Demir Ökçe

-III-

Jack London

Demir Ökçe'nin gücü bu kastların olusmasını

önleyemeyecek ve sonunda kastlar, Demir Ökçe'yi yok edecek. Oligarsinin

yöneticileri, daha simdiden kendi aralarında kastlar gelistirdiler, ama bir de

san sendikaların kast gelistirmesini bekle. Demri Ökçe bunu önlemek için bütün

gücünü kullanacak, ama basarısız olacaktır.

"San sendikalar Amerikan isçilerinin kaymak tabakasını ellerinde

bulundurmaktadırlar. Bunlar güçlü, kuvvetli ve yetenekli insanlardır. Bu

isçiler, bu sendikalara, bir yer kapma rekabeti içinde girmislerdir. Birlesik

Dev-

-242-

letler'deki her isçi, üyelerine daha genis haklar getiren bu san sendikalara

girmek için sıraya gireceklerdir ve oligarsi de bu hevesleri ve bunun getirecegi

rekabeti destekleyecektir. Olaylar bu sekilde gelismese aslında devrimci olacak

bu adamlar, onlar tarafından kazanılmıs olacaklardır ve onlann güçleri de

oligarsiyi beslemekte kullanılacaktır.

"Öte yandan, emek kastlan, yani san sendika üyeleri, kendi örgütlerini kapalı

kuruluslar yapmaya çalısacaklar, bunda basanh da olacaklardır. Emekçi kastlannda

üyelik, babadan ogula geçecek; ogullar babalanm izleyecek ve o sonsuz güç

kaynagından, yani halktan bu kapalı kuruluslara güç akımı olmayacak, bu da isçi

kastlannın zayıflamasına ve sonunda çökmesine yol açacaktır. Aynı zamanda bir

kurum olarak, bu kastlann gücü geçici olacaktır. Bunlar, eski Roma saray

muhafızlan gibi olacak, kimi zaman biri, kimi zaman digeri iktidan eline

alacaktır. Bu arada kaçınılmaz olan kast zayıflaması sürecek ve sonunda sıradan

halk, gerçek yerini alacaktır."

Ernest'in toplumsal evrimin yavas ilerleyen sürecini böyle karamsarlıkla

yorumlamasında, büyük sendikalann san sendikaya dönüsmesinin verdigi bunalımın

etkisi vardı. Onun bu görüsüne hiç katılmadım, simdi, bu satırlan yazarken bile

hâlâ katılmıyorum. Üstelik her zamankinden daha fazla karsıyım onun bu yorumuna.

Çünkü, simdi Ernest yok, ama biz bütün oligarsiyi silip süpürecek bir devrimin

esigindeyiz. Yine de burada Ernest'in kehanetine yer verdim çünkü bu

-243-

onun kehanetiydi. Bu inancı, yine de onun bir dev gibi çarpısmasını engellemedi.

Simdi isaretini bekledigimiz ayaklanmaya büyük bir katkıda bulundu.*

"Ama," diye sordum ona o aksam, "oligarsi varlıgını sürdürürse, o zaman her

geçen yıl onu daha çok zenginlestirecek üretim fazlası ne olacak?"

"Üretim fazlasını su ya da bu sekilde tüketmenin yolunu bulacaklardır," diye

cevap verdi. "Oligarsi yöneticilerinin bu konuda bir yol bulacagından emin

olabilirsin. Muhtesem yollar yapılacak, bilim ve özellikle sanat alanında büyük

basanlar elde edilecek. Oligarsi yöneticileri, halkı tamamen hegemonyası altına

aldıgında, bunlar için harcayacak zaman bulacaklardır. Güzellige tapacak,**

sanat âsıgı olacaklar. Onların yönetimi ve cömert ödülleri altında sanatçılar,

kan ter içinde çalısacak. Bunun sonucunda büyük sanat eserleri yaratılacak.

Bundan böyle orta sınıfın burjuva zevklerine yüz vermeyecekler. Büyük bir sanat

olacak, söylüyorum sana. Büyük kentler kurulacak, bu yeni kentlerin yanında eski

kentler çok bayagı ve soluk kalacak. Bu kentlerde oligarsinin yöneticileri

oturup güzellige tapacaklar. Böylece emekçiler çalıstıkça orta-

* Everhard'ın bu öngörüsü tuhaftı. Oysa geçmis olayların ısıgı altında açıkça

görüldügü gibi, sarı sendikaların bozulmasını, emekçi kastlarının yükselisini ve

yavas yavas çürüyüsünü ve büyük hükümet makinesini ele geçirmek için çürümekte

olan oligarsiyle emekçi kastlarının savasımını görmüstü.

** Everhard'ın öngörüsüne hayran olmamak mümkün degil. Ardis ve Asgard gibi

harika kentler, daha oligarsinin kafasında dogmadan, Everhard bu kentleri ve

bunların yaratılmasının kaçınılmaz oldugunu görmüstü.

