan dullar ve yetimler olacak. Sermaye ve emek

dost olmalı. Ortak çıkarları için el ele çalısmalılar."

"Ah, yine havalara çıktınız," dedi Ernest soguk bir sesle. "Hadi yeryüzüne

ininiz. Unutmayın ki, ortalama insanın bencil oldugu konusunda anlasmıstık."

"Ama bencil olmamalı!" diye bagırdı Piskopos.

Bu tür kavgalar o akla sıgmaz anarsik çagda çok yaygındı. Kimi zaman isçiler isi

bırakırdı. Kimi zaman kapitalistler isçilerin çalısmasına izin vermezdi. Böylesi

anlasmazlıkların oldugu siddet ve kargasa içinde birçok mülk talan edilir,

birçok hayat kaybedilirdi. O dönemin bir baska gelenegi olan, daha asagı

sınıftaki insanların, esleriyle kavga ettiklerinde evdeki mobilyaları kınp dökme

alıskanlıkları gibi, bu grevlerdeki kanlı olaylar bizim aklımızın alamayacagı

bir olgudur.

-47-

"Bu konuda ben de size katılıyorum," diye kabaca cevap verdi Emest. "Bencil

olmaması gerek, ama böyle domuzca bir ahlak üstüne kurulmus sosyal düzende

yasadıgı sürece bencil olmaya devam edecektir."

Piskopos korkmus gibiydi, babam gülmemek için kendini zor tutuyordu.

"Evet, domuzca bir ahlak," diye devam etti Ernest insafsızca. "Kapitalist

sistemin anlamı bu. Kilisenizin destekledigi, kürsünüzde her zaman vaaz

verdiginiz sey bu. Domuzca bir ahlak! Bunun baska bir adı yok."

Piskopos sanki yardım istermis gibi babama döndü, ama o gülerek basını salladı.

"Korkarım, Bay Everhard haklı," dedi. "'Laissez-faire'*, herkes kendini düsünsün

ve benden sonra kıyamet kopsun, iste sizin asıladıgınız anlayıs bu. Geçen aksam

Bay Ever-hard'ın dedigi gibi, siz kilise adamlarının islevi, kurulu düzenin

devamını saglamaya yardımcı olmak ve toplum da bu temel üzerine kurulmus."

"Ama bu _sa'nın ögretisi degil!" diye bagırdı Piskopos.

"Bugünlerde Kilise _sa'nın ögretisini ögretmiyor ki," diye karsılık verdi hemen

Ernest. "Emekçilerin, Kilise'yle hiçbir alısverislerinin olmayacak olmasının

nedeni de bu. Kilise, kapitalist sınıfın isçi sınıfını gaddarlıkla ve vahsice

sömürüp ezmesine gözünü yummakta ve onaylamaktadır."

"Kilise buna göz yummuyor," diye karsı çıktı Piskopos.

"Kilise buna karsı da çıkmıyor," diye cevap verdi Ernest. "Kilise buna karsı

çıkmadıgı sürece, buna göz yumuyor demektir. Kili-se'nin kapitalist sınıf

tarafından desteklendigini de unutmamak gerekir."

"Olaylara bu ısıgın altından bakmamıstım," dedi Piskopos safça. "Yanılıyor

olmalısınız. Bu dünyada üzücü ve kötü birçok sey oldugunu ben de biliyorum.

Kilise'nin seyi... sizin proletarya* dediginiz seyi kaybettigini de biliyorum."

"Siz hiçbir zaman proletaryaya sahip olmadınız," diye bagırdı Ernest.

"Proletarya, Kilise'nin dısında ve Kilise'siz gelisip büyüdü."

"Seni tam anlayamadım," dedi Piskopos yavasça.

"Öyleyse izin verin de açıklayayım. On sekizinci yüzyılın sonlarına dogru toplum

yasamına makinelerin girisi ve fabrika sisteminin gelismesiyle, çalısan büyük

emekçi kitleleri topraktan sökülüp ayrıldı. Eski çalısma düzeni bozuldu. Çalısan

insanlar köylerinden sürülüp, sanayi sehirlerine dolustular. Analar ve çocuklar,

yeni makinelerin basında çalısmaya koyuldu. Aile yasamı yok oldu. Kosullar

korkunçtu. Kanlı bir hikâyedir bu."

"Biliyorum, biliyorum," diye sözünü kesti Piskopos Morehouse, yüzünde kederli

bir ifade belirmisti. "Korkunçtu. Ama bu bir buçuk yüzyıl önce olmustu."

™|fl|

Bırakınız yapsınlar.

-48-

* Latince proletarii sözcügünden türetilmistir. Proletarii, Servius Tullius

döneminde, devlete nesil yetistirmek yönünde bir degeri olanlara verilen isimdi.

Baska bir deyisle, servet, konum ya da istisnai kabiliyetleri yönünden hiçbir

degerleri yoktu.

-49-

"Ve iste o zaman, bir buçuk yüzyıl önce, çagdas proleterya dogdu," diye devam

etti Er-nest. "Ve Kilise onun varlıgını görmezden geldi. Kapitalistler, bu halk

mezbahalarını kurarlarken, Kilise sustu. Karsı çıkmadı, bugün de karsı çıkmıyor.

Austin Lewis'in* o dönem hakkında konusurken söyledigi gibi, kime 'Kuzularımı

besle' emri verildiyse, o kimseler, bu kuzulann köle olarak satılmalarını ve

gıklarını bile çıkarmadan ölümüne çalısmalarını sagladılar." Kilise sustu o

zaman, sözlerime devam etmeden önce bana açıkça aynı düsüncede olup olmadıgımızı

söylemelisiniz. Kilise o zaman sustu mu, susmadı mı?"

Piskopos Morehouse tereddüt etti. Dr. Hammerfîeld gibi, o da, Ernest'in

deyimiyle, 'cepheden saldırıya' alısık degildi.

"On sekizinci yüzyılın tarihi yazılmıstır," dedi Ernest. "Eger Kilise susmamıs

olsaydı, hiç kuskusuz tarih kitaplarında susmamıs oldugu yazardı."

"Korkarım, Kilise sesini çıkarmadı," diye itiraf etti Piskopos.

"Ve bugün de aynı suskunlugu sürdürüyor."

"Bu noktada size katılmıyorum," dedi Piskopos.

* Hıristiyanlık Çagının 1906 yılının sonbahar seçimlerinde, Sosyalist Parti

listesinden California Valiligi'ne aday gösterilmisti. _ngiltere dogumlu olan

Lewis, politik ekonomi ve felsefe üzerine birçok kitabın yazandır ve zamanının

Sosyalist liderlerinden biridir.

•* Tarihte, Hıristiyan Çagında, on sekizinci yüzyılın ikinci yansında _ngiliz

fabrikalarında çalısan, kadın ve çocuk kölelere karsı yapılanlardan daha korkunç

bir sayfa daha yoktur. Böyle sanayi cehennemlerinde, o günlerin büyük servetleri

elde edilmistir.

-50-

Ernest durdu, karsısındakine dikkatle baktı ve meydan okumayı gördü.

"Pekâlâ," dedi. "Görecegiz. Chicago'da, doksan sent kazanabilmek için bütün bir

hafta boyunca çalısan kadınlar var. Kilise buna karsı çıktı mı?"*

Everhard, önceleri "Ayaklanma Savası" diye bilinen savası ve Güney Kilisesi'nin

kölelik savunmalannı sıra-lasaydı, daha iyi bir örnek vermis olurdu. Bu

savunmalardan birkaçını, dönemin belgelerinden seçerek, buraya ekliyorum. M. S.

1835 yılında, Presbiteryen Kilisesi'nin Genel Kurulu su açıklamayı yapmıstı;

"Kölelik hem Eski hem de Yeni Ahit'te kabul edilmis ve Tann'mn egemenligi

tarafından kmanmamıstır." Charleston Bap-tist Cemiyeti, M. S. 1835'te su

açıklamayı yapmıstı; "Köle sahiplerinin kölelerine hükmetme hakkı, bütün her

seyi yaratan Yaratıcı tarafından açıkça tanınmıstır. Tann, nesnelerin mülkiyet

hakkını canının istedigine vermekte kesinlikle serbesttir." Virginia Randolph-

Ma-con Metodist Koleji _lahiyat Profesörü Rahip E. D. Si-mon sunlan yazmıstı;

"Kutsal Kitap'taki bazı bölümler su götürmez bir sekilde köleyi mal olarak satın

alma hakkını onaylamaktadır, bu hakka iliskin çesitli örnekler de verilmistir.

Satın alma ve satma hakkı açıkça belirtilmistir. Bu konuda, Tann'mn buyurdugu

Yahudi kurallarına ya da yüzyıllardır süregiden uygulamaya ya da Yeni Ahit ve

ahlak yasalarına bakacak olursak, köleligin ahlaksızca bir sey olmadıgı sonucuna

vannz. _lk Afrika kölelerinin yasal olarak köle ilan edildiklerini düsünürsek,

çocuklarının da köle olarak kabul edilecegi zorunlu bir sonuçtur. Böylece

Amerika'da varolan köleligin haklı olarak kuruldugunu görmekteyiz."

Bu sözlerin bir kusak kadar sonra Kilise tarafından kapitalist mülkiyeti

savunmak için kullanıldıgını görmek sasırtıcı olmamalıdır. Asgard'daki büyük

müzede, Henry van Dyke'ın yazdıgı "Uygulama Üzerine Denemeler" adlı bir kitap

vardır. Bu kitap, Hıristiyanlık Çagının 1905 yılında yayımlanmıstı. Kitaptan

anlayabildigimiz kadanyla, Van Dyke bir kilise adamı olsa gerek. Bu kitap,

Everhard'ın burjuvazi düsüncesi diye adlandırdıgı seye iyi bir örnektir.

Charleston Baptist Cemiyeti'nin yukanda alıntılanan bildirisiyle, yetmis yıl

sonra Van Dyke'ın söyledikleri arasındaki benzerlige dikkat edin; "_ncil,

Tann'mn dünyanın sahibi oldugunu ögretmektedir. Tann, genel yasalara uyarak, bu

mülkünü, istedigi kisiye, canının istedigi gibi dagıtır."

-51-

"Bunu ilk defa duyuyorum," oldu cevap. "Haftada doksan sent ha! Bu korkunç bir

sey!"

"Kilise buna karsı çıktı mı?" diye üsteledi Ernest.

"Kilise'nin bundan haberi yok." Piskopos terliyordu.

"Yine de Kilise'ye 'Kuzularımı besleyin,' emri verilmisti," dedi Ernest küçümser

bir tavırla. Bir an durup sonra, "Alaycı sözlerim için beni bagıslayın Piskopos.

Ama sizlerle konusurken sabrımızın tükenmesine sanırım sasırmıyorsunuzdur.

Kapitalistlerin emrindeki kiliseleriniz, Güney'deki dokuma fabrikalarında

çocukların çalıstırılmasına karsı çıktı mı? Altı, yedi yaslarındaki çocuklar,

her gece on iki saat süren vardiyalarda çalısıyorlar. Kutsal günes ısıgını

görmekten bile yoksunlar. Sinekler gibi ölüyorlar. Kârlar onların kanlarıyla

besleniyor. Bu parayla New Eng-land'da görkemli kiliseler yapılıyor. Ve siz bu

muhtesem kiliselerde, bu çocukların kanlarıyla göbeklerini sisirmis o kazanç

sahipleri adına, tatlı tatlı vaazlar veriyorsunuz."

"Bilmiyordum," diye mırıldandı Piskopos çaresiz bir tavırla. Sanki içi

bulanıyormus gibi yüzü solmustu.

"Öyleyse karsı çıkmadınız?"

Piskopos basını salladı.

"Öyleyse Kilise on sekizinci yüzyılda oldugu gibi bugün de dilsiz."

Piskopos suskundu, Ernest sesini ansızın yükseltti.

"Ve unutmayın ki, kilise adamlarından kim buna karsı çıkarsa hemen isinden

atılır."

-52-

"Bunun dogru bir sey oldugunu düsünmüyorum," diye karsı çıktı Piskopos.

"Siz karsı çıkacak mısınız?" diye sordu Ernest.

"Bizim bu bölgede, böyle haksızlıkları bana gösterin, karsı çıkacagım."

"Gösterecegim," dedi Ernest sakin bir sesle. "Su anda hizmetinizdeyim. Sizi

cehennemde bir yolculuga çıkaracagım."

"Ben de karsı çıkacagım." Piskopos koltugunda dogruldu ve o kibar yüzünde bir

savasçının çizgileri belirdi. "Kilise suskun kalmayacak!"

"_sinizden atılacaksınız," diye uyardı Ernest onu.

"Ben size bunun tersini kanıtlayacagım," oldu Piskopos'un karsılıgı. "Eger bütün

dedikleriniz dogruysa bile, Kilise'nin bu olayları bilmedigi için suskun

kaldıgını size kanıtlayacagım. Dahası, ben sanayi toplumundaki korkunç seylerin,

kapitalist sınıfın bunları bilme-yisinden ileri geldigine inanıyorum. Bilgi

edinir edinmez bütün yanlıslıklarını düzeltecektir. Bilgiyi vermek görevi,

Kilise'ye düsmüstür."

Ernest güldü. Gülüsü kabacaydı ve bir içgüdüyle Piskopos'u savunmayı üstüme

aldım.

"Unutmayınız ki," dedim, "siz madalyonun tek yüzünü görüyorsunuz. Çok iyi

yönlerimiz de var bizim. Siz sadece, kötü yanlarımızı görüyorsunuz. Piskopos

Morehouse haklı. Endüstrinin yarattıgı haksızlıkların, sizin sözlerinizle

dehsetin nedeni, yöneticilerin bunu bilmemesidir. Sınıflar arasındaki uçurumu

Çok derinmis gibi gösteriyorsunuz."

-53-

"Vahsi Kızılderililer bile, kapitalist sınıf kadar zorba ve acımasız degildir,"

diye karsılık verdi Ernest; o sırada ona karsı büyük bir kin duydum.

"Bizi tanımıyorsunuz," diye cevap verdim. "Biz ne zorbayız, ne de acımasız."

"Kanıtlayın," dedi meydan okur gibi.

"Nasıl kanıtlayabilirim? Sizin gibi birine hem de!" Giderek öfkelenmeye

baslıyordum.

Basını salladı. "Bunu bana kanıtlayın demiyorum, kendinize kanıtlayın."

"Ben biliyorum," dedim.

"Hadi, hadi çocuklar," dedi babam yatıstıran bir sesle.

"Umurumda degil..." diye söze basladım gururla, ama Ernest sözümü kesti.

"Yanılmıyorsam, siz ya da babanız, her ikisi de aynı kapıya çıkar zaten, Sierra

Fabri-kalan'na para yatırmıssınız."

"Bunun konumuzla ne ilgisi var?" diye bagırdım.

"Pek fazla bir ilgisi yok," dedi sakin bir sesle. "Yalnız, su giydiginiz elbise

kan lekesi içinde. Yediginiz yiyecekler de kan kokuyor. Evinizin çatı

kirislerinden küçük çocukların, güçlü erkeklerin kanı damlıyor. Bunların damla

damla çevreme düstügünü duymam için gözlerimi bir parça kapatmam yeterli. Tıp,

tıp, tıp..."

Bunları söylerken, bir yandan da gözlerini kapayıp koltugunda kendini geriye

attı. Kızgınlık ve kınlan onurumun hüznüyle gözyaslarına boguldum. Hayatımda

kimse bana böyle kaba davranmamıstı. Piskopos ve ba-

-54-

bam da benim gibi allak bullak olmuslardı. Konusmayı baska bir yöne çevirmeye

çalıstılar, ama Ernest gözlerini iri iri açarak bana baktı ve bir el hareketiyle

aradan çekilmelerini istedi. Agzı gerilmis, gözleri kısılmıstı, gözlerinde en

küçük bir sevinç pırıltısı yoktu. Bana ne diyecekti, bana nasıl bir suçlama

yöneltecekti, bunu hiçbir zaman ögrenemedim. Çünkü tam o anda kaldınmdan geçen

bir adam durdu, bize baktı. _riyan, yoksul kıyafetli, sırtında bambu kamıslar ve

kumastan yapılma sehpalardan, sandalyelerden olusan agır bir yük tasıyordu. Mal

satmak için içeri girip girmemekte tereddüt ediyormus gibi eve bakıyordu.

"Bu adamın adı Jackson'dır," dedi Ernest.

"Böyle seyyar satıcılık* yapacagına, gidip bir iste çalısacak kadar da güçlü,"

diye lafı yapıstırdım hemen.

"Ceketinin sol koluna dikkat edin," dedi Ernest yumusak bir sesle.

Baktım, ceketinin kolu bosta sallanıyordu.

"Sizin çatınızdan damlayan kanın bir kısmı, bu kesik koldan akıyor iste," diye

devam etti Ernest aynı yumusak ve hüzünlü sesle. "Kolunu Sierra Fabrikalan'nda

kaybetti ve siz de yaralanmıs bir at gibi ölmesi için onu sokaga attınız. 'Siz'

derken, sizin ve öteki hissedarların fabrikayı yönetmek için parayla tuttugu

yöneticileri, müdürleri kastediyorum. Bu bir

* O günlerde seyyar satıcı denilen binlerce yoksul vardı. Bunlar, bütün ticari

mallarını yanlarında tasır, kapı kapı dolasırlardı. Bu, enerji israfından baska

bir sey degildi. Dagıtım, toplumun genel sistemi gibi karısık ve akıl dısıydı.

-55-

kazaydı. Sirkete birkaç dolar fazla kazandırmak için oldu kaza. Kolunu taragın

dislisine kaptırdı. Makinenin disleri arasında gördügü tas parçasını orada

bırakabilirdi, en fazla makinenin disini kırardı. Bu tası çıkarmak için

ugrasırken kolunu, parmak uçlarından ta omzuna kadar disliye kaptırdı. Geceydi.

Fabrikalar mesai yapıyordu. Kazanç su gibi akıyordu. Sirket, o mevsim

ortaklarına yüksek kâr payı dagıtmıstı. Jackson saatlerdir çalısıyordu, kasları

gevsemisti artık, hareketleri yavaslamıstı. Makineye kapılmasının nedeni de bu

oldu. Bir karısı ve üç çocugu var."

"Peki sirket ne yaptı onun için?" diye sordum.

"Hiçbir sey. Oh, bagıslayın, unutuyordum, bazı seyler yaptı elbette. Jackson'ın

hastaneden çıktıktan sonra açtıgı tazminat davasını düsürdü. Sirket, çok iyi

avukatlar çalıstırır, biliyorsunuz."

"Hikâyenin tamamını anlatmadınız," dedim kendimden emin bir sekilde. "Belki de

hikâyenin hepsini bilmiyorsunuz. Belki adam bir küstahlık etti."

"Küstah mı! Ha! Ha!" Gülüsü seytancaydı. "Ulu Tanrım! Küstahmıs! Kopuk koluyla

küstah biri ha! Tam tersine, alçakgönüllü, uysal bir isçiydi, bugüne kadar kimse

onun için küstah demedi."

"Ama mahkeme," diye üsteledim. "Bu davada sizin anlattıklarınızın dısında bir

sey olmasaydı, mahkemede onun aleyhine karar verilmezdi."

"Sirketin bas avukatı Albay Ingram'dır.

-56-

Çok güçlü bir avukattır." Ernest kısa bir süre büyük bir ciddiyetle gözlerimin

içine baktı. "Size bir öneride bulunacagım, Bayan Cun-ningham. Jackson olayını

bir arastırın."

"Buna karar vermistim zaten," diye karsılık verdim soguk bir sesle.

"Pekâlâ," dedi yüzü sevinçle aydınlanarak. "Size bu adamı nerede

bulabileceginizi de söyleyebilirim. Ama Jackson'ın kolu yüzünden duygularınızın

nasıl degisecegini düsündükçe sizin adınıza korkuyorum."

_ste Piskopos ve ben, Ernest'in meydan okumalarını böylece kabullenmis olduk.

Beni, kisiligime ve sınıfıma yöneltilen haksız bir suçlamayla bas basa bırakarak

gittiler. Bu adam bir hayvandı. O an ondan nefret ediyor ve isçi sınıfından bir

adamın ancak bu kadar kibar davranabilecegini düsünerek kendimi avutuyordum.

-57-

¦m*

JACKSON'IN KOLU

Jackson'ın kolunun hayatımda önemli bir rol oynayacagı hiç aklıma gelmezdi. Onu

ilk gördügümde, üstümde büyük bir etki yaratmadı. Körfezin yakınlarında,

bataklıgın kenarında, köhne* bir kulübede oturuyordu. Evin çevresindeki su

birikintilerinin üzerinde, yesile çalan, kalın bir çamur tabakası yüzüyor,

dayanılmaz bir koku saçıyordu.

Bana denildigi gibi, alçakgönüllü ve yumusak bir adamdı. Benimle konusurken, bir

yandan da elindeki hasın örüyordu. Bütün alçakgönüllülügüne ragmen, bana su

sözleri söylerken sesinde bir acının varlıgını hissettim; "Bana bir bekçilik**

de mi veremezlerdi?"

O günlerde çok sayıda çalısan isçinin baslarını soktugu, harabeye dönmüs, çökmüs

evler için kullanılan bir sıfat. Bu evlere kira verilirdi elbette, hem de

durumlarına göre sasılacak derecede yüksek kiralar ödenirdi mal sahiplerine.

" O günlerde hırsızlık sasılacak derecede yaygındı. Herkes herkesin malını

çalardı. Toplumun efendileri, ya yasal olarak çalar, ya da hırsızlıklarım

yasalara uydururken, daha yoksul sınıflar yasadısı olarak yaparlardı bu isi.

Korunmadıgı sürece hiçbir sey güvenlikte degildi. Muazzam sayıda insan, malı

mülkü korumak için bekçi olarak çalıstırılırdı. Zenginlerin evleri banka kasası

ve kale karısımı bir sey haline gelmisti. Bugün, çocuklarımızın baskasının

malını çalma egilimi o zamanlarda evrensel bir sey olan çalma özelliginin temel

bir mirası olarak görülebilir.

Ondan pek bilgi alamadım, aptal bir görünüsü vardı ama hasır örmekteki becerisi

böyle olmadıgım gösteriyordu. Bu aklıma bir soru getirdi.

"Nasıl oldu da kolunu makineye kaptırdın?" diye sordum.

Durdu, düsünerek dalgın dalgın bana baktı, sonra basını salladı. "Bilmem. Oldu

iste."

"Dikkatsizlik mi?" diye kurcaladım.

"Hayır," diye cevap verdi. "Böyle denemez. O gece fazla mesai yapıyordum, bir

parça yorgun oldugumu hissediyordum. On yedi yıldır fabrikalarda çalısıyorum ve

kazaların çogunun, paydos düdügünden* hemen önce meydana geldigine tanık oldum.

Paydos düdügünden bir saat önce yapılan kazaların, diger zamanlarda yapılan

kazalardan çok daha fazla oldugunu söyleyebilirim. _nsan saatlerce çalıstıktan

sonra gücünü kuvvetini kaybeder. Bunu rendelenmis, dogranmıs, parçalanmıs çok

insan gördügüm için söylüyorum."

"Çok mu gördünüz böylelerini?" diye sordum.

"Yüzlerce, yüzlerce ve bunların arasında da sürüyle çocuk vardı."

Bazı korkunç ayrıntıların dısında, kaza hikâyesi daha önce dinledigimin

aynısıydı. Makineyi kullanma talimatnamesine aykırı bir davranısta bulunup

bulunmadıgını sordugumda basını salladı.

"Sag elimle kayısı çıkarıp, sol elimle de tası almak istedim," dedi. "Kayısın

iyice çıkıp

_sçiler vahsi, çıglık çıglık ve sinir bozucu buharlı düdüklerle isbası yapar ve

aynı düdükle isi bırakırlardı.

-60-

çıkmadıgına durup bakmamıstım. Sag elimin bu isi gerektigi gibi yaptıgını

sanıyordum, oysa kayıs takılı kalmıs. Sol elimi hızla uzattım. Ama kayısın ancak

yansı çekilmis. Ve kolum böylece ezildi iste."

"O sırada korkunç acı çekmis olmalısınız," dedim sevgiyle.

"Elbette, insanın kulagına, kemiklerinin çatırdaması hiç de hos gelmiyor," diye

cevap verdi.

Açtıgı tazminat davasının ayrıntılarını pek hatırlamıyordu. Kesin olarak bildigi

tek sey, kendisine tek kurus ödeme yapmadıklarıydı. Kanısına göre ve kendi

deyimiyle mahkemenin aleyhine karar vermesi, ustaların ve müdür yardımcısının,

gerçegi söylememeleri yüzünden olmustu. Onların ifadesi, kendi sözleriyle,

"olmaması gerektigi gibiydi." Bunun üzerine ben de gidip onları bulmaya karar

verdim.

Bir sey çok açıktı, Jackson acınacak bir durumdaydı. Karısının saglıgı bozuktu

ve hasır örerek ve seyyar satıcılık yaparak ailesini beslemeye yetecek kadar

para kazanamıyor-du. Kirasını birkaç aydır ödeyemiyordu ve on bir yasındaki en

büyük oglu fabrikada çalısmaya baslamıstı.

Ben kapıdan çıkarken son sözleri, "Bana bir bekçilik falan verebilirlerdi,"

oldu.

Jackson'ın davasına bakan avukatla, mahkemede tanık olarak dinlenen müdür

yardımcısı ve iki ustayla konustuktan sonra, Ernest'in söylediklerinde dogruluk

payı oldugunu kabul etmeye baslamıstım.

-61-

I

Bir bakısta, avukatının güçsüz ve yetersiz bir hukukçu oldugunu sezdim ve bu

yüzden Jackson'ın davayı kaybetmesine hiç sasırmadım. Kendi kendime böyle bir

avukat seçmekle sonucu daha bastan hak etmis, diye düsündüm. Ama hemen Ernest'in

sözleri geldi aklıma; "Sirket çok iyi avukatlar tutmustu," ve "Albay Ingram

güçlü bir avukattır," demisti Er-nest. Hızla bir düsündüm. Sirketin, elbette çok

iyi avukatlar tutacak parası olacagı, bir isçinin bir fabrika sahibiyle

yansamayacagı kafama dank etti. Ama bu yalnızca küçük bir ayrıntıydı. Bana

kalırsa Jackson'ın davayı kaybetmesi için daha geçerli bir neden olmalıydı.

"Davayı neden kaybettiniz?" diye sordum. Avukat bir an için sasırdı, hatta

hüzünlü bir ifadeyle yüzünü burusturdu. Bu zavallı küçük yaratıga elimde olmadan

acıdım. Sonra sızlanmaya basladı avukat. Dogustan aglamaklı ve daha besikte

ezilmeyi kabullenmis biriydi. Karsı taraf lehine ifade veren tanıklardan

yakınıyordu. Tanıklar, yalnızca öte tarafın isine yarayacak seyler

söylemislerdi. Onlann agzından Jackson lehine tek bir söz alamamıstı. Kimin

ekmegine yag süreceklerini biliyorlardı. Jackson'a gelince, o da ahmagın

tekiydi. Albay Ingram'ın sözcük oyunlan-na gelmis, sasırmıstı. Albay Ingram zeki

bir sorgucuymus. Jackson'a hep kendisine zarar verecek seyler söyletmis.

"Eger insan haklıysa nasıl olur da kendi aleyhine sözler söyleyebilir?" diye

sordum.

"Haklılıkla ne ilgisi var bunun?" diye karsı bir soru sordu. "Su kitaplan

görüyor musu-

-62-

nuz?" Yoksul yazıhanesinin duvarlarındaki cilt cilt kitaplan gösterdi. "_ste ben

bunlan okuyarak yasalar ile hak arasındaki aynmı kavrayabildim. Hangi avukata

isterseniz sorun. Pazar okuluna giderek hakkın ne oldugunu ögrenebilir bir

insan. Ama yasalann ne oldugunu ögrenmek için bu kitaplara basvurmanız gerek."

"Yani Jackson haklıydı da, davayı kaybetti mi demek istiyorsunuz?" diye sordum

çekine çekine. "Bana Yargıç Caldwell'in mahkemesinde adalet olmadıgını mı

söylemek istiyorsunuz?"

Tıknaz avukat, bir an baktı yüzüme, sonra yüzündeki bütün mücadele azmi bir anda

siliniverdi.

"Davayı kazanma ihtimalim hiç yoktu," diyerek yeniden sızlanmaya basladı. "Hem

Jackson'ı, hem de beni ahmak yerine koydular. Nasıl kazanma sansım olabilirdi

ki? Albay Ingram büyük bir avukat. Albay Ingram büyük bir avukat olmasaydı,

Sierra Fabrika-lan'nın, Erston Toprak Sendikasının, Berke-ley Konsolide

Sirketinin, Oakland, San Le-andro ve Pleasanton Elektrik Sirketlerinin hukuk

danısmanı olabilir miydi hiç? Bir sirket avukatı* o ve sirket avukatlanna

aptallık

Bir sirket avukatının islevi, birtakım kurnazlıklarla, sirketlerin para çalma

egilimlerine hizmet etmekti. O dönemde Birlesik Devletlerin Baskanı olan

Theodore Ro-osevelt'in Harvard'da yapılan bir diploma töreninde su sözleri

söyledigi kayda geçmistir: "Hepimiz biliyoruz ki, içinde bulundugumuz kosullar

altında, servetin toplandıgı merkezlerdeki Baro'nun en etkili ve yüksek

paralarla hakkı ödenmis avukatlarının görevi, ister birey, ister sirket olsun,

zengin müsterilerinin çıkarını, halkın çıkarlarını korumak için yapılmıs

yasaları patronlarının yararına isler hale getirmek için yasaları çarpıtmaktır."