-244-

ya çıkan üretim fazlası sürekli harcanacaktır. Bu dev sanat eserlerinin ve büyük

kentlerin kurulması milyonlarca sıradan isçiyi açlıga sürükleyecektir. Çünkü

böylesine büyük kazançlar ancak büyük harcamalarla dengelenebilecek ve isçiler

gene hayatını zar zor devam ettirebilecektir. Oligarsi binlerce yıl, on binlerce

yeni sey yapmaya devam edecek, Eski Mısırlıların ve Babillilerin düsleyemeyecekleri

kadar büyük yapılar dikecektir. Ve oligarsinin sonu gelince, bu büyük

caddeler ve büyük kentler yine ayakta kalacak, emekçi kardesligi yollan

dolduracak ve onların yaptıgı evlerde emekçiler oturacaktır.*

"Oligarsi bunları yapmak zorundadır, çünkü baska türlü davranamaz. Tıpkı Eski

Mısır'da egemen sınıflann halktan çaldıkları fazlalıklarla tapınaklar,

piramitler yapmalan gibi, oligarsi de üretim fazlasını büyük yapımlar

aracılıgıyla tüketmek yoluna gidecektir. Oligarsinin egemenligi altında, bir din

adamlan kastı degil, bir sanatçı kastı ortaya çıkacaktır. Burjuvazinin tüccar

sınıfının yerine isçi kastlan gelecektir. Bunlann altında derin, büyük bir

çukurda açlıktan kırılan, çürüyen ama durmadan kendini yenileyen insanlar, yani

halk, yani nüfusun çogunlugu bulunacaktır. Sonunda, kim bilir hangi gün,

* Bu kehanetin yapıldıgı günden bu yana üç Demir Ökçe yüzyılı ve dört _nsanlıgın

Kardesligi yüzyılı geçti ve bugün bizler oligarsinin yaptıgı yollarda yürüyor,

oligarsinin insa ettigi kentlerde oturuyoruz. Evet dogru, böyle harika kentler

yapmaya hâla devam ediyoruz, ama oligarsinin harika kentleri de bugüne kadar

ayakta kaldı ve ben bu satırları bu kentlerin en güzellerinden biri olan

Ardis'te yazıyorum.

-245-

bu halk çukurdan basını uzatacak, isçi kastlarını ve oligarsiyi paramparça

edecektir. Sonra, en sonunda, yüzyıllarca süren bu ugrasın sonunda, sıradan

halkın günü gelecektir. Ben o günü görürüm diye umut ediyordum, ama simdi,

hiçbir zaman göremeyecegimi biliyorum."

Sustu ve uzun uzun süzdü beni, sonra ekledi; "Sosyal evrim insanı umutsuzluga

sürükleyecek kadar yavas, öyle degil mi sevgilim?"

Kollarımla sardım onu. Basını gögsüme yasladı.

"Uyumam için ninni söyle bana," diye mırıldandı uysal bir çocuk gibi. "Bir hayal

gördüm ve onu unutmak istiyorum."

-246-

¦XV* SON GÜNLER

1913 yılı, Ocak ayının sonlarına dogru oligarsinin san sendikalara karsı

takındıgı tutumun degistigi, kamuoyu tarafından anlasıldı. Gazeteler demiryolu,

demir, çelik, makine isçileri ve makinistler için görülmemis bir ücret artısı ve

çalısma saatlerinde de yine görülmemis bir azaltmaya gidildigini duyurdular.

Ancak bütün gerçekler anlatılmıyor, oligarsi, bütün gerçegin oldugu gibi

anlatılmasına izin vermiyordu. Gerçekten de, ücretler çok fazla artınlmıs ve

isçilerin sosyal haklan da buna kosut olarak genisletildi. Bütün bunlar gizli

yapılmıstı, ama gizli olan her sey bir gün açıga çıkardı. San sendika üyeleri

olanlan eslerine anlattılar, kadınlar dedikodu yaptı, çok geçmeden de bütün

emekçi dünyası neler oldugunu ögrendi.

Bu, on dokuzuncu yüzyılda "kapkaççılık" diye bilinen anlayısın mantıklı ve açık

bir gelisimiydi. Dönemin sanayi kargasası içinde kâr ortaklıgı denemeleri

yapılmıstı. _slerine ortak etme düsüncesiyle kapitalistler, isçiler-deki

baskaldırma arzularını bastınyorlardı. Ama bir sistem olarak kâr ortaklıgı

saçma,

-247-

hatta olanaksız bir seydi. Kâr ortaklıgı, ancak genel bunalım içinde bazı özel

durumlarda basarılı olabilirdi. Çünkü emek ve sermaye, kârları bölüsürse, kâr

ortaklıgının olmadıgı durumla aynı kosullara dönmüs olurlardı.

Böylece uygulamada olanaksız oldugu ortaya çıkan kâr ortaklıgından, haraç

ortaklıgı dogdu. Güçlü sendikaların sloganı, "Bize daha çok ödeyin, bunu halktan

çıkarırsınız," oldu.* Bu bencil politika orada burada basarıyla isledi. Parayı

halktan çıkarma meselesine gelince, bu para örgütlenen büyük isçi kitlelerinden

ya da iyi örgütlenemeyen isçilerden çıkarıldı. Bu isçiler, aslında emekçi

tekelleri olan sendikaların üyelerine, yani kendilerinden daha güçlü

kardeslerine daha yüksek ücretler ödenmesi için kuru ekmege çalısır oldular. Bu

durum, daha önce de dedigim gibi, oligarsinin yöneticileriyle sarı sendikaların

isbirligi yapmasının dogal sonucuydu.

San sendikaların ihaneti ortaya çıkınca, emekçi kesiminde sesler ve ugultular

yüksel-

Bütün demiryolu sendikaları oligarsiyle yapılan bu isbirligine katılmıstı.