-63

etsinler diye para vermezler. Sierra Fabrika-lan'nm ona yılda yirmi bin dolan

bosuna mı ödedigini sanıyorsunuz? Çünkü bu adam, sirket için yirmi bin dolar

degerinde. Bu yüzden ödüyorlar o parayı. Ben bu kadar etmem. Eger etseydim,

böyle is bulamayan, açlıktan ölen, Jackson gibilerinin davalannı alan biri

olmazdım zaten. Bu davayı kazansaydım ne kadar para alacaktım dersiniz?"

"Elindekini avucundakini alırdınız, büyük olasılıkla soyardınız onu," diye cevap

verdim.

"Elbette bunu yapardım," diye öfkeyle bagırdı. "Ben de yasamak zorundayım, degil

mi?"*

"Onun kansı ve üç çocugu var," diye azarladım.

"Benim de kanm, çocuklarım var," diye karsılık verdi. "Açlıktan ölüp gitseler,

benden baska basını çevirip bakacak kimseleri yok."

Yüzü yine yumusadı birden. Saatinin kapagını açtı ve bana saatin kapagına

yapıstınl-mıs bir kadınla iki küçük kızın resimlerini gösterdi.

"Bakın, bunlar da benimkiler. Zor günler yasıyoruz, zor günler. Jackson'm

davasını kazanabilseydim, onlan köye yollayacaktım. Burada saglıklı yasamalan

olanaksız. Ama onlan gönderecek param yok."

Gitmek için ayaga kalktım, adam gene sızlanmaya basladı.

"Kazanmak için en küçük bir sansım yoktu. Albay Ingram'la Yargıç Caldwell çok

yakın

Bütün toplumu saran öldürücü didismeyi çok iyi anlatan tipik bir örnek. _nsanlar

aç kurtlar gibi birbirlerine saldırırlardı. Büyük balık, küçük balıgı yutardı.

Jackson bu küçük balıklardan sadece birisiydi.

-64-

arkadaslardır. Eger karsı sorguda onlann ta-nıklanndan gerektigi gibi ifadeler

alabilsey-dim, yine de bu dostluk yüzünden dava aleyhimize sonuçlanırdı, demek

istemiyorum. Ama Yargıç Caldwell'ın benim istedigim sekilde sorgu yapmamı

önlemek için elinden geleni yaptıgını söylemem gerek. Baska nasıl olacaktı,

Yargıç Caldwell ve Albay Ingram aynı kulübün üyesi. Aynı semtte oturuyorlar. Ben

öyle sosyete semtlerinde ev tutamam. Kanla-n her gün birbirlerinin evinden hiç

çıkmıyor. Aralannda hep iskambil oynarlar, oyun partileri düzenlerler."

"Yine de Jackson'ın, davasında haklı oldugu kanısında mısınız?" diye sordum,

kapının esiginde bir an durarak.

"Kanısında falan degilim. Haklı oldugunu biliyorum," diye cevap verdi. "_lkin

ben de gösteris yapıyor sandım. Ama kanma bir sey söylemedim. Onun üzülmesini

istemiyordum. Köye gitmek için uzun zamandır hazırlanıyordu. Davayı kaybetmem

onun için agır bir darbe oldu."

Davada tanıklık eden ustalardan Peter Donnelly'ye su soruyu sordum. "Jackson'ın

makinenin hasara ugramaması için ugrasırken yaralandıgını, neden mahkemede

söyle-mediniz?"

Bir karsılık vermeden önce uzun uzun düsündü. Sonra kaygılı gözlerle etrafına

bakındı ve, "Çünkü iyi bir kanm ve seyretmeye do-yamadıgım üç tane çok tatlı

çocugum var, nedeni bu."

"Anlayamıyorum," dedim.

-65-

"Baska bir deyisle, böyle ifade vermem benim için hayırlı olmazdı," diye cevap

verdi. "Yani..." diye söze basladım. Ama heyecanla sözümü kesti. "Yanisi bu.

Yıllardır çalısırım fabrikalarda. Tezgâhın basına geçtigimde daha küçücük bir

çocuktum. O zamandan beri durmaksızın çalısıyorum. Ayrıcalıklı sayılabilecek bu

konuma çok çalısarak ulastım. Bugüne bugün ustayım ben, anlıyor musunuz? Ama bu

fabrikada bogulsam beni kurtarmak için tek bir kisi elini uzatır mı? Eskiden

sendikalıydım. Ama iki grev sırasında sirketten yana tavır takındım. "San"ya

çıkardılar adımı. Bugün davet etsem benimle bir kadeh atacak tek bir insan bile

çıkmaz su koca fabrikada. Su kafamdaki yara izlerini görüyor musunuz? Tuglalarla

tasa tuttular beni. Adımı lanetle anmayacak tek bir tezgâh çıragı bulamazsınız.

Benim biricik dostum sirkettir. Onu savunmak benim isim degil, ama sirket

yöneticilerinden yana olmak benim, evimin ekmegi, yagı, çocuklarımın hayatı

demek. _ste bu yüzden hiçbir sey söylemedim."

"Jackson'ın ne suçu var?" diye sordum.

'Tazminat alması gerekirdi. O iyi bir isçiydi, kimseyle hır gürü olmamıstı."

"Öyleyse, mahkemede dogruyu söyleyecegine yemin ettigin halde, gerçegi söyleme

özgürlügün yoktu?"

Basını salladı.

"Gerçegi, bütün gerçegi, yalnızca gerçegi söylemek!" dedim zafer kazanmıs bir

tavırla.

Yüzü yine heyecanlı bir hal aldı. Basını

-66-

kaldırdı, bana dogru degil, gökyüzüne bakıyordu.

"Çocuklarım için," dedi, "vücudumun da, ruhumun da cehennem atesinde yanmasına

razıyım."

Müdür yardımcısı Henry Dallas tilki suratlı bir adamdı. Önce beni küstahça söyle

bir süzdü ve konusmak istemedi. Davanın gidisi ve onun tutumu hakkında agzından

tek bir söz alamadım.

Ama öteki ustayla biraz daha rahat konusma fırsatı buldum. James Smith yüz

çizgileri sert bir adamdı ve yanına sokuldugumda yüregimin sıkıstıgını

hissettim. Onun da üstü kapalı sözlerinden özgürce tanıklık edemedigini anladım.

Konustukça zekâ düzeyinin akranlarının ortalamasından daha yüksek oldugunu

görmeye basladım. O da Peter Donnelly gibi Jackson'ın tazminat alması

gerektigini savunuyordu. Hatta daha da ileri giderek, bir kaza sonucu çaresiz

kaldıgı için bir isçinin sokaga atılmasının vicdansızlık, gaddarlık oldugunu

söyledi. Ayrıca, fabrikalarda bu tür kazaların sık sık oldugunu ve sirketin

açılan tazminat davalarında tazminat ödememek için sonuna kadar mücadele etme

politikası güttügünü anlattı bana.

"Bu hissedarlar için yılda yüz binlerce dolar masraf demektir," dedi. Bu söz

üzerine, babama ödenen son kâr payını hatırladım, o parayla bana alınan güzel

gece elbisesini, kendisine aldıgı kitapları düsündüm. Ernest'in, elbisemin kan

lekelerine batmıs oldugu sözü geldi aklıma ve elbiselerimin al-

-67-

tında tüylerimin diken diken oldugunu hissettim.

"Mahkemede tanıklık ederken ifadenizde, Jackson'ın makinenin hasara ugramasını

engellemek isterken kazaya ugradıgını belirttiniz mi?" dedim.

"Hayır, belirtmedim," diye cevap verdi ve dudakları acıyla büzüldü. "Jackson'ın

kendi ihmali ve dalgınlıgı sonucu bu kazanın meydana geldigini, sirketin bu

kazadan hiçbir sekilde sorumlu tutulamayacagını söyledim."

"Dikkatsizlik yüzünden mi oldu kaza peki?" diye sordum.

"Öyle diyelim, ya da ne isterseniz öyle deyin. Yalnız kesin olan bir sey varsa,

o da insanın saatler boyu ara vermeden çalıstıktan sonra yorgun düsecegidir."

Bu adam ilgimi çekmeye baslamıstı. Gerçekten zeki bir adamdı.

"Siz çogu isçiden daha iyi bir egitim görmüssünüz," dedim.

"Lisede okumustum," diye cevap verdi. "Kapıcılık yaparak egitimimi tamamladım.

Üniversiteye gitmeyi de istiyordum. Ama babam öldü ve ben de fabrikalarda

çalısmaya geldim." Sanki güçsüz bir yönünü itiraf eder gibi çekingen bir sesle

sürdürdü. "Doga bilimleri uzmanı olmak istiyordum. Hayvanları severim. Ama

fabrikada çalısmak zorunda kaldım. Ustalıga terfi edince evlendim, arkadan da

çoluk çocuk geldi... Eh, artık kendi kendimin patronu degildim."

"Bu sözlerinizle ne demek istiyorsunuz?" diye sordum.

-68-

"Neden mahkemede öyle tanıklık ettigimi anlatıyordum size... Neden verilen

talimata uydugumu."

"Kimin talimatı?"

"Albay Ingram'ın. Gösterecegim kanıtlan o söyledi bana."

"Ve senin tanıklıgın Jackson'a davasını kaybettirdi?"

Basını salladı, yüzü bir anda kıpkırmızı kesildi.

"Ve Jackson'ın da eline bakan bir karısı ve iki çocugu var."

"Biliyorum," dedi sessizce, ama yüzü iyice kızarmıstı.

"Bana söylesenize," diye devam ettim, "Lisede okumus bir adamın, bir mahkemede

yalancı tanıklık yapacak bir insana dönüsmesi kolay oldu mu?"

Birden parladı adam ve beni korkuttu. Çok agır bir küfür savurarak sanki bana

vurmak ister gibi yumruklarını sıktı.

"Özür dilerim," dedi sonra. "Hayır, hiç de kolay olmadı. Ama simdi gitseniz iyi

olacak. Benden bütün istediklerinizi ögrendiniz. Ama gitmeden önce size bir sey

söylememe izin verin. Size söylediklerimi baska bir yerde anlatmanız hiçbir

isinize yaramaz. Böyle bir durumda her seyi inkâr ederim, nasıl olsa tanık da

yok. Gerekirse, mahkemede tanık sandalyesine otursam bile dogru söyleyecegime

yemin ettikten sonra yine gerçegi inkâr ederim."

Smith'le görüstükten sonra babamın Kimya binasındaki odasına gittim ve orada Ernest'e

rastladım. Hiç beklenmedik bir karsı--69-

I

' 11!

lasmaydı bu, ama beni gene sert bakıslarıyla karsıladı, güçlü elleriyle sıktı

elimi. Gene o kendine özgü rahat ve güvenli hali üzerindeydi. Sanki aramızdaki

son fırtınalı bulusma tamamen unutulmustu, ama ben tartısmamızı unutacak bir

halde degildim.

"Jackson davasını arastırdım," dedim ansızın.

Hemen dikkat kesildi, sözlerimin gerisini getirmemi bekledi. Ama gözlerinden,

eski düsüncelerimin temelinden sarsıldıgını sezdigini anladım.

"Berbat bir oyuna getirilmis," diye itiraf ettim. "Ben... ben... bizim çatıdan

onun da kanının damladıgını düsünüyorum."

"Elbette," diye karsılık verdi. "Eger Jackson ve ötekilere insanca

davranılsaydı, kâr paylan böyle büyük olmayacaktı."

"Bu güzel elbiseleri giymekten artık zevk alamayacagım," diye ekledim.

Karsısında ezilmis ve onurumun kırılmıs oldugunu hissediyordum ama günah

çıkartıcımın Ernest olması, yine de içimde tatlı duygular uyandırıyordu. O anda

da, her zaman oldugu gibi, gücü beni ona çekiyordu. Sanki bir huzur ve koruma

dalgası yayıyordu çevresine.

"Çul giymekten de zevk alamayacaksınız artık," dedi ciddi bir sesle. "Çul üreten

fabrikalar da var biliyorsunuz ve oralarda da aynı seyler oluyor. Her yerde aynı

seyler oluyor. Böylesine gururlandıgımız uygarlıgımız kan üzerine kurulmus,

öylesine kan emmis ki, ne sen kaçabilirsin bu kan lekesinden, ne ben, ne de bir

baskası. Kimlerle konustunuz?"

-70-

Olup bitenleri bütün ayrıntılarıyla anlattım ona.

"Ve hiçbiri de özgür insanlar degillerdi," dedi. "Hepsi o acımasız sanayi

makinesine baglanmıslar. Bu trajedinin en acıklı yanı, isçilerin bu makineye

yürekten baglarla zincirlenmis olmalarıdır. Çocuklarını koruma içgüdüsüne sahip

genç yüreklerdir onlar. Bu içgüdü, sahip oldukları bütün ahlak kurallarından

daha güçlüdür. Babamdan bilirim! Yalan söyledi, hırsızlık yaptı, agzıma bir

lokma ekmek koymak, kardeslerimin karnını doyurmak için bir yıgın onursuz is

yaptı. Sanayi makinesinin tutsagıydı ve o makine onun da hayatını ögüttü,

öldürünceye kadar yıprattı."

"Ama siz," diye sözünü kestim. "Siz kesinlikle özgür bir insansınız."

"Bütünüyle degil," diye karsılık verdi. "Yalnızca bu makineye yürekten baglarla

zincirli degilim. Çok sükür ki çocuklarım yok, halbuki ölesiye severim onları.

Ve bir gün evlenecek olsam bile çocuk sahibi olmaya cesaret edemem."

"Bu çok yanlıs bir düsünce," diye bagırdım.

"Yanlıs oldugunu biliyorum," dedi hüzünlü bir sesle. "Ama bu yararlı bir

düsünce. Ben bir devrimciyim ve devrimcilik tehlikeli bir istir."

Alaylı bir tavırla gülmeye basladım.

"Eger gece evinize girip Sierra Fabrika-sı'nın hisse senetlerini çalmaya

kalkıssam, babanız ne yapardı?"

"Yatagının bas ucunda hep bir tabanca bulundurur," diye cevap verdim. "En kötü

ihtimalle sizi vurur."

-71-

"Ve eger ben ve daha birkaç kisi, pesine bir buçuk milyon* insan takıp

zenginlerin evlerine girerse, bir hayli tabanca patlar, degil mi?"

"Evet, ama siz bunu yapmazsınız," diye karsı çıktım.

"Benim yaptıgım kesinlikle bu. Ama bizim amacımız tek tek zenginlerin

evlerindekini almak degil, bu zenginligin bütün kaynaklarını, bütün madenleri,

demiryollarını, fabrikaları, magazaları ele geçirmektir. Devrim budur. Bu son

derece tehlikeli bir istir. Çok silah patlayacak, korkarım benim tahmin

ettigimden bile fazla. Ama dedigim gibi, bugün kimse davranıslarında özgür

degildir. Hepimiz sanayi makinesinin çarklarında tutsagız. Gördünüz ki, siz de

öylesiniz, bulup konustugunuz adamlar da öyle. Gidip daha baskalarıyla da

konusun. Gidip Albay Ingram'la konusun. Jackson davasının gazetelere yansımasını

önleyen muhabirlerle, o gazeteleri yöneten editörlerle konusun. Hepsinin,

makinenin tutsakları oldugunu göreceksiniz."

Az sonra, konusma sırasında ona, mesai süresince isçilerin kaza geçirme

risklerinin ne oldugunu sordugumda, bana istatistik rakamlarıyla dolu bir söylev

çekti.

"Bunları bütün kitaplarda bulabilirsiniz," dedi. "Rakamları karsılastırınca,

sabahın ilk saatlerinde kaza oranının çok düsük olması-

¦ Bu sayı 1910 yılında Birlesik Devletler'de sosyalistlerin aldıgı oy sayısını

gösteriyor. Oy sayısındaki hızlı artıs, devrim partisinin hızla büyüdügünü

göstermektedir. Birlesik Devletler'de Sosyalist Parti 1888 yılında 2068; 1902

yılında 127,713; 1904 yılında 435,040; 1908 yılında 1,108,427 ve 1910 yılında

1.688,211 oy almıstı.

-72-

na karsılık, isçiler yorulup, kas ve algılama faaliyetleri yavasladıkça

kazaların giderek arttıgı görülüyor.

"Babanızın hayatının ve organlarının bir isçiye oranla üç kat daha fazla

güvenlik içinde bulundugunu biliyor musunuz? Bu dogru. Sigorta* sirketleri bunu

biliyor. Bin dolarlık bir kaza sigortası için babanızdan yılda dört dolar yirmi

sent alırken, bir isçi için aynı sigortaya yılda on bes dolar isterler."

"Ya sizin için?" diye sordum. Bu soruyu sordugum anda onun için çok

kaygılandıgımı hissettim.

"Ah, bir devrimci olarak benim yaralanma ya da öldürülme olasılıgım bir isçiden

en az sekiz kat fazla," diye cevap verdi umursamazca. "Patlayıcı maddeler

üzerinde çalısmalar yapan kimyacılardan, isçilere oranla sekiz kat fazla yıllık

ödenti ister sigortalar. Beni sigortalamaya yanasacaklarını ise hiç sanmıyorum.

Neden sordunuz?"

Gözkapaklanm kırpıstı, yüzümün kızardıgını hissettim. Onun için kaygılandıgımı

anladıgından degil, kendi kendimi ele verdigim için utanıyordum.

Bu sırada babam içeri girdi ve birlikte eve dönmeye hazırlandık. Ernest,

babamdan alcı

yüzyılların korkunç mücadeleleri içinde, ne kadar serveti olursa olsun hiç

kimse sürekli bir güvenlik içinde degildi. Ailelerinin huzuru için korkanlar,

sigorta diye bir sey çıkarmıslardı. Bu akıl çagında yasayan bize göre, böylesi

bir kurum gülünecek kadar saçma ve ilkel görünüyor. Ama o çaglarda, sigorta çok

önemli bir konuydu. _sin asıl gülünç yanı. sigorta sirketleri sık sık yagma

edilir ve sirketlerin yöneticileri tarafından sirketlerin parası asınlırdı.

-73-

dıgı birkaç kitabı geri verdi ve çıkıp gitti. Ama tam dısarı çıkacakken dönüp

bana sunları söyledi:

"Bu arada, siz kendi rahatınızı, ben de Piskopos'un rahatını kaçırdıgımıza göre,

Bayan Wickson ile Bayan Pertonwaithe'i görmeye gitseniz iyi olur. Onların

kocaları, sizin de bildiginiz gibi, fabrikaların en büyük iki hissedarıdır.

Bütün insanlık gibi bu iki kadın da makineye baglıdır, ama öyle bir baglanmıslar

ki makinelerin tepesine çıkmıs oturuyorlar.

-74-

¦IV-» MAK_NEN_N KÖLELER_

Jackson'ın kolunu düsününce allak bullak oluyordum. Gerçekle karsı karsıyaydım.

Hayatımda ilk kez hayatın kendisini görüyordum. Üniversite hayatım, egitim ve

kültür gerçekligin dısındaydı. Orada kâgıt üzerinde çok güzel görünen hayat ve

toplum kuramlarından baska hiçbir sey ögrenmemistim, ama simdi hayatın kendisini

görüyordum. Jackson'ın kolu hayatın bir gerçegiydi. "Gerçek, baylar, inkâr

edilemez gerçek!" sözleri kulagımda çınlıyordu.

Bütün toplumun kan üzerine temellenmesi bana imkânsız, canavarca bir seymis gibi

geliyordu. Ama iste Jackson ortadaydı ve ondan kaçamıyordum. Ve aklım, hep Kuzey

Kutbu'nu gösteren pusulanın ibresi gibi, sürekli ona yöneliyordu. Ona canavarca

davra-nılmıstı. Daha büyük kâr payları ödensin diye, onun kanının bedeli

ödenmemisti. Bu kâr paylarını alan ve gelirlerini artırmak için Jackson'ın

kanından yararlanan, refah içinde yüzen yirmi kadar aile tanıyordum. Ama toplum,

bu insanın basına gelen korkunç olayla hiç ilgilenmeden yoluna devam ederse,

ileride

-75-

pek çok insanın aynı acımasızlıga ugramayacagını kim savunabilirdi? Ernest'in

sözünü ettigi, haftada doksan sente çalısan Chicagolu kadınları, Güney'deki

dokuma fabrikalarında çalısan çocuk köleleri düsündüm. Sırtımdaki giysinin

kumasını dokurken, küçük beyaz ellerinden damlayan kanlann kuması boyadıgını

gözlerimle görür gibi oluyordum. Sonra düsüncelerim yine Sierra Fabrikala-n'na

ve paylasılan kârlara dönüyor, elbisemin kol agızlarından, Jackson'm akan kanını

görüyordum. Jackson'dan kurtulamıyordum. Düsüncelerim hep ona dönüyordu.

Ruhumun derinliklerinde bir yerde bir uçurumun kıyısında duruyormusum gibi bir

duygu vardı. Sanki hayatın yeni ve korkunç bir yönü daha karsıma çıkacakmıs

gibiydi. Bu durumda olan yalnız ben degildim. Bütün çevrem altüst olmustu. _ste

babam. Ernest'in onun üzerindeki etkisinin belirginlesmeye basladıgını

görebiliyordum. Ayrıca Piskopos vardı. Onu en son gördügümde hasta gibi bir hali

vardı. Sinirleri son derece gergindi. Gözlerinde tarifsiz bir dehset vardı.

Ögrenebildigim kadarıyla, Ernest ona cehennemde bir yolculuk yaptıracagına dair

verdigi sözü tutmustu. Ama cehennemin hangi manzaralarını görmüstü Piskopos'un

gözleri, bilemiyordum, çünkü konusamayacak kadar afallamıstı.

Bir an geldi, o küçük dünyamın ve çev-remdekilerin dünyasının altüst olmasına

Ernest'in neden oldugunu düsünmeye basladım. "O gelmeden önce hayatımız ne güzel

ve

-76-

huzurluydu!" Ama hemen sonra, bu düsüncenin gerçege ihanetten baska bir sey

olmadıgını anladım. Ernest birden gözümde, bilginin ve adaletin zaferi;

yoksullar, kimsesizler, mülksüzler için savas veren çakmak çakmak gözleriyle,

parlayan kaslarıyla bir gerçek habercisi gibi göründü. Onun yanında bir baska

yüz daha belirdi gözümün önünde; _sa'nın yüzü! O da rahiplerin ve ikiyüzlülerin

kurulu düzenine karsı ezilenleri ve yoksulları savunmak için savasmıstı. Çarmıha

gerilerek öldürülüsü geldi aklıma ve aynı seyin Ernest'in basına gelebilecegini

düsününce korkuyla yüregim daraldı. O da mı çarmıhta can verecekti? O tok sesli,

o yürekli, güvenli adam, olanca erkek güzelligiyle çarmıhta mı can verecekti!

_ste o anda, onu sevdigimi anladım. Sanki bütün varlıgım onu teselli edebilmek

için eriyordu. Hayatı hakkında düsündüm. Güçlük, sefalet, perisanlık dolu bir

hayat olmalıydı. Babasını düsündüm. Yalan söylemis, çalmıs ve ölünceye kadar

makine basında çalısmıstı. O da on yasında fabrikalarda çalısmaya baslamıstı!

Onu kollanma almak, düsünmekten bu kadar yorgun düsmüs olan basını gögsüme

yaslamak ve bir an için onu dinlendirmek, rahat ettirmek, her seyi unutturmak,

bir dakikalık bir sevgi tattırmak için yanıp tutusuyordum.

Albay Ingram'a bir kilise toplantısında rastladım. Albayı yıllardır tanırdım,

hem de iyi tanırdım. Büyük palmiye agaçlannın arkasında kıstırdım onu, gerçi o

tuzaga düsü-

-77-

rüldügünü bilmiyordu. Söze önce sakalarla ve çapkınca övgülerle basladı. Kibar,

diplomasiyi elden bırakmayan, hos ve çekici bir insandı. Dıs görünüsüne gelince,

bizim çevremizdeki en seçkin, en yakısıklı adamlardan biriydi. Onun yanında

üniversite rektörü bile zevksiz ve önemsiz kalıyordu.

Bütün bu üstün yönlerine ragmen, Albay Ingram'ın, daha önce karsılastıgım okuma

yazması olmayan isçilerle aynı durumda oldugunun farkına vardım. O da

davranıslarında özgür degildi. O da bu çarka zincirliydi. Ona Jackson'ın

davasından söz ettigimde, ondaki degisikligi asla unutmayacagım. O tatlı

gülümseyis birden hortlak gibi yok olmustu. Aydın bir insana ait olan yüzündeki

çizgiler birden korkutucu bir ifadeyle degisivermisti. James Smith'in ani öfkesi

karsısında da böyle korkmustum. Ama Albay Ingram küfür savurmadı. _sçiyle onun

arasındaki tek fark da buydu. Çok akıllı biri olarak ün yapmıstı, ama su anda

aklı basında degildi. Bilinçsizce bir oraya baktı, bir buraya. Sanki kaçacak bir

delik arıyordu. Ama palmiyelerle kauçuk agaçlan arasında kıstınlmıstı.

Evet, Jackson'ın adını duymaktan bıkmıs usanmıstı. Ne diye durup dururken bu

konuyu açmıstım? Bu saka hiç hosuna gitmemisti. Bu saka benim açımdan bir

zevksizlik ve düsüncesizlik ürünüydü. Kendi mesleginde kisisel duygulara yer

olmadıgını yoksa bilmiyor muydum? Ofisine giderken bütün kisisel duygularını

evde bırakıyordu. Ofisinde de yalnızca profesyonel duygularla davranırdı.

-78-

"Jackson'a tazminat verilmeliydi degil mi?" diye sordum.

"Elbette," diye cevap verdi. "Duygularım onun tazminat alması gerektigini

söylüyor. Ama davanın yasal yönleriyle hiçbir ilgisi yok benim duygularımın."

Dagılan düsüncelerini toparlamaya baslamıstı.

"Söyler misiniz," dedim, "hakkın yasayla ilgisi var mıdır?"

"Öyle bir soru sordunuz ki!" diye saka yaptı sözüm ona.

"Hayır diyemezsiniz, degil mi?" diye sordum. Basını salladı. "Sözüm ona bu

yasaların bize adalet saglamasını bekliyoruz."

"_ste paradoks buradan doguyor," dedi. "Adalet saglıyoruz."

"Simdi bir profesyonel olarak konusuyorsunuz, degil mi?" diye sordum.

Albay Ingram kıpkırmızı kesildi. Gene bir saga bir sola bakmaya, kaçacak delik

aramaya basladı. Ama yolunu kestim ve kımıldamasına izin vermedim.

"Söyler misiniz?" dedim; "Bir insan profesyonel duygulan için kisisel duygulannı

bir kenara bıraktıgında, bu, insanın ruhunda bir sakatlık dogurmaz mı?"

Soruma yanıt alamadım. Albay Ingram bir yolunu bulup kaçtı, ama bu sırada

telasından bir palmiye saksısını devirdi.

Bundan sonra gazetelerle ugrasmaya basladım. Jackson davası üzerine heyecansız,

iddiasız ve sivri olmayan bir yazı yazdım. Bu olayla ilgili konustugum insanlan

suçlamak-

-79-

tan, hatta adlarını bile vermekten kaçındım. Davanın gerçek olgularını verdim.

Jackson'ın uzun yıllar fabrikalarda çalıstıgını, makineyi hasara ugramaktan

kurtarayım derken geçirdigi kazayı, sefil yasayısını, karnını doyurma savasında

oldugunu yazdım. Üç yerel gazete yazımı reddetti, aynı sekilde iki haftata bir

çıkan bir dergi de yazımı kabul etmedi.

Bu defa Percy Layton'a basvurmaya karar verdim. Gazeteci olmak isteyen, bir

üniversite mezunuydu ve simdi muhabirlik stajını, yörenin en etkili üç

gazetesinden birinde yapıyordu. Jackson ve davasına iliskin haberleri

gazetelerin yayımlamaktan neden çekindigini sordugumda gülümsedi.

"Yayın politikası," dedi. "Bu isle bizim hiçbir ilgimiz yok. Bu editörlere

kalmıs bir seydir."

"Ama bu yayın politikasının nedeni ne?" diye sordum.

"Biz sirketlerle bütünlesmis durumdayız," diye cevap verdi. "_sterseniz ilan

olarak verin, isterseniz gerçek ilan ücretinin on katını ödeyin, bu haberi

hiçbir gazetede yayımlatamaz-sınız. Üstelik bu haberi gizlice yayımlatmaya

kalkacak biri de hemen isinden olur."

"Senin kendi politikan ne oluyor peki?" diye sordum. "Demek senin islevin,

patronlarının istegine göre gerçekleri çarpıtmak. Patronlar buna karsılık

sirketlerin isteklerine boyun egiyorlar ve sen buna alet oluyorsun."

"Benim, dediginiz bu isle hiçbir ilgim yok." Bir an tedirgin olmaya basladıgını

hissettim. Sonra yüzü aydınlandı, bir çıkıs yolu bulmustu. "Ben, sahsen, gerçek

olmayan hiçbir

-80-

sey yazmıyorum. Vicdanım bu bakımdan rahat. _s sırasında insan elbette bir sürü

igrenç olay görüyor, ama siz de biliyorsunuz ki bütün bunlar günlük kavganın

geregi," diye tanımladı isini, safça bir akıl yürütmeyle.