Yagmacılık politikasının ilk uygulayıcısının on dokuzuncu yüzyılda bir demiryolu

sendikası, adını verirsek Lokomotif _sçileri Sendikası oldugu dikkate deger bir

gerçek. Bu sendikanın basında yirmi yıl süreyle P. M. Arthur bulunmustu.

Pennsylvania De-miryolu'nda 1877 yılında yapılan grevden sonra, Arthur,

lokomotif isçileri için bir plan hazırlamıstı. Bu plana göre. öteki sendikalar

kendi bildigince yürüyecek, kendi sendikası bunlarla hiçbir isbirligine

girmeyecekti. Plan bütünüyle basanlı oldu. Basarılı oldugu kadar bencildi de ve

bu uygulamadan "arthurzation" sözcügü ortaya çıktı. Bu sözcük isçi

sendikalarının haraç ortaklıgına katılması anlamında kullanılıyordu.

"Arthurzation" sözcügü dilbilimcilerin kafasını epey karıstırdı, ama onun

nereden türetildigini burada göstermemiz umarım sözcügün anlamına bir açıklık

getirmistir.

-248-

meye basladı. Daha sonra san sendikalar uluslararası örgütlerden çekilip bütün

dıs iliskilerini kestiler. Ardından kansıklıklar ve siddet olaylan geldi ve bu

sendikalılara hain gözüyle bakılmaya baslandı. Barlarda, genelevlerde,

sokaklarda is basında, her nerede olursa olsun, alçakça yalnız bıraktıktan arkadaslan

tarafından saldınya ugradılar.

Sayısız kafa kırıldı, yüzlerce insan öldürüldü. Sarı sendikalıların hiçbirinin

can güvenligi kalmamıstı. _se, gruplar halinde gidip geliyorlardı. Pencerelerden

ya da evlerin çatılarından atılacak taslara hedef olma korkusu içindeydiler.

Onlara silah tasıma izni verilmisti ve devlet görevlileri onları korumak için

ellerinden geleni esirgemiyordu. Onlara saldıranlar, agır hapis cezalarına

çarptırılıyor, akıl almaz iskencelere ugruyor-lardı. Sarı sendikalılar dısında,

kimsenin silah tasıma izni yoktu ve bu yasagı çigneyenler büyük bir suç islemis

gibi agır cezalara çarptırılıyorlardı.

Emekçi dünyası, bütün bunlara ragmen, hainlerden öcünü almayı sürdürdü. Kastlar

kendiliginden türüyordu. Hainlerin çocukla-n, ihanete ugramıslann çocuklan

tarafından kovalanıyor, çocuklar bu yüzden okula gidemiyor ya da sokaga

çıkamıyorlardı. Hainlerin esleri ve tanıdıktan da tepki görüyordu. Bunlara mal

satan kösedeki bakkal bile boykot edilmisti.

Bunun sonucu olarak, her taraftan san-lan bu sendikalılar, kendi aralannda bir

klan olusturdular. _hanete ugramıs olan proleter-

-249-

NS

yanın arasında yasamanın olanaksız oldugunu görerek, sadece kendilerinin

oturdugu yeni mahallelere tasındılar. Bu konuda oligarsi hemen onlara yardım

elini uzattı. Barınmaları için kent kenarlarındaki bos arsalara saglıga uygun,

bahçeli, dahası genis yollan, çocuk bahçesi olan semtler yaptılar. Çocukları

kendileri için özel olarak yapılan okullara devam ediyor ve özel pratik el isi

ve uygulamalı bilim dersleri alıyorlardı. Bu soyutlanmadan kaçınılmaz olarak bir

kast dogdu. San sendikalar, isçi sınıfının aristokrasisini olusturdular ve diger

isçilerden ayrıldılar. Daha rahat evlerde oturuyor, daha iyi giyiniyor, daha iyi

muamele görüyor ve paylarına düsen ekmege büyük bir hırsla sarılıyorlardı.

Bu arada, diger emekçilere her zamankinden daha acımasızca davramlıyordu. Birçok

sosyal haklan ellerinden alındı, ücretleri ve yasam standartlan sürekli olarak

düstü. Halk okulları giderek yozlastı ve bir süre sonra ilkögrenim zorunlulugu

kaldırıldı. Genç kusakta, okuma yazma bilmeyenlerin oranı tehlikeli bir biçimde

arttı.

Birlesik Devletler'in dünya pazarlarına hâkim olması, bütün dünyayı sarsmıstı.

Her yerde, kurumlar ve iktidarlar yıkılıyor ya da degisiyordu. Almanya, _talya,

Fransa, Avustralya ve Yeni Zelanda'da cumhuriyetler kurulmaya baslamıstı.

Sömürgeler _ngiliz _mpa-ratorlugu'ndan kopuyordu. _ngiltere'nin basında bir sürü

dert vardı. Hindistan tam bir isyan içindeydi. Bütün Asya tek bir ses olmus,

"Asya, Asyalılarındır!" diye bagınyordu.