"Yine de günün birinde editör koltuguna oturmayı ve yayın politikası yürütmeyi

bekliyorsunuz."

"O zamana kadar epey pisip sertlesirim," diye cevap verdi.

"Simdi daha pismedigine göre, genel yayın politikası konusunda ne düsündügünü

söyle bana."

"Hiçbir sey düsünmüyorum," diye karsılık verdi hemen. "Eger insan gazetecilikte

yükselmeyi istiyorsa haddini bilmelidir. Baska bir sey bilmiyorsam da bu

kadarını ögrendim." Çocuksu basını bilmisçesine salladı. "Ama peki hak?" diye

üsteledim. "Sen oyunu anlamıyorsun. Hak, herkes için haktır. Herkes kendine

göre haklıdır, göremiyor musun?"

"Ustaca bulanıklastırılmıs bir anlatım," diye mırıldandım. Ama onun gençligi

için içim kan aglıyordu ve bunu ona söylemek arzusuyla yanıp tutusuyordum. O da

satılmıstı. Ya çıglık atacaktım ya da gözyaslarına bogulacaktım.

_çinde yasadıgım bu toplumun perde arkasını görmeye ve gizli, korkunç gerçekleri

anlamaya baslamıstım. Sanki Jackson'a karsı sessiz bir isbirligi yürütülmüstü ve

hakkını savunan o aglamaklı avukata bile içimden acımak geçiyordu. Ama bu kötü

niyetli isbirligi genis-

-81-

liyordu. Üstelik yalnız Jackson'ı da hedef almıyordu. Fabrikalarda çalısırken

kaza geçirip sakat kalan bütün isçileri, hatta bütün fabrikalarda çalısan isçi

sınıfını hedef alıyordu.

Eger bu dogruysa, toplum bir yalandan baska bir sey degildi. Vardıgım

sonuçlardan kendim korkup irkildim. Bunlar gerçek olamayacak kadar korkunç ve

acımasızdı. Ama iste Jackson vardı, o bir gerçekti; kesik kolu, çatımdan

damlayan ve elbisemi lekeleyen kan bir gerçekti. Ve Jackson'ın da söyledigi

gibi, daha birçok fabrikada, birçok Jack-son'lar vardı. Kurtulamıyordum

Jackson'dan.

Sierra Fabrikalan'nm en büyük hissedarları Bay Wickson ve Bay Pertonvvaithe'i

görmeye gittim. Ama onları, çalıstırdıkları adamlar gibi silkeleyip bozguna

ugratamadım. Bunlar kendilerini herkesten üstün görüyorlar, toplumdaki ahlak

anlayısının dısında bir ahlak kavramı tasıyorlardı. Buna, aristokrat ahlakı ya

da efendilerin ahlakı* diyebilirim. Sürekli olarak namusla, dogrulukla bir

tuttukları dünya görüslerinden ve görgü kurallarından söz ediyorlardı.

Gençligimi ve tecrübesizligimi göz önüne alarak, bana karsı babacan tavırlar

sergiliyor ve sanki beni korumak ister gibi davranıyorlardı. Bu arastırmam

sırasında karsılastıklarımın hepsinden daha ahlaksız, daha çaresiz hastalıklara

tutulmus kisilerdi. Tutumlarının dogru oldugu-

* Avis Everhard dogmadan önce, John Stuart Mili "Özgürlük Üzerine" denemesinde

söyle yazmıstı: "Yükselen bir sınıfın oldugu her yerde, ahlak kavramının büyük

kısmı sınıf çıkarlarından ve sınıfın üstünlük duygularından dogar."

-82-

tıa dair mutlak bir inanç besliyor, bu konuda en ufak bir kuskuya, en küçük bir

tartısmaya bile hosgörüyle bakmıyorlardı. Bunlar, toplumun koruyucu melekleri

olduklarına ve birçok kisiye mutluluk dagıttıklarına inanıyorlardı. Sadece

kendilerinin sagladıgı bu isler olmasa, emekçi kitlesinin çekecegi sefaletin

acıklı tablolarını anlatıyorlardı.

Bu iki dehayla görüstükten hemen sonra Ernest'le karsılastım, olup bitenleri

anlattım ona. Memnun bakıslarla beni süzdü.

"Gerçekten güzel," dedi. "Gerçegi kendi kendinize ortaya çıkarmaya basladınız.

Kisisel deneyimlerinizin genellemesinden akıl yürüterek vardıgınız sonuçlar

bütünüyle dogru. Sanayi makinelerinin çarklarında, büyük kapitalistlerin dısında

kimse, hatta büyük kapitalistler bile davranıslarında özgür degildir. Evet,

anlıyorsun degil mi? Hâkim güçler, yaptıkları isin dogru olduguna inanıyorlar.

En büyük saçmalık da burada. Bu anlayısa, yaratılısları geregi öylesine

baglıdırlar ki, dogru olduguna inanmadıkları hiçbir seyi yapmazlar. Davranısları

için, kendilerini haklı çıkaracak yollar ararlar.

"Bir sey yapmaya kalktıklarında, is hayatında elbette, bu isin yerinde olduguna

dair beyinlerinde dini, ahlaki ve felsefi bir kavramın dogmasını beklerler.

Kafaları bir ise yattı mı, hemen uygulamaya geçerler. Bunu yaparken de, insan

aklının zayıf noktalarından birinin; istegin düsünceyi dogurdugunun farkında

degillerdir. Ne yapmak isterlerse istesinler, mutlaka bunun dogru olduguna

inanmak is-

-83-

terler. Bunlar sahte vicdan sahipleri, Cizvittir-ler. _yi bir sey

çıkarabilecekleri umuduyla kötülük yapmayı bile kendilerine hak görürler. Bu

hayali kanıtlarının en hosu, bilgelik ve etkinlik yönünden kendilerini bütün

insanlıgın üstünde sanmalarıdır. _ste bu inanıstan yola çıkarak, bütün insanlık

soyu adına ekmegi ve yagı paylastırma hakkını kendilerinde bulurlar. Bunlar

kralların kutsal haklarını dirilt-mislerdi, kendileri de ticaret krallarıdır.*

"Bu adamların zayıflıgı, isadamından öte bir sey olmamalarıdır. Filozof

degillerdir. Ne biyolog ne de sosyologdurlar. Eger böyle olsaydı kuskusuz her

sey daha güzel olurdu. Eger bir isadamı hem biyolog, hem de sosyolog olsaydı,

insanlık için gerekli olan seyin ne oldugunu üç asagı bes yukarı bilebilirdi.

Ama ticaret alanının dısında bu adamlar hiçbir sey bilmezler. Yalnız isten

anlarlar. _nsandan da, dünyadan da hiç anlamadıkları halde, milyonlarca aç

insanın ve toplumun gelecegini çizmek isterler. Ama tarih bir gün, onların

düstügü bu duruma acı acı gülecektir."

Bayan Wickson ve Bayan Pertonwaithe'le konustugumda hiç sasırmadım. Bunlar

sosyete kadınlarıydı.** Evleri, ev degil sanki sa-

* O dönemde. 1902 yılının gazeteleri, Anthracite Kömür Tröstü Baskanı George F.

Baer'i asagıdaki sözlerinden ötürü övmüslerdi; "Emekçinin hak ve çıkarları,

Tanrının sonsuz bilgeligiyle ülkenin mülkiyetini verdigi Hıristiyanlar

tarafından korunacaktır."

*• Sosyete burada sınırlı bir anlamda kullanılmıstır. Gösterisli bal yapmayan

arıların çalısmayıp isçilerin bal fıçılarından karınlarını doyurdukları o

günleri belirtmektedir. Ne isadamlarının ne de emekçilerin sosyetik yasamaya

fırsatları olurdu. Sosyete aylak aylak gezen, hayatlarını çalısmadan sürdüren

insanların çıkardıgı bir hayat biçimiydi.

-84-

raydı. Ülkenin dört bir yanına serpilmis, kırda, dagda, göl ya da deniz

kıyılarında birçok evleri daha vardı. Bir hizmetçiler ordusu pes-lerindeydi bu

kadınların. Ve sosyal faaliyetleri büyüleyiciydi. Üniversitelere ve kiliselere

avuç dolusu para yardımı yapıyorlardı ve papazlar onların önünde dizlerine kadar

egiliyorlardı.* Bu kadınlar, ellerinin altındaki paralarla büyük bir güce

sahiptiler. _leride Er-nest'in uyarılarıyla benim de anlayacagım gibi,

düsünceleri parayla satın alarak iktidarlarını saglıyorlardı.

Kocalarını maymun gibi taklit ediyor, onlar gibi sasmaz ilkelerden, zenginlerin

görev ve sorumluluklarından söz ediyorlardı. Kotalarına da hâkim olan ahlak;

yani sınıflarının ahlakı hâkimdi onlara da. Kendilerinin bile anlamadıgı bir

sürü sözler ediyorlardı.

Jackson'ın ailesinin yürekler acısı durumunu anlattıgımda, onların da sinirleri

tepelerine çıktı. Bu aileye hiçbir yardımda bulunmadıklarına sastıgımı görünce

de, sosyal görevlerini ögrenmek için kimseye ihtiyaçları olmadıgını belirttiler.

Ben, bir de kalkıp, ona dogrudan yardım etmelerini istedigimde, düpedüz

reddettiler. _sin garip yanı, bu iki kadını ayrı ayrı ziyaret ettigim ve ikisi

de digeriyle görüstügümü ya da görüsecegimi bilmedigi halde, ikisinin de hemen

hemen aynı sözcüklerle yardım teklifimi geri çevirmeleriydi. Verdikleri

karsılıklarla, ihmale ödün vermeyeceklerini ve kazalara para ödeyerek, yoksulla-

Bu dönemde Kilise, cemaatine, "Lekeli paralarınızı bize getirin," demekteydi.

-85-

nn bile bile kendilerini yaralamalarına fırsat bırakmayacaklarını

söylüyorlardı.*

Ve bu iki kadın da içtendi! Onlar da, kendilerinin ve kendi sınıflarının üstün

yaratıklar oldugu düsüncesiyle sarhostu. Kendi sınıf ahlakları içinde,

yaptıkları her hareketi temize çıkaracak kurallar buluyorlardı. Bayan

Pertonvraithe'in muhtesem evinden ayrılırken, arkamı dönüp söyle bir baktım ve

Er-nest'in, bu kadınların da makineye zincirli, ama makinenin tepesinde oturan

kadınlar oldugunu söyleyen sözlerini hatırladım.

Dönemin haftalık toplumsal elestiri dergisi olan Outlo-olcun arsivlerinde, bu

derginin 18 Agustos 1906 tarihli sayısında, kolunu kaybeden bir isçiye

deginilmektedir. Bu yazının ayrıntılarından anlasıldıgı kadarıyla sözü edilen

isçinin durumu Avis Everhard'ın sözünü ettigi Jackson olayına çok benzemektedir.

-86-

B_LG_ DOSTLARI

Ernest artık evimize daha sık gelmeye basladı. Onu buraya çeken, yalnızca babam

ve tartısmalı aksam yemekleri degildi. Daha ilk günlerde, ziyaretlerinin

nedeninin biraz da kendim oldugunu düsünüyordum ve çok geçmeden de bundan

bütünüyle emin oldum. Çünkü hayatımda Ernest Everhard gibi bir sevgili

olmamıstı. Gün geçtikçe bakısları ve el sıkısları sertlesiyor, gözlerinin

içindeki soru isaretleri giderek buyurgan bir anlam kazanıyordu.

Onu ilk gördügüm günkü izlenimim, pek olumlu degildi. Ama sonra beni çekmeye

basladıgını hissettim. Sınıfıma ve bana karsı kibar olmayan sözlerle saldırıya

geçtiginde, ona karsı bir sogukluk duymustum. Daha sonra içinde yasadıgım

dünyaya hiçbir çamur atmadıgını, sözlerinin keskin ve sert olmasına ragmen,

gerçeklere bütünüyle uydugunu anladım. _ste o zaman, ona her zamankinden daha

yakın oldugumu hissettim. O benim kâ-hinimdi. Benim için toplumun yüzündeki

maskeyi düsürüyor, çirkin oldugu su götürmez olan gerçekleri bana da

gösteriyordu.

-87-

Söyledigim gibi, onun gibi bir sevgilim olmamıstı hiç. Genç bir kız, hele bir

üniversite kentindeyse, yirmi dört yasına kadar gönül serüvenleri geçirmeden

yasayamaz. Benim de üniversite ögrencilerinden saçı agarmıs profesörlere,

atletlerden futbol devlerine kadar bir sürü sevgilim olmustu. Ama hiçbiri Ernest

gibi ask yapmadı benimle. Farkına bile varamadan beni kollarının arasına

aldı. Karsı koymama ya da direnmeme fırsat bile vermeden dudaklarını dudaklarıma

yapıstırdı. Atesliliginin içtenligi karsısında, geleneksel kadınlık gururunu

oynamak saçmalık olacaktı. Karsı konulmaz gücüyle, beni kaldırdıgı gibi,

ayaklarımı yerden kesti. Bana ne tek bir söz söyledi ne de benden bir söz

istedi. Kollarını boynuma doladı, beni öptü ve o andan sonra evlenmemize oldu

bitti gözüyle baktı. Bu konuda tartısmaya yer yoktu. Tek tartısmalı durum -bu da

daha sonra ortaya çıktı- ne zaman evlenecegimizdi.

Bu görülmemis bir seydi. Gerçekdısı bir evlenmeydi. Yine de, Ernest'in, gerçegi

sınama ilkesine uygun olarak gerçeklesti ve pekâlâ ise yaradı. Ona hayatımı

emanet etmistim. Gelecek beni bu konuda pisman etmedi. Gene de, sevistigimiz ilk

günlerde, sevismesin -deki o vahset ve coskuyu düsündükçe, gelecekten korkar

oluyordum. Sonra anladım ki, bunlar bos kuruntularmıs. Hiçbir kadın böylesine

tatlı, böylesine müsfik bir kocaya sahip olmamıstır. Onun, bir yandan nazik,

yumusak; bir yandan da vahsi, azılı bir sevgili olusu, hem güvenli, hem de

beceriksiz ve kaba

olusu kadar garipti. Bu beceriksizliginden hiç kurtulamadı zaten. Ama benim

hosuma gidiyordu bu. Bizim evin salonunda dolasmasını, bir boganın porselen

magazasındaki ürkek yürüyüsüne benzetiyordum.*

Ona olan askımın derinligi konusunda, en küçük bir kuskum kalmıssa bile, ki bu

ancak bilinçaltımdaki bir kusku olabilirdi, artık bu da bütünüyle yok olmustu.

Bilgi Dostları Der-negi'nin gecesinde oldu bu. Emest bu muhtesem savas

gecesinde, ustaları inlerine sokmustu. Bu kulüp, Pasifik kıyılarının en seçkin

kulübüydü. Bilgi Dostları Kulübü'nü, son derece büyük servet sahibi olan yaslı

Bayan Brentvro-od kurmustu. Kulüp onun kocası, aitesi ve oyuncagıydı. Üyeleri

toplumun en zenginleri ve bu zenginlerin de en akıllılarıydı. Topluluga

entelektüel bir hava kazandırmak için aralarına birkaç bilim adamı da

almıslardı.

Bilgi Dostları Kulübü'nün sabit bir yeri yoktu. Öyle kulüplerden degildi.

Üyeleri, ayda bir, evlerden birinde toplanır, konferans dinlerlerdi.

Konusmacılar, her zaman olmasa da, genellikle bir ücret karsılıgında

getirilirdi. New York'lu bir kimyacı diyelim, radyum hakkında bir kesifte

bulundu, konusma yapması için hemen çagrılıyor, bütün yolculuk masrafları

karsılanıyor, ayrıca orada harcadıgı zaman için de epey yüklü bir para ödeni-

* O günlerde oturma odalarını ufak tefek süs esyaları ve biblolarla doldurmak

bir âdetti. _nsanlar, yasamanın sadeligini daha kesfetmemislerdi. Böyle odalar

temizlenmesi için sonsuz emegin gerektigi müzelere benziyordu. Toz tanrısı

evlerin efendisiydi. Toz tutan sonsuz sayıda esya ve tozdan kurtulmak için

yalnızca birkaç gereç vardı.

-89-

yordu. Aynı sey kutuptan dönen bir kâsif için, edebiyatın ya da sanatın en son

yıldızları için de söz konusuydu. Toplantılara ziyaretçi kabul edilmezdi. Ayrıca

kulüpte yapılan tartısmaların gazetelere yansımaması Bilgi Dostları Kulübü'nün

politikasıydı. Bu yüzden en yüksek düzeydeki devlet adamları bile burada rahatça

konusabilirlerdi.

Ernest'in bana yirmi yıl önce yazdıgı burusuk mektup duruyor önümde. Asagıdaki

satırları oldugu gibi aktarıyorum mektuptan;

"Babanız Bilgi Dostları Kulübü'nün üyesi. Bu yüzden siz de katılabilirsiniz

toplantılara. Salı aksamı gelin. Size hayatınızın en güzel anlarını yasatacagıma

söz veriyorum. Son girisimlerinizde, kodamanları silkeleyemediniz. Eger

gelirseniz, sizin yerinize ben onları silkeleyecegim. Kurtlar gibi ulutacagım

onları. Siz onların ahlaki yönlerini sorgulamıstınız. Onların ahlakları

sorgulandıgında, onlar yalnızca daha çok böbürlenirler ve karsılanndakine

tepeden bakarlar. Ama ben onların para keselerini tehdit edecegim. Bu onların

ilkel dogalarının köklerini sarsacak. Eger gelebilirseniz, kemigini korumak için

hırlayarak dislerini gösteren, gece elbiselerini giymis magara insanlarını

göreceksiniz. Size güzel bir eglence ve hayvan dogasının içyüzü üstüne saglam

bilgiler edinme fırsatı vaat ediyorum.

"Onlar beni paramparça etmek için davet ettiler. Fikir Bayan Brentvrood'dan

çıkmıs. Beni davet ederken gerçek amacının ne oldugunu saklayamadı.

Misafirlerine sık sık bu tür eglenceler sunuyor zaten. Onların en bü-

90-

vük zevki, karsılarında uysal ve kibar bir reformcunun süklüm püklüm durmasını

görmek. Bayan Brentwood benim bir kedi gibi masum, bir inek kadar da iyi huylu

ve duygusuz oldugumu düsünüyor. Böyle bir kanıya varmasına yardımcı oldugumu

kabul etmeliyim. Baslangıçta kaypak konusuyordu, sonunda benim zararsız olduguma

karar verdi. _yi de bir ücret alacagım, iki yüz elli dolar, radikal olsa bile

bir zamanlar valilige adaylıgını koymus birine deger dogrusu. Ayrıca, smokin de

giymek zorunlu. _se bak. Ben hayatımda böyle bir kıyafet giymedim. Bir yerden

kiralayacagım sanırım. Ama bu Bilgi Dostları Kulü-bü'nde, böyle bir fırsatı

elimden kaçırmamak için daha kötüsünü bile yapmaya hazırım."

Bu toplantı için, üyelerden Pertonwaithe'in evi seçilmisti. Büyük salona

fazladan sandalyeler getirilmisti. _ki yüz üye Ernest'i dinlemek üzere yerlerini

almıslardı. Bunlar, gerçekten toplumun efendileriydi. _çimden servetlerinin ne

kadar tuttugunu hesaplamaya çalısarak egleniyordum. En azından yüzlerce milyon

dolar ederdi servetleri. Bu servetlerin sahipleri, öyle tembellik içinde yasayan

zenginler de degildi. Sanayi ve politika hayatında çok etkin rolleri olan

isadamlanydı.

Bayan Brentwood, Ernest'le salona girdiginde hepimiz yerlerimizi almıstık.

Herkes basını ona çevirdi, hemen Ernest'in konusacagı yere, salonun basına dogru

döndüler. Smokin giymisti, genis omuzlan ve yakısıklı basıyla muhtesem

görünüyordu. O kendine özgü beceriksizligi, ne yapacagını bilmezligi

-91-

üzerindeydi yine. Yalnız bu beceriksizligi için onu sevebilecegimi düsünüyordum

neredeyse. Ona bakarken büyük bir mutluluk duyuyordum. Elimi sıkarkenki nabzının

atısını, dudaklarıma yapısan dudaklarını, simdi yine duyar gibi oluyordum.

Onunla öylesine gurur duyuyordum ki, içimden ayaga fırlamak ve orada toplanmıs

kalabalıga, "O benim! Kollarına aldı beni, onun aklında, o ulu düsüncelerden

baska, binlerce büyük fikirden baska, bir tek ben varım!" diye bagırmak

geçiyordu. Bayan Brentwood, salonun basında, Er-nest'i Albay Van Gilbert'le

tanıstırdı, Albay'ın toplantıya baskanlık edecegini anlamıstım. Albay Van

Gilbert büyük bir sirket avukatıydı. Ayrıca, çok zengindi. Girdigi en küçük

davalar bile yüz bin dolardan baslardı. Hukuk alanında bir üstattı. Yasalar onun

için, iplerini elinde tuttugu bir kuklaydı. Hamur gibi yo-gururdu yasaları, bir

Çin bilmecesi gibi evirir çevirir, istedigi biçime sokardı onları. Davranısları

ve konusma biçimi eski modaydı ama hayal gücü, bilgisi ve yararlandıgı

kaynaklar, meclisten yeni çıkmıs yasa kadar gençti. _lk büyük ününü

Shardwell* vasiyetnamesini

Miras davaları o dönemin sık sık rastlanan olaylann-dandı. Büyük servetlerin

birikimi ve bu servetleri ölümden sonra bırakmak, servet sahiplerini güç durumda

bırakırdı. Vasiyetname yapmak ve vasiyetname bozmak, zırh ve silah yapmak gibi

tamamlayıcı bir ticaret haline gelmisti. En usta avukatlar, bozulamayacak

vasiyetnameler yapmak üzere ise alınırdı. Ancak, bu vasiyetnameler hep bozulur,

yasalara uygun olmayan bir yan hep bulunurdu. Bununla birlikte varlıklı sınıflar

asla bozulamayacak vasiyetnameler yapılabilecegine inanırlar ve kusaklar boyunca

müsteriler ve avukatlar bu yanılsamanın pesinden kosarlardı. Bu, ortaçag

simyacılarının Evrensel Çözücü'nün pesinden kosmaları gibi bir seydi.

-92-

bozdugunda elde etmisti. Bu tek davadan aldıgı para bes yüz bin dolardı. O

günden sonra bir fisek gibi yükselmisti. Ülkenin en iyi avukatı -yani sirket

avukatı- derlerdi ona. Birlesik Devletler'in en büyük avukatları soruldugunda,

herkes onu ilk üç arasında sayardı.

Ayaga kalktı ve alaylı bir ses tonuyla, imalı ve seçkin cümlelerle Ernest'i

tanıtmaya basladı. Albay Van Gilbert, bir sosyal devrimciyi, isçi sınıfının bir

üyesini tanıtırken, inceden inceye ve kurnazca alay etmisti. Dinleyiciler

gülümsediler. Bu beni öfkelendirdi, Er-nest'e baktım. Görünüsü beni iki misli

sinirlendirdi. Bu igneli sözleri pek umursar görünmüyordu. Daha da kötüsü,

kendisiyle alay edildiginin farkında degilmis gibi davranıyordu. Sakin sakin,

kımıldamadan, uykulu bir halde oturuyordu. Gerçekten de bir aptal gibi

görünüyordu. Bir an için kafamda bir düsünce belirdi. Bu, sıra sıra beyin

takımının ve güçlü adamların sözlerini umursasa ne geçecekti eline? Sonra

gülümsedim. Beni aldatamazdı. Ama Bayan Brentwood'u aldattıgı gibi, simdi de

digerlerini aldatıyordu. Ev sahibi ilk sıralarda bir koltukta oturuyordu ve

konusmacının imalı sözlerini güçlendirmek ister gibi, arada bir tanıdıklarına

dönüp gü-lümsüyordu.

Albay Van Gilbert tanıtma isini bitirince, Ernest ayaga kalktı ve konusmaya

basladı. Alçak bir sesle, arada bir sanki utanıyormus gibi bir havayla kestigi

alçakgönüllü cümlelerle ise basladı. _sçi sınıfından bir ailenin çocugu olarak

dünyaya geldigini, çevresindeki

-93-

herkesin sefil ve perisan bir hayat sürdügünü, sınıfının insanlarının hem

ruhuna, hem bedenine iskence edildigini, açlıkla pençeles-tiklerini anlattı.

Gençliginin tutkusunu ve ülküsünü, üst sınıf insanlarının yasadıgı cennet

hakkında ne düsündügünü anlattı.

"O üstün sınıfın insanlarının güzel bir hayat yasadıgını biliyordum. Ruhlarında

bencillik duygusu yoktu benim kafamdaki zengin insanların. Asil düsünceliydiler

ve entelektüel bir hayat yasıyorlardı. Bunları böyle biliyordum, çünkü "Seaside

KitabevT'nin* romanlarını okuyordum. Bu romanlarda insanlar hep güzel seyler

düsünürler, güzel bir dille konusurlar, kahramanca isler yaparlardı. Günesin her

sabah dogdugunu nasıl kabul ediyorsam üst sınıfın dünyasında her seyin iyi, hos,

asil, pırıl pırıl oldugunu da öyle kabul ediyordum. Namuslu hayattı yasadıkları

hayat. Onurlu bir hayat, yasanmaya deger bir hayat sürerdi benim üstümdeki

sınıfın insanları. Çektikleri sıkıntıların, acıların ödülünü alırdı tüm roman

kahramanları."

Sonra dokuma fabrikasındaki yasantısını, nalbantlıgı ögrenisini ve

sosyalistlerle tanısmasını anlattı. Onların arasında çok akıllı insanlara,

parlak ruhlara, Hıristiyanlık anlayısları hiçbir tarikata sıgmadıgı için dinden

kopmus eski papazlara, egemen sınıflara hizmet etme yolundan dönen, üniversite

çarkı altında ezilen profesörlere rastlamıstı. Sosyalistleri, bugünün akıl dısı

toplumunu yıkıp, onun

• _sçi sınıfının, zenginlerin ve zenginligin dogasını anlamaması için son

derece basarıyla çalısmıs bir yayınevi.

-94-

malzemeleriyle gelecegin akılcı toplumunu kurmak için savas veren devrimciler

olarak tanımlıyordu. Burada yazması çok uzun olacak bir sürü sey daha söyledi,

ama devrimciler arasındaki hayatını nasıl anlattıgını asla unutamayacagım.

Konusmasındaki duraklama yok olmustu. Sesi giderek daha güçlü, daha güvenli

çıkmaya basladı, düsünceleri agzından panldayarak dökülüyordu;

"Bu devrimciler arasında, insanlıga duyulan atesli bir inancı, sarsılmaz bir

ülkücülügü, fedakârlıgı, düsüncesi ugrunda ölümü, ruhun bütün göz kamastırıcı ve

keskin gerçeklerini buldum. Ruhların en temizini onlarda gördüm. Onların

dünyasında hayat temiz, soylu ve canlıydı. Kanını ve canını dolarlardan ve

sentlerden üstün tutan yüce ruhlarla tanıstım. Dünya imparatorlugunun ticari

gelisme durumuyla degil de, açlıktan ölmek üzere olan bir kenar mahalle

çocuguyla candan ilgilenen insanlardı onlar. Çevremdeki her seyde amacın

soylulugu ve kavganın kahramanlıgı yasıyordu. Günlerim günesli, gecelerim

yıldızlıydı. Bir ates ve çiy yagmuru içinde yasıyordum. Katlanılmak zorunda

kalınan kötü davranıslardan ve uzun acılardan sonra, bir kurtulus teminatı olan

_sa'nın sıcak kanıyla dolu Kutsal Kâse, gözlerimin önünde pırıl pırıl

yanıyordu."

Daha önce birkaç kez oldugu gibi, o anda da biçim degistirdi gözlerimin önünde

Ernest. Kasları içindeki ilahi ruhla aydınlandı birden, etrafını çepeçevre

kusatan bir hale içinde daha da parlak görünüyordu. Ancak ötekiler

-95-

r

görmedi bu nuru. Gözlerime dolan sevinç gözyasları, askımın heyecanı bana bu

nuru gösteriyor, diye düsündüm. Arkamda oturan Bay Wickson'ın pek etkilenmis bir

hali yoktu, çünkü alaycı bir sesle, "Ütopik,"* diye bagırdıgını duydum.

Bu arada Ernest toplumda nasıl yükseldigini, sonunda nasıl üst sınıftan

insanlarla iliski kurdugunu ve önemli yerleri tutmus insanlarla sürtüsmelerini

anlatıyordu. Sonra, sıra bu adamlar için besledigi hayallerin yıkılmasına

gelmisti ve bu hayal kırıklıgını, sa-londakilerin pek hosuna gitmeyecegi kesin

olan cümlelerle yansıttı. Mayalarının bayagılıgı onu sasırtmıstı. Hayat öyle

sandıgı gibi güzel degildi, cömert degildi. Karsılastıgı bencillik onu

afallatmıstı. Ama onu asıl sasırtan sey, entelektüel hayatlarının olmayısıydı.