-250-

Bu çıglıgın ardında Japonya vardı; san ve esmer ırklan, beyaz ırka karsı

kıskırtıyordu. Kıtalararası bir imparatorluk düsü gören ve bunu gerçeklestirme

çabasında olan Japonya, bu arada da kendi proleterya devrimini bastı-nyordu. Bu,

basit bir kastlar savasıydı. Ku-li'ler Samuray'lara karsı ayaklanmıstı. On

binlerce Kuli sosyalisti idam ediliyordu. Tokyo sokaklannda ve Mikado sarayına

yapılan basansız saldınlarda tam kırk bin Kuli öldürüldü. Kobe tam bir mezbaha

olmustu. Pamuk isçilerinin makineli tüfeklerle taranması, modern savas

makinelerinin tarihte ilk kez basardıgı korkunç bir zaferin örnegi olarak

klasiklesti. Hepsinden kötüsü, ayaklanan Japon oligarsisiydi. Japonya doguya

egemen oldu ve Hindistan dısında, dünya pazarının Asya kesimini ele geçirdi.

_ngiltere, varlıgını kökünden sarsma pahasına da olsa, büyük bir gayretle kendi

pro-leteryasının isyanını bastırmayı ve Hindistan'ı elinde tutmayı basardı. Ama

bu arada, çok sayıda büyük sömürgesini de elinden çıkarmak zorunda kaldı.

Sosyalistler, Avustralya ve Yeni Zelanda'da halk birligi hükümetleri kurmayı

basardılar. Kanada da anavatandan baglarını kopardı. Ama bu arada Kanada, patlak

veren kendi sosyalist devrimini Demir Ökçe'yle isbirligine girerek bastırdı.

Demir Ökçe, aynı zamanda, isyanlannı bastı-rabilmeleri için Meksika ve Küba'ya

da yardım ediyordu. Sonunda Demir Ökçe, Yeni Dünya'da, Panama Kanalı'ndan ta

Kutup De-nizi'ne kadar olan bütün Kuzey Amerika'yı

-251-

tek bir siyasi birlik haline getirdikten sonra saglam kökler saldı.

_ngiltere, birçok büyük sömürgesini feda ederken Hindistan'ı elinde

tutabilmisti, ama ancak, geçici bir süre için böyle oldu. Japonya ve Asya'daki

diger ülkelerin, Hindistan'ı kapmak için yaptıkları mücadele sadece

ertelenmisti. _ngiltere kısa bir zaman içinde Hindistan'ı kaybetmeye mahkûmdu.

Bunun nedeni de Birlesik Asya ile dünyanın öteki ülkeleri arasındaki

mücadeleydi.

Bütün dünya, çalkantılarla paramparça olurken Birlesik Devletler'de barısın

egemen olması olanaksızdı. Büyük sendikaların bozulması, bizim proleterya

devrimini önlemis, ama her tarafta siddet kol gezer olmustu. Emek kavgalarından

baska, çiftçilerin ve orta sınıfın geri kalan kısmının hayatlarından memnun

olmayısı, dinsel duygulan yeniden canlandırdı; Yedinci Gün Tarikatı'na baglı bir

grup faaliyete geçmis, halk arasında olaganüstü bir ilgi görmüstü.

"Bu evrensel çalkantının ortasında bir bu eksikti!" diye bagırdı Ernest.

"Böylesine çesitli ve birbirine taban tabana zıt egilimlerin ortasında nasıl bir

dayanısma bekleyebiliriz?"

Gerçekten dini hareket giderek gelisiyordu. Dünya nimetlerinden agzının payını

almıs, sefalet içinde kıvranan halk, bir sanayi devinin, devenin igne deliginden

geçmesi kadar zor oldugu cennette, kendine bir yer an-yordu. Gözü dönmüs bir

yıgın din adamı, ülkede arı gibi kaynasıyordu. Yetkililerin bütün

engellemelerine ve bunlar hakkında sorus-

-252-

turma açmalanna ragmen, birbirini izleyen sayısız açık hava toplantılanyla bu

dinsel çılgınlıgın atesi durmadan körükleniyordu.

Bu çılgınlıga kendilerini kaptıranlar, dünyanın sonunun geldigini iddia

ediyorlardı. Kıyamet kopmaya baslamıs, dört rüzgâr esmis, Tann, uluslan

birbirine düsürmüs, dört bir taraf hayalet ve mucizelerle dolmus, birçok

peygamber, evliya türemisti. Yüz binlerce insan islerini bırakıyor, daglara

çıkıyor, orada Tan-n'nın nurunu görmeyi, yüz kırk dört binlerin göge çıkısını

izlemeyi bekliyorlardı. Ama Tann bir türlü ortaya çıkmadı ve beklesen binlerce

insan açlıktan öldü. Umutsuzluk içinde yiyecek bir sey bulmak için çiftlikleri

talan ediyorlardı. Bozgun ve kargasa kırsal alana da yayılıyor, bu da malsız

mülksüz çiftçilerin felaketine yol açmaktan baska bir ise yaramıyordu.

Ama bu çiftlikler ve bugday depolan, Demir Ökçe'nin malıydı. Demir Ökçe daglara

asker çıkardı ve bu fanatikler süngü zoruyla kentlerdeki islerinin basına

döndüler. Kentlere sürülen bu adamlar, isyan ve kargasa çıkarmaya devam ettiler.

Bunun üzerine liderleri, ya halkı kıskırtmak suçundan idam edildi ya da

tımarhaneye kapatıldı. _dama mahkûm edilenler bir sehit gururu ve sevinci içinde

ölüme gittiler. Bu, bir çılgınlık dönemiydi. Huzursuzluk bütün ülkeye yayıldı.

Çöllere, daglara, bataklıklara vanncaya kadar her yerde, Florida'dan Alaska'ya

kadar uzanan bütün yörelerde, mucize sonucu sag kalmıs yerliler, ruhani danslar

yaparak kendi mesinlerinin inmesini bekliyorlardı.

-253-

Bu kargasanın ortasında, olaganüstü güven ve huzuruyla oligarsi denilen canavar

bütün korkunçluguyla ölüm saçarak boy atıyordu. Demir eli ve demir ökçesiyle, bu

kaynasan milyonlarca yaratıgın üstüne basıyor, bu kargasadan bir düzen yaratıyor

ve her bir kaostan, kendi temelini ve yapısını daha da saglamlastırarak

çıkıyordu.

"Biz basa geçene kadar bekleyin," diyordu köylüler. Bay Calvin ise Pell

Caddesi'ndeki evimizde bize söyle diyordu: "Ele geçirdigimiz eyaletlere bir

bakın. Göreve gelir gelmez arkamıza siz sosyalistleri alarak, onlara baska

sarkılar söyletecegiz."

"Milyonlarca mutsuz, yoksul insan bizim yanımızda," diyordu sosyalistler.

"Çiftçiler, orta sınıf ve emekçiler bizim saflarımıza katıldılar. Kapitalist

sistem parça parça olacak. Bir ay içinde, meclise elli üyemizi gönderecegiz. _ki

yıl içinde, baskanlıktan köpek zehirleyicisine kadar bütün resmi görevleri

elimize geçirecegiz."

Ama Ernest bu söylenenlere basını olumsuz sallayarak söyle karsılık veriyordu:

"Kaç tüfeginiz var? Yeterince kursunu nereden bulacagınızı biliyor musunuz?

Kimyasal bilesimler, savasta yumruktan daha etkilidir, bunu böyle bilin."

-254-

«XVI* SON

Ernest'le birlikte, Washington'a gitme zamanı geldiginde, babam bizimle gelmek

istemedi. Proleter hayata fazlasıyla alısmıstı. Bizim sefil mahalleyi, genis bir

sosyoloji laboro-tuvan gibi görüyordu, önüne geçilmez bir arastırma tutkusuna

kendini kaptırmıs gibiydi. Emekçilerle çok yakın dost olmus ve çok sayıda aileyi

en mahrem yönleriyle tanımıstı. Ayrıca, bedenen çesitli islerde çalısıyordu.

Bunlar onun için bir oyalama oldugu kadar birer bilimsel arastırmaydı da. Kazma

kürek sallamaktan büyük zevk duyuyor ve eve her defasında cepleri notlarla dolu,

yeni bir sey anlatmak için can atan bir yüz ifadesiyle dönüyordu. O, dört

dörtlük bir bilim adamıydı.

Çalısmasına hiç gerek yoktu. Ernest, yaptıgı çevirilerle her üçümüzü de

geçindirmeye yetecek kadar para kazanıyordu. Ama babam, kendi hayalinin pesinde

kosmakta ısrar ediyor; ikide bir is degistirmesine bakılacak olursa, bu hayali,

su semenderi gibi bir sey olmalıydı. Dolasarak satmak için aldıgı ayakkabı

baglan ve pantolon askılarını eve getirisini ve bir seyler almak için kösedeki

küçük

-255-

bakkala gittigimde, siparislerimi vermek üzere tezgâhın ardından, çırak yerine

babamın karsıma çıkısını hiçbir zaman unutmayacagım. Daha sonraları,

karsımızdaki meyhanede bir hafta kadar garsonluk yaptıgını duyunca da

sasırmadım. Bu isinden sonra, sırasıyla gece bekçiligi, seyyar patates

satıcılıgı, bir ambalaj atölyesinde etiket yapıstıncılı-gı, bir karton kutu

fabrikasında hamallık, bir tramvay hattı yapımında suculuk yaptı. Dagılmasından

çok kısa bir süre önce de bulasıkçılar sendikasına üye oldu.

Piskopos örneginin, hiç olmazsa giyim bakımından onu etkiledigi açıkça belli

oluyordu, çünkü o da ucuz pamuklu isçi gömlegi ve askılı, kalçalarına kadar

düsen bir pantolon giyiyordu. Bununla birlikte, eski alıskanlıklarından yalnız

birini bırakmamıstı; aksam yemegine giyinmis olarak oturmak.

Ben nerede olursa olsun Ernest'le mutlu olabilirdim. Bu kosullar altında,

babamın mutlu olması da benim mutlulugumu iyice artırıyordu.

"Küçükken," diyordu babam, "çok meraklı bir çocuktum. Her seyin nedenini,

nasılını bilmek isterdim. Bu yüzden fizikçi oldum. Bugün de hayat bana,

çocuklugumdaki kadar ilgi çekici geliyor. Zaten hayatı yasanmaya deger kılan da

meraklı olmak."

Kimi zaman, dükkânların ve tiyatroların bulundugu Market Caddesi'ne çıkarak

gazete satar, onun bunun ayak islerini yapar, arabaların kapılarını açardı. Bir

gün, bir arabanın kapısını kapatırken Bay Wickson'la bu-

-256-

run buruna gelmis. Aynı aksam büyük bir keyif içinde olayı bize anlattı.