Devrimci kisileri tanıdıgından, bu yönetici sınıfın entelektüel ahmaklıgı

karsısında saskına dönmüstü. Sonra, görkemli kiliselerine, yüksek ücretli

vaizlerine ragmen, bu sınıfın insanlarının, kadın erkek tamamen maddeci oldugunu

görmüstü. Küçük tatlı ideallerden, sevgili ahlak kuralcıklanndan söz edip

duruyorlardı. Evet, ama bu gevezeliklerine ragmen

O dönemin insanları deyimlerin esiriydi. Köleliklerinin alçaklıgını, bizim akıl

ve havsalamız almaz. Sözcüklerde hokkabazların yaptıklarından daha fazla büyü

vardı. Kafaları o kadar saskın ve karmasıktı ki tek bir sözcügün söylenmesi

bile, bir yasam boyu süren ciddi arastırmaları ve bunun sonucunda ulasılan

düsünceleri genel bir sekilde olumsuziayabilirdi. Bu sözlerden biri de 'Ütopik'

sözcügüydü. Bu sözcügün sadece söylenmesi bile, ne kadar insani ele alınırsa

alınsın, ekonomik ıslahı ve yenilemeyi savunan herhangi bir tasarıyı lanetlemeye

yeterdi.

-96-

hayatlannın özü yine de maddeciydi. Gerçek ahlaktan, _sa'nın asılamaya

çalıstıgı, ama bugün vaazlarda artık duyulmaz olan ahlaktan, bütünüyle

yoksundular.

"Öyle adamlara rastladım ki," dedi, "barıs prensi numarasıyla savasa karsı atıp

tutuyor, sonra da, kendi fabrikalanndaki grevcileri öldürsünler diye

Pinkertonlar'ın* eline silah veriyorlardı. Öyle adamlar tanıdım ki, bir yandan

parayla adam dövüstürmenin çag dısı oldugunu öne sürüyorlar, bir yandan da

yiyecek maddelerine kaçak malzeme katarak, bir yılda eli kanlı Herod'un

öldüremedigi kadar çocugun canına kıyıyorlardı.

"Bu ince ruhlu, aristokrat görünümlü centilmen, dulları ve yetimleri gizlice

soyan sirketlerin kukla yöneticisi ve masasıydı. Bu centilmen, güzel güzel

kitapları rafına dizer, edebiyattan anlar görünür, belediyelerin kara kaslı, kat

kat boyunlu patronlarına rüsvet öderdi. Patentli ilaç ilanlarını basan bir

editör, bana, patentli ilaçlar" hakkındaki gerçegi gazetesinde yazmak istedigim

için, 'pis demagog,' diye bagırdı. Kendisinden geçmisçe-sine ama aynı zamanda da

içtenlikle, idealizmin güzelliginden, Tann'nın iyiliginden söz ederken, bir is

anlasmasında ortaklarına ihanet etti. Kilisenin diregi ve yabancı misyonerlere

büyük bagıslarda bulunan bir adam,

* Bunlar ilkin özel dedektiflerdi; ama çok geçmeden, kapitalistlerin kiralık

savasçıları olup çıktılar ve Oligarsinin askerlerini olusturdular.

*' Patentli ilaçlar patentli yalanlardı, ama ortaçagın muska ve büyüleri gibi

insanları aldattı. Bu ilaçların muska ve büyülerden tek farkı, daha zararlı ve

daha pahalı olmasıdır.

-97-

dükkânında çalısan kızları günde on saat çalıstırıp, açlıktan ölmeyecekleri

kadar para verir ve böylece orospulugu tesvik ederdi. Üniversitelere büyük

bagıslar yapan, muhtesem kiliseler insa ettiren para babası bir adam, dolar

için, sent için mahkemelere düsüyor, yalan yere yeminler ediyordu. Bir demiryolu

patronu; bir yurttas, bir centilmen ve bir Hıristiyan olarak sözünden dönme

alçaklıgını gösteriyor, ona buna gizli indirimler saglıyordu. Bir senatör, kaba

ve cahil bir makine patronunun* aleti ve kölesi, küçük kuklasıydı... Vali ve

onun yüksek mahkeme yargıcı da öyle... Hepsi de trenlerde bedava yolculuk

yapıyorlardı. Makineye sahip olan bu kurnaz kapitalist, makinenin patronu ve de

bedava seyahat kartını veren demiryolları. Hepsi birbirinin kölesi...

"Böylece, bir cennet yerine, kendimi ticaretin kuru çölünde buldum. Onlara göre

ticaretin dısında bütün her sey saçmaydı. _çlerinden hiçbiri temiz, soylu ve

canlı degildi. Gerçi birçok canlıyla karsılasmıstım, ama onlar da çürümüslükle

besleniyordu. Burada bütün buldugum canavarca bir bencillik, günlük dildeki

anlamıyla kaba ve azgın bir maddecilik, pratige uygulanan pratik bir maddecilik

oldu."

Ernest, onların hakkında ugradıgı hayal kırıklıklarından daha çok söz etti. Bu

dünya -

M. S. 1912 yılında bile, halk, ülkeyi oylarıyla yönettigini sanıyordu. Aslında

ülke siyasal makineler denilen sey tarafından yönetiliyordu. _lkin, makine

patronları, yeni yasalar çıkarmada, kapitalistlerden insafsız vergiler

alıyorlardı, ama kısa zaman içinde kapitalistler, siyasal makinelerin kendisine

sahip olmayı ve makine patronlarını kiralamayı daha ucuz buldular.

-98-

nm insanları entelektüel bakımdan onu sıkıyor, manevi bakımdan hasta

ediyorlardı. Bu yüzden, temiz, soylu ve canlı olan, kapitalistlerde bulunmayan

bütün iyi niteliklere sahip olan devrimci dostlarına dönmüstü.

"Ve simdi," dedi, "size devrimi anlatmama izin verin."

Ama önce, bu korkunç saldırının onlara pek etki etmedigini söylemeliyim.

Yüzlerini inceliyor ve memnun bir üstünlük ifadesiyle konusmacıyı süzdüklerini

görüyordum. Er-nest'in bana söyledigi sözleri hatırladım. Ahlaklarına yapılan

hiçbir saldın onları sarsa-maz. Buna ragmen, böyle dolambaçsız konusmasının

Bayan Brentwood'u etkiledigini fark ettim. Bıkkın ve tedirgin bir hali vardı.

Ernest devrim ordusunu anlatarak söze basladı. Ordunun gücünü (çesitli ülkelerde

verilen oylar) belirten rakamlar verdi. Bunun üzerine dinleyicilerde huzursuz

bir kıpırdanma oldu. Yüzlerinde endiseli bir anlam belirdi, dudakları gerildi.

Sonunda savas kılıcı çekilmis, eldiven yere atılmıstı. Düello baslıyordu.

Amerika'daki bir buçuk milyon sosyalisti, öteki ülkelerdeki yirmi üç buçuk

milyon sosyalisti bir araya getiren uluslararası sosyalistler örgütünü anlattı.

"Böyle bir devrim ordusu," dedi, "yirmi bes milyon kisilik bir güç, yöneticileri

ve yönetici sınıfı durup bir düsünmeye çagırır. Bu ordunun sloganı söyledir;

'Birazını degil, bütün her seyinizi istiyoruz! Daha az bir seyle yetinemeyiz.

_ktidarın ve insanlıgın kaderinin dizginlerini elimize almak istiyoruz. _ste

elle-

-99-

rimiz. Bunlar güçlü ellerdir. Sizin hükümetlerinizi, saraylarınızı alacagız.

Görkemli yasantınızı kökünden silkip atacak bu eller. Sizler de ekmeginizi

kazanmak için, tarladaki köylüler gibi, büyük kentlerinizin kenar mahallelerindeki

yoksul isçiler gibi alınteri dökmek zorunda kalacaksınız. _ste

ellerimiz! Bu eller güçlü ellerdir!'"

Konusurken, güçlü kollarını heybetli omuzlarından ileri dogru uzatıyor, o

nalbant elleriyle havayı bir kartalın pençeleri gibi avuçluyordu. Bu haliyle

hükmeden bir isçinin ruhu gibi orada dikiliyordu, ellerini seyircilerini

parçalamak ve ezmek için ileri uzatmıstı. Bu somut, güçlü, tehditkâr devrim

görüntüsü karsısında dinleyicilerin irkildikleri-ni fark ettim. Kadınlar

korkuyla oturdukları yerde büzüstüler ve yüzlerine bir korku ifadesi yerlesti.

Ama erkekler aynı tepkiyi vermedi. Bunlar aktif zenginlerdi, vurdumduymaz

degillerdi ve savasçıydılar. Gırtlaklardan derin bir homurtu yükseldi ve bir an

içinde havada kayboldu. O aksam birçok defa duyacagım ugultuların ilkiydi bu.

Bu, insanın içindeki hayvanın ya da ilkel tutkularının samimi bir tepkisiydi. Bu

sesi çıkardıklarının bilincinde degillerdi. Bu ugultu içgüdülerinin ve bilinçsiz

tepkilerinin ifadesiydi. Ve o anda, onların yüzündeki katılıgı ve gözlerindeki

savas kıvılcımlarını görür görmez, bu insanların dünya egemenligini kolay kolay

bırakmaya yanasmayacaklarını anladım.

Emest saldırısına devam ediyordu. Birlesik Devletler'deki bir buçuk milyon

devrimci-

-100-

nin varlıgını, kapitalist sınıfın toplumu kötü yönetmesine bagladı. Ne aletleri

ne de makineleri olan ve hayatlarını sürdürebilmek için ancak dogal kaynaklardan

yararlanabilen magara insanlarının ve günümüz vahsi topluluklarının ekonomik

durumunu kısaca anlattı. Sonra, uygar bir insanın, bir vahsinin-kinden bin defa

büyük olan üretim gücüne sahip oldugu günümüze gelinceye kadar, makinelerin ve

sosyal örgütlenmenin gelisiminden söz etti.

"Bes adam," dedi, "bin kisiye yetecek ekmek üretebilir. Bir tek kisi, iki yüz

elli kisi için pamuklu bez, üç yüz kisi için yünlü giysi, bin kisi için ayakkabı

üretebilir. Bundan çıkarılacak sonuç sudur ki, toplumun iyi yönetilmesi halinde,

uygar insan, magara insanından çok daha iyi kosullar altında yasayabilir. Ama

yasıyor mu? Buyurun, inceleyelim. Bugün Birlesik Devletler'de on bes milyon*

insan yoksulluk içinde yasıyor. Yoksulluk derken yiyecegin ve barınagın yetersiz

oldugu, dolayısıyla çalısma kosullarının olmadıgı bir durum kastediliyor. Bugün,

Birlesik Devletler'de, sizin "is kanunu" adını verdiginiz bütün o seylere

ragmen, üç milyon çocuk isçi çalısıyor.** Son on iki yıl içinde bu sayı iki

katına ulasmıstır. Simdi, toplumun yöneticileri olarak soruyorum size, neden

1910 yılı

* Robert Hunter, 1906 yılında, "Yoksulluk" adlı kitabında, o dönemde Birlesik

Devletler'de on milyon insanın yoksulluk içinde yasadıgına isaret ediyordu.

** Bilesik Devletler'de 1900 yılı nüfus sayımında (halka açıklanan son sayım)

çocuk isçi sayısının 1,752,187 oldugu belirlenmisti.

-101-

nüfus sayımı sonuçlarını açıklamadınız? Bu soruya sizin yerinize ben karsılık

vereyim. Açıklamadınız çünkü korkmustunuz. Sefaletin istatistiginin, hazırlanan

devrimi hızlandı-rabilecegini düsündünüz.

"Ama ilk suçlamama yeniden dönüyorum. Eger modern insanın üretim gücü, magara

insanınkinden bin kat daha yüksekse, o zaman neden bugün Birlesik Devletler'de

yeterince beslenemeyen ve konut bulamayan on bes milyon insan ve fabrikalarda

çalısan üç milyon çocuk isçi bulunuyor? Bu ciddi bir suçlamadır. Kapitalist

sınıf, toplumu iyi yö-netmemistir. Bu gerçekler karsısında, yani çagdas adamın,

magara adamından daha kötü kosullar içinde yasadıgı ve onun üretici gücünün

magara adamınınkinden bin kat daha fazla oldugu gerçegi karsısında, kapitalist

sınıfın toplumu iyi yönetmedigi sonucundan baska bir sonuç çıkarmak imkânsızdır.

Kötü yönettiniz üstatlar, bencilce yönettiniz. Su anda, yani bu gece, ne siz

benim bu suçlamama bir cevap verebilirsiniz, ne de sınıfınızın topu Birlesik

Devletler'deki devrimcilere cevap verebilir. Cevap veremezsiniz. Size cevap

vermeniz için meydan okuyorum. Ve dahası, sözlerimi bitirdigimde de cevap

veremeyeceksiniz. Baska konularda iyi laf yapan diliniz bu konuda dolasacaktır.

"Yönetiminizde basarısızlıga ugradınız. Bir mezbahalar uygarlıgı getirdiniz. Kör

ve oburdunuz. Kalktınız (bugün kalktıgınız gibi), meclis salonlarında, utanmadan

çocukların ve bebelerin emegi olmaksızın kâr yapamaya-

-102-

cagınızı haykırdınız. Bu sözlerimin yalnızca benim iddialarım oldugunu sanmayın.

Bütün bunlar yazılıdır ve aleyhinizde kullanılmak üzere kayıtlara geçmistir.

Güzel amacınız ve sevgili ahlakınız üzerine gevezeliklerle vicdanınızı

uyuttunuz. Böylece iktidar ve zenginlik içinde yag bagladınız. Kazandıgınız

basarılarla sarhos oldunuz. Ama bize karsı sansınız, asalak yasantılarına son

vermek üzere isçi anların saldırdıgı esekanlannınkinden çok degildir. Toplumu

yönetmekte basarısız oldunuz. Yönetim yetkisi alınacak elinizden. _sçi sınıfının

bir buçuk milyonu bulan emekçi yıgınları, bütün isçilerle birlesecek ve yönetimi

alacak elinizden. Bu devrimdir beyler. Gücünüz varsa durdurun."

Ernest'in sesi, hatırı sayılır birkaç dakika daha yankılanmaya devam etti

salonda. Sonra, daha önce duydugum homurtu ya da hırlayıs yükseldi ve on kadar

adam bagırarak ayaga fırladılar ve baskanı uyarmak için ellerini kollarını

salladılar. Bayan Brentvvood'un omuzlarının için için sarsıldıgını fark ettim.

Bir an için, Ernest'e güldügünü sanarak sinirlendim. Ama hemen, gülmedigini ve

bir sinir krizi geçirmekte oldugunu anladım. Bu kızgın mesaleyi, sevgili Bilgi

Dostları Kulü-bü'nün içine sokmakla düstügü yanılgının korkusuna kapılmıs,

afallamıstı.