"Tam kapıyı kapatırken Wickson dikkatle bana baktı ve, 'Hay seytan canımı

alsın!' diye mırıldandı. Evet aynen böyle dedi. 'Hay seytan canımı alsın.' Yüzü

kıpkırmızı oldu ve saskınlıgından bana bahsis vermeyi bile akıl edemedi. Ama çok

çabuk kendini toplamıs olmalı ki, daha araba bes on metre uzaklasmadan geri

döndü, kaldırımın kenarına yanastı. Basını camdan uzattı.

"'Bana bakın, Profesör,' dedi, 'bu kadarı da fazla. Sizin için ne yapabilirim?'

'"Kapınızı kapadım,' diye cevap verdim. 'Kurala göre bana bir on sent

verebilirdiniz.'

'"Bırakın bu sözleri!' diye homurdandı. 'Ben zahmete degecek bir yardımdan söz

ediyorum.'

"Gerçekten de ciddiydi, yüzünde vicdan azabına benzer bir duygunun izleri

görünüyordu. Ben de ona karsılık vermeden önce bir süre düsündüm."

"Konusmaya basladıgımda dikkat kesildi, ama sözlerimi bitirdigimde yüzünü

görmenizi isterdim, ona:

"'Peki,' dedim, 'bana evimi ve Sierra Fabri-kası'ndaki hisselerimi geri

verin...'"

Babam sözünün burasında sustu.

"Peki ne dedi?" diye sordum sabırsızlıkla.

"Ne diyebilirdi ki? Hiçbir sey söylemedi. Ama ben, 'Umarım mutlusunuzdur,'

dedim. Bana saskın ve meraklı gözlerle bakıyordu. 'Söyleyin, simdi mutlu

musunuz?' diye sordum.

-257-

"Birden arabacıya gitmesini emretti ve küfürler savurarak çekti gitti. Bana on

sentimi vermedi, degil evimi ve hisse senedimi, on sentimi bile vermedi.

Görüyorsun ya sevgili kızım, babanın bu bahsis islerinde pek sansı yok."

Ben Ernest'le Washington'a giderken, babam, oturdugumuz Pell Caddesi'ndeki evde

kaldı. Göründügü kadarıyla olayların akısı, dogal sürecinden çıkmıstı ve son

darbe sandıgımızdan çok daha erken gelecekti. Bekledigimizin tersine, seçilmis

sosyalist milletvekillerinin Meclis'teki yerlerini almalarına bir engel

çıkarılmadı. Her sey yolunda gidiyordu ve bu olumlu gelismenin altında,

ugursuzca tasanlar sezen Ernest'e gülüyordum.

Sosyalist arkadaslarımızı, güçlerinden emin ve tasarılarını gerçeklestirmek için

iyimser bir tutum içinde bulduk. Meclis'te seçilmis birkaç Grange Partisi üyesi

gücümüzü artırmıstı ve yapılacak isler konusunda birlikte ayrıntılı bir program

hazırladılar. Ernest bütün gücüyle ve bütün iyi niyetiyle bu çalısmalara

katılıyor ama yine de, "_s savasa geldiginde, kimyasal bilesimler yumruktan daha

güçlüdür, unutmayın bu sözümü," cümlelerini durmadan tekrarlıyordu.

_lk defa köylülerin son seçimlerde ele geçirdikleri on iki eyaletin yönetimini

almaya gittiklerinde isler sarpa sarmaya basladı. Yeni gelenlere görevleri

verilmiyordu, çünkü eskiler koltuklarını vermeyi reddediyorlardı. Mesele gayet

açıktı. Seçimlerin yasal olmadıgını ileri sürerek yasaların sonsuz

bürokrasisinin ardına sıgınıyorlardı. Köylüler güçsüz-

-258-

dü. Mahkemelerden baska tutunacak dallan yoktu, ama mahkemeler de düsmanlannın

elindeydi.

Durum çok ciddiydi. Oyuna getirilen köylüler, zora basvururlarsa hepimizin

aleyhinde bir durum meydana gelmis olacaktı. Biz sosyalistler onlan nasıl

durdurabilirdik! Ernest günlerce, gecelerce bir defa bile gözünü kırpmadı.

Köylülerin, yani Grange Partisi'nin liderleri de tehlikeyi sezmislerdi ve

bizimle isbirligi halindeydiler. Ama bu da bir ise yaramadı. Oligarsi siddet

istiyordu ve ajan provokatörlerini harekete geçirdi. Köylü ayaklanmasına neden

olan, kuskusuz ajan provokatörlerdi. Bu, tartısma götürmez bir gerçekti.

_syan, on iki eyalette birden patlak verdi. Malsız mülksüz köylüler, eyalet

yönetimlerini zor kullanarak ele geçirdiler. Elbette bu anayasaya aykınydı ve

elbette Birlesik Devletler, askerlerini hemen harekete geçirdi. Ajan

provokatörler islerini basanyla sürdürüyorlardı. Demir Ökçe'nin casuslan,

zanaatkar, çiftçi ya da tanm isçisi kılıgında, insanlan durmadan

kıskırtıyorlardı. California'nın baskenti Sac-ramento'da, köylüler düzeni

saglamayı basardılar. Birden, hedef seçilen bu kente binlerce gizli ajan

gönderildi. Muhbirlerden olusan birlikler, birçok binayı ve fabrikayı

kundakladı, yagmaladı ve halkı kendileriyle birlikte yagmaya katılmalan için

kıskırttılar. Bu taskınlıgı körüklemek için, yoksullann mahallelerine sel gibi

içki akıtıldı. Oyunun sahne hazırlıktan iyice tamamlanınca, gerçekte Demir

Ökçe'nin askerleri olan Birlesik Dev-

-259-

¦ PP

letler birlikleri devreye girdi. On bir bin kadın, erkek, çocuk Sacramento

sokaklarında ya da evlerinde öldürüldü. Ulusal hükümet, eyaletin yönetimini

eline aldı ve böylece Cali-fornia için her sey bitmis oldu.

California'da olanlar, köylülerin ele geçirdikleri diger eyaletlerde de

oluyordu. Grange Partisi üyeleri, bütün eyaletlerde yok edildi; her yer kana

boyandı. Önce gizli ajanlar ve Kara Yüzler düzeni bozuyor, sonra Birlesik

Devletler askerleri çagrılıyor, kırsal kesimde, ayaklanma ve baskın düzeni hüküm

sürüyor, kundaklanmıs çiftliklerin, depoların, köylerin ve kentlerin dumanları,

gece gündüz tütüyordu. _sin içine dinamiti de soktular; demiryolu köprüleri ve

tüneller havaya uçuruldu, trenler devrildi. Zavallı çiftçiler, toplu olarak

kursuna diziliyor ya da asılıyordu. Ama karsılıgında bunun öcü de, gaddarca

almıyordu. Birçok plütokrat* ve subay öldürüldü. _nsanlar kana ve intikama

susamıslardı. Düzenli ordular, köylülerin üstüne sanki Kızılderili-ler'le

çarpısır gibi saldırıyorlardı. Haksız degildiler; Oregon Eyaletinde, iki bin

sekiz yüz asker bir dizi dinamit atılarak öldürülmüs, degisik zamanlarda ve

degisik yerlerde, çok sayıda askeri tren de mühimmatıyla birlikte havaya

uçurulmustu. Artık askerler de canlarının derdine düsmüs, çiftçiler gibi

hayatlarını korumak için savasıyorlardı.

Milis gücüne gelince, milis yasası 1903 yılında yürürlüge girmisti ve ölüm

tehdidi altınPlütokrat:

Paranın gücü sayesinde iktidara egemen olan sınıfa mensup.

-260-

daki bir eyaletin emekçilerine, bir baska eyaletin emekçilerini kursunlamaları

için baskı yapılıyordu. Elbette, milis yasası baslangıçta iyi yürümedi. Birçok

milis subayı öldürüldü, birçok milis üyesi askeri mahkemelerde sözüm ona

yargılanıp kursuna dizilmeye mahkûm edildi. Ernest'in Bay Kowalt ve Bay Asmunsen

hakkındaki kehanetleri de, korkunç bir kesinlikle dogrulandı. _kisi de

milis ordusuna katılmaları için çagrıldılar; Califor-nia'dan Missouri

Çiftçileri'nin üzerine yürümek için gönderilen milis ordularına Bay Ko-walt ve

Bay Asmunsen kabul etmedi. Onlara günah çıkartacak zaman bile tanımadılar. Hemen

savas mahkemesinin önüne çıkarıldılar, davaları uzun sürmedi; her ikisi de idam

mangasına sırtlarını dönerek can verdiler.

Bir sürü delikanlı milise katılmamak için daglara kaçtı; kanun kaçakları

sayıldılar. Cezalandırılmaları için ortalıgın sakinlesmesi beklenir, diye

düsünülüyordu ama hiç zaman kaybetmediler; hükümet, daga çıkan asker

kaçaklarının üç ay içinde teslim olmalarını ilan etti ve bu sürenin bitiminde

yarım milyon asker daglık bölgelere sevk edildi. Ne sorusturma vardı, ne de

mahkeme karan. Karsılarına kim çıkarsa vurdular. Bütün birlikler, dagda

kalanların hepsinin kanun kaçagı oldugu ilkesinden hareket ediyordu. Korunaklı

bazı tepelere üslenmis olan bazı kaçak gruplar, uzun süre kahramanca direndi,

ama sonunda her milis kaçagı, ölümün kucagına düstü.

Kansas milisinin uyguladıgı ceza ise halka daha korkunç ve daha etkili bir ders

verdi.

-261-

Kansas'taki büyük isyanlar, köylülere karsı yapılan askeri operasyonların

basında geliyordu. Milise baglı altı bin kisi isyan etti, birkaç hafta boyun

egmediler. Sonunda hepsi bir kampta toplandı. Bu isyanı ajan provokatörlerin

düzenledigi açıktı.