Albay Van Gilbert, kendilerine söz verilmesi için çırpınan, öfkenin yüzlerini

tanınmayacak sekle soktugu on kadar üyeyi fark etmemisti bile. Onun suratı da

allak bullaktı. Kollarını açarak ayaga fırladı ve bir süre ag-

-103-

zindan anlamsız hecelerden baska bir sey çıkmadı. Sonra sözcükler bir sel gibi

agzından dökülmeye basladı. Ama bu konusan ne yüz bin dolarlık avukattı, ne de

güzel konusma yetenegine sahip kibar aristokrat.

"Yanlıs üstüne yanlıs!" diye bagırdı. "Ben hayatım boyunca, bu kadar kısa bir

süre içinde, böylesine çok yanlısı bir arada duymadım. Ayrıca, genç adam, yeni

hiçbir sey söylemediginizi de size söylemek zorundayım. Bu anlattıklarınızı, siz

daha dogmadan önce ben okulda ögrenmistim. Sizin bu sosyalist kuramınızı, bundan

yaklasık iki yüzyıl önce ilk defa Jean Jacques Rousseau ortaya atmıstı. Yeniden

topraga dönüs, ise bak! Ama biyoloji bunun saçmalıgını gösterir. Atalarımız

yarım bilgiliden kork, diye bosuna söylememisler, siz de bu aksam çılgınca

kuramlarınızla bunun güzel bir örnegini verdiniz. Yanlıs üstüne yanlıs! Ömrümce,

böylesine bir yanlıs tufanı içinde midemin bulandıgı olmamıstı. Gelismemis

genellemeler ve çocukça akıl yürütmeler!"

Küçümser bir tavırla parmagını sakırdattı ve yerine oturmaya hazırlandı.

Kadınlar konusmasını tiz çıglıklarla, erkekler de boguk haykırıslarla

onayladılar. Konusmak için izin isteyen bir düzine adamın yansı, hep bir agızdan

konusmaya basladı. Kargasa ve gürültüyü anlatmak imkânsızdı. Bayan Pertonwaithe'in

azametli duvarları, böyle bir olaya tanık olmamıstı daha önce. Üstelik bu

uguldayan, homurdanan vahsi sürüsü, sanayi dünyasının sogukkanlı kaptanları,

yüksek sosyetenin

-104-

kaymak tabakasıydı. Ernest, gerçekten ellerini para cüzdanlarına uzatarak,

onları titret-misti. Bu eller, bir buçuk milyon devrimcinin elleriymis gibi

göründü adamların gözüne.

Ama Ernest hiçbir durumda kendini kaybetmeyen bir insandı. Albay Van Gilbert,

yerine daha yeni oturmustu ki, ayaga fırlayıp bir adım öne çıktı.

'Tek tek konusun!" diye gürledi.

Genis cigerlerinin haykırısı, dinleyici ugultusunu bastırdı ve saglam

kisiligiyle herkesi susturdu.

"Tek tek konusun," diye tekrarladı, sakin bir sesle. "Önce Albay Van Gilbert'e

cevap ve-recegim. Ondan sonra sırayla ve birer birer sorabilirsiniz

soracagınızı. Hep bir agızdan konusulmaz burada. Burası futbol sahası degil.

"Size gelince," diye devam etti, Albay Van Gilbert'e dönerek, "sözlerimin

hiçbirine karsılık vermediniz. Sadece benim zihinsel yeteneklerime iliskin

birkaç dogmatik, heyecanlı söz söylediniz. Bu konusma yöntemi, mesleginizde

isinize yarayabilir, ama benimle böyle konusamazsınız. Elinde kasketiyle

ücretimi artırmanız için ya da kullandıgım makineye karsı beni korumanız için

karsınıza gelen bir isçi degilim. Benimle konusurken, gerçege karsı dogmatik

olamazsınız. Siz bu yöntemi, ücretli kölelerinize saklayınız. Onlar size cevap

vermeye cesaret edemeyeceklerdir, çünkü onların ekmegi, peyniri ve hayatları

sizin elinizdedir.

"Ben dogmadan okulda ögrendiginizi iddia ettiginiz, bu dogaya dönme sorununa ge-

-105-

.'£

linçe, o günden bu yana pek bir sey ögrenmemis oldugunuzu söylememe izin verin.

Sosyalizmin dogayla ya da dinle uzak veya yakın hiçbir ilgisi yoktur. _s

dısında, sizin sınıfınızın zekâdan yoksun ve aptal oldugunu söylemistim. _ste

bayım, siz de bu savıma güzel bir örneksiniz."

Yüz bin dolarlık avukatına yöneltilen bu korkunç saldırıyı Bayan Brentwood'un

sinirleri kaldıramadı. Histeri krizini, bu defa daha siddetli bir biçimde

tekrarladı. Salondan çıkarılırken hem aglıyor, hem gülüyordu. Ama böylesi onun

için daha iyi olmustu, çünkü sonra tartısmalar daha da alevlenecekti.

"Benim sözlerimle yerinmeyiniz," diye devam etti Emest, kısa bir sessizlikten

sonra. "Sizin kendi yetkilileriniz, oybirligiyle zekâ yetersizliginizi

onaylayacaklardır. Sizin kiraladıgınız danısmanlar söyleyecektir size

yanıldıgınızı. Gidin, en yeteneksiz buldugunuz bir sosyoloji asistanına,

Rousseau'nun dogaya dönüs kuramıyla, sosyalizm kuramı arasındaki ayrımı sorun.

Gidin, en büyük Ortodoks burjuva ekonomi politikçilerine, sosyologlarına sorun.

Gidin, bu konuda yazılmıs olan ve sizin kurdugunuz kütüphanelerin raflarında

tozlanan kitapların sayfalarına sorun. Hepsinden aldıgınız cevap, dogaya dönüsle

sosyalizm arasında ortak hiçbir yanın olmadıgı olacaktır. Öte yandan, aldıgınız

cevaplardaki tek ortak nokta, sosyalizmle dogaya dönüsün iki ayrı kutupta yer

aldıgı olacaktır. Tekrar ediyorum, bana, sözlerime inanmayın. Sizin zekâ

yetersizliginizin kanıtı bu kitaplarda, hiç

-106-

okumadıgınız bu kitaplardadır. Siz bu zekâ yetersizliginizle sınıfınızın bir

örnegisiniz.

"Yasaları biliyorsunuz, is biliyorsunuz Albay Van Gilbert. Kartellere hizmet

etmeyi, yasal bosluklardan yararlanarak kâr paylarını artırmayı herkesten çok

daha iyi bilirsiniz. Çok güzel. Bu görevinizi sürdürmeye devam edin. Önemli bir

kisisiniz. Siz çok iyi bir avukat, ama acınacak bir tarihçisiniz. Sosyolojinin

alfabesini bile bilmiyorsunuz. Sizi duyan biri, biyoloji konusunda da Plinius'un

çagdası sanır sizi."

Albay oturdugu yerde kımıldanıp duruyordu. Salona mutlak bir sessizlik egemendi.

Bütün dinleyiciler büyülenmis, saskınlıga ugramıslardı. Ünlü avukat Van

Gilbert'e karsı böyle bir davranıs görülmemis, inanılmaz bir seydi. O, savunma

için ayaga kalktıgında yargıçların bile titredigi bir avukattı. Ama Er-nest

hiçbir zaman düsmanına taviz vermeye yanasmazdı.

"Bu sözlerimin size karsı bir hakaret olmadıgını anlamalısınız," dedi Ernest.

"Herkes kendi isiyle ugrasmalı. Siz kendi isinizle, ben kendi isimle. Siz bir

uzmansınız. Yasaları bilmek, onlardan sıyrılmanın en etkili yollarını bulmak ya

da soyguncu bir sirketin yararına çalısmak konusunda sizin elinize su döke-mem.

Ama sosyolojiye geldi mi, siz benim ayaklarımın altını öpeceksiniz, anlasıldı

mı? Bunu unutmayın. Bir de, unutmayın ki, sizin yasanız, bir günde içinden

çıkılacak bir meseledir. En fazla bir gün yorar kafanızı bu mesele. Dolayısıyla,

tarihsel ve sosyolojik ko-

-107-

nularda kaba genellemelere ve dogmatik iddialara yormayın kafanızı.

Beceremezsiniz. Sizin isiniz degil bunlar."

Ernest bir an durdu, düsünceli düsünceli baktı Albay'a. Adamın yüzü mosmordu.

Öfkeyle çarpılmıstı agzı. Gögsü bir inip bir kalkıyor, gövdesi ileri geri

sarsılıyor, ince beyaz elleri sinirli sinirli sıkılıp çözülüyordu.

"Ama bos yere soluk tüketmeye niyetli görünüyorsunuz ve ben de size konusma

fırsatı verecegim. Ben sınıfınızı suçladım. Bu suçlamanın yanlıs oldugunu

gösterin bana. Günümüz insanının umutsuz durumunu çizdim. Yalnızca Birlesik

Devletler'de, sırtlarından patronlara kâr saglanan üç milyon köle çocuk ve iyi

beslenemeyen, iyi giyinemeyen ve konut durumları daha da kötü olan on bes milyon

insan. Sosyal örgütlenme ve makinelerin kullanılması sayesinde, çagdas insanın

üretme gücünün magara adamınınkinden bin kat fazla oldugunu gösterdim. Bu iki

gerçekten yola çıkarak, sorumlulugun, kapitalist sınıfın kötü ekonomik

yöntemlerine ait oldugunu söyledim. Benim suçlamam buydu, birkaç defa sizi buna

cevap vermeye çagırdım. Hatta daha da ileri giderek, cevap veremeyeceginizi de

söyledim. Solugunuzu benim bu kehanetimi çürütmek için tüketebilirdi-niz.

Sözlerimin yanlıs oldugunu söylediniz, bunu bana kanıtlar mısınız? Benim ve bir

buçuk milyon yoldasımın, size ve sizin sınıfınıza yönelttigi bu suçlamaya

karsılık verin."

Albay Van Gilbert toplantıya baskanlık ettigini unutmustu. Bir baskan olarak,

öteki

-108-

söz isteyenlere söz hakkı vermek nezaket geregiydi. Oysa hısımla yerinden

fırladı. Kollarıyla birlikte söylevini ve sogukkanlılıgını da havalara fırlattı.

Ernest'i ya toylukla ya söz oyunlarına basvurmakla suçluyor ya da her türlü

yetenekten ve degerden yoksun olduguna inandıgı isçi sınıfına vahsice

saldırıyordu.

"Hiçbir avukatın, sizin yaptıgınız gibi, bir noktada ısrar ettigini görmedim,"

diye cevap verdi Ernest, Albay'ın tiradına. "Benim gençligim söylediklerimi

gölgelemez. _sçi sınıfının degersizligiyle de ilgisi yok gençligimin. Ben

kapitalist sınıfı toplumu kötü yönetmekle suçladım. Buna karsılık vermeye bile

kalkısmadınız. Neden? Verecek bir cevabınız olmadıgı için mi? Siz bu toplulugun

önderisiniz. Benden baska herkes cevap vereceksiniz diye agzınızın içine

bakıyor. Bakıyor, çünkü, kendilerinin verecek cevabı yok. Bana kalırsa, az önce

de söyledigim gibi, cevap veremeyeceginiz gibi, cevap vermeye de kalkısamayacaksmız."

"Bu bagıslanamaz bir suçlama!" diye bagırdı Albay Van Gilbert. "Bu bir hakaret!"

"Asıl cevap vermeyisinize göz yumula-maz," diye cevap verdi Ernest ciddi bir

sesle. "Hiçbir insan entelektüel olarak hakaret göremez. Hakaret, kendi dogası

geregi, duygusal bir olgudur. Kendinize gelin. Kapitalist sınıfın toplumu yanlı

yönettigine dair yaptıgım entelektüel suçlamaya entelektüel bir cevap veriniz,

duygusal degil."

Albay Van Gilbert suskunlugunu bozmadı. Sanki daha alt düzeyde birine, söz

söyle-

-109-

me zahmetine katlanmak istemeyen biri gibi sıkıntılı bir büyüklük ifadesi

takındı.

"Hemen yenilgiyi kabullenmeyin," diye atıldı Ernest. "Simdiye kadar sınıfınızın

hiçbir üyesinin bu soruya cevap veremedigini düsünerek teselli edin kendinizi."

Sonra söz almak için sabırsızlanan digerlerine döndü.

"Haydi, simdi sıra sizlerde. Atese baslayın, ama unutmayın Albay Van Gilbert'in

cevap veremedigi suçlamaya karsılık, cevap vermeniz için meydan okuyorum size."

Bu tartısma sırasında söylediklerinin tamamını bu satırlara yansıtmam imkânsız.

Üç kısa saat içinde, bunca söz söylenebilecegini hiç düsünmemistim. Her neyse,

son derece muhtesem bir geceydi. Rakipleri kızıstıkça, o daha çok üstlerine

gidiyordu. Bilgi alanında ansiklopedik bir ustalıgı vardı, onları can evinden

vuracak sözleri, cümleleri seçmeyi, onları delik desik etmeyi çok iyi becerdi.

Akıl yürütme yanılgılarını ve bosluklarını gösteriyordu. Bu yanlıs bir mantıksal

kıyaslamaydı, sonucun verilerle bir ilgisi yoktu, bu veriler elde edilmek

istenen sonuca göre düzenlenmisti. Bu bir yanılgı, bu bir bos inanç, bu bütün

kitaplann yazdıgı deney gerçegine aykırı bir savdı.

Tartısma böylece sürdü gitti. Bazen elindeki kılıcı bırakıp, bir sopa alıyor ve

rakiplerinin düsüncelerini saglı sollu vurarak hırpalıyordu. Her seferinde,

gerçeklerin örnek gösterilmesini istiyor, ileri sürülen kuramlar üzerine

tartısmaya yanasmıyordu. Kendisinin gösterdigi olgular, karsı taraf için salonu

Water--ııoloo'ya

çevirmisti. _sçi sınıfına karsı saldırıya geçilir geçilmez, Ernest hemen

karsılıgını veriyordu; 'Tencere dibin kara, seninki benden kara demek, soruma

cevap vermek demek degildir. Bu, sizin yüzünüzün kara oldugu suçlamasına bir

karsılık olusturmaz." Hepsine karsı da, teke tek tartısırken de hep aynı seyi

tekrarlıyordu; "Sınıfınızın kötü bir yönetim gösterdigi suçlamasına neden

karsılık vermeye çalısmıyorsunuz? Baska birçok seyle ilgili bir yıgın söz

ettiniz, ama buna cevap vermediniz. Yoksa verilecek bir cevabınız mı yok?"

Tartısmanın sonunda Bay Wickson söz aldı. Sogukkanlılıgını kaybetmeyen tek insan

o kalmıstı ve Ernest digerlerine göstermedigi bir saygıyla onu dinledi.