22 Nisan gecesi, bütün kamp ayaklandı ve askerler subaylarını öldürdüler. Bu

katliamdan çok az sayıda subay kaçabildi. Bu, Demir Ökçe'nin öngördügü sınırlan

fazlasıyla asıyordu, çünkü ajan provokatörler görevlerini gerektiginden de iyi

yaptıklarından böyle bir ayaklanma olmustu. Ama bundan yararlanan, yine Demir

Ökçe olacaktı. Bütün gücünü patlamaya hazır tutuyordu, kendi tezgâhladıgı

isyanda kendi subaylarının öldürülmesiyle, bundan sonra yapacakları için kendine

bir gerekçe saglıyordu. Yerden biter gibi ortaya çıkan kırk bin asker, milis

kampının çevresini sararak çember içine aldılar. Bu tam bir tuzaktı. Zavallı

milisler makineli tüfeklerin kullanılmaz halde oldugunu ve yagmaladıkları

fiseklerin tüfeklerine uymadıgını görünce dehsete düstüler. Bunun üzerine teslim

olmak için beyaz bayrak açtılar, ama karsı taraf görmezlikten geldi. Hiç kimse

kurtulamadı. Altı bin kisinin hepsi yok edildi. Önce uzaktan top ve

sarapnellerle bombalandılar, sonra asker çemberini kırmak için umutsuz bir yarma

harekâtına giristiklerinde, makineli tüfeklerle biçildiler. Olayı gören biriyle

konustum, bana tek bir milisin bile, bu ölüm kusan makineli tüfeklere, yüz elli

metreden daha fazla yaklasamadıgını anlattı. Toprak,

-262-

bastan basa cesetlerle kaplıymıs. Son bir süvari saldırısıyla birlikte,

yaralıların da kılıç ve tabancayla isleri bitirilmis, kalanlar da atların nallan

altında ezilmisler.

Grange Partisi üyelerinin isyanının kanla bastırıldıgı sırada, örgütlenmis

emegin son can çekismesi olan, maden isçileri isyanı patlak verdi. Yedi yüz elli

bin kömür isçisi, greve katıldı. Sayıca üstünlükleri vardı ama ülkenin dagınık

bölgelerinde bulunduklanndan, bu nicelik avantajından yararlanamadılar.

Kendi bölgelerinde çembere alınıp ya öldürüldüler ya da teslim olmaya

zorlandılar. Bu, ilk büyük köle sürgünü oldu. Pocock,* büyük bir köleci olarak

ün yaptı ve proleteryanın zapte-dilmeyen kinini üzerine çekti. Ona karsı sayısız

suikast girisimi düzenlendi ama sanki tıl-sımlıymıs gibi hepsinden kurtuldu.

Madenciler arasındaki Rus pasaportu uygulamasından o sorumludur. Bu sistemin

özelligi, madencilerin bir yerden bir yere diledigince dolasma özgürlüklerini

ellerinden almasıydı.

* Albert Pocock, daha önceki yılların nam salmıs grev kırıcılarından bir

baskasıydı ve öldügü güne kadar ülkenin maden isçilerini, islerinin basında

tutmayı basardı. Ölümünden sonra oglu Lewis Pocock onun yerini aldı ve bes kusak

boyunca bu korkunç köle sürücü sülale, maden isçileriyle ugrastı. I. Pocock diye

bilinen Pocock kardeslerin en büyügü asagıdaki gibi tarif edilmisti: "Uzun

boylu, ince yüzlü, kahverengiyle karısık kır saçlı, çıkık elmacık kemikli ve

büyük çeneli... solgun yüzlü, parıltısız gri gözlü, metalik sesli, uyusuk

tavırlı." Basit bir ailenin çocuguydu. Çalısma hayatına barmen olarak

baslamıstı. Daha sonra bir tramvay sirketinin ücretli dedektifi oldu ve basarılı

adımlarla profesyonel grev kırıcılıgına yükseldi. Kusagının son çocugu olan V.

Pocock, Yerliler Bölgesinde madencilerin yaptıgı bir ayaklanma sırasında, bir

pompa merkezinde bombayla havaya uçuruldu. Bu olay, M. S. 2073 yılında oldu.

263-

Bu arada sosyalistler sıkı durdular. Köylü ates ve kan içinde bogulur ve örgütlü

emek parçalanırken, sosyalistler sakin sakin oturuyor ve gizli örgütlerini

güçlendiriyorlardı. Köylüler, çaresizlik içinde, bu tutumumuzu elestirdiler. Ama

haklı olarak, bizim ayaklanmamızın devrimin intihan anlamına gelecegini

söylüyorduk. Önceleri bütün proleteryayla bogusmayı göze alamayan Demir

Ökçe, simdi bizim ayaklanmamızı bekliyor ve bir hareketle isimizi bitirmek

istiyordu. Saflarımıza sızmıs çok sayıdaki ajan provokatöre ragmen, böyle bir

hareketten kendimizi uzak tutmayı basardık. O günlerde Demir Ökçe'nin

ajanlarının yöntemleri son derece basarısızdı; yöntemleri iyi islemiyordu,

ögrenecekleri çok sey vardı ve bizim mücadele gruplarımız onları yavas yavas

temizledi. Bu, acımasız ve kanlı bir mücadeleydi, ama biz, hayatımız ve devrim

için dövüsüyorduk. Düsmanı kendi silahlarıyla vurmak zorundaydık. Yine de

kallesçe davranmıyor, mertligi elden bırakmıyorduk. Demir Ökçe'nin ajanlarından

hiçbiri yargılanmadan idam edilmedi. Belki yanlıslarımız olmustur ama bu

yanlıslarımızın sayısı oldukça azdı. Mücadele gruplarımız, yoldaslarımızın en

mert, en gözü pek ve en fedakârları arasından seçiliyordu. On yıl kadar sonra,

bu grupların baskanlarından aldıgı raporlara dayanarak, bu mücadeleye katılan

erkek ve kadınların hayatlarının bes yılı asmadıgını hesaplamıstı Ernest. Bu

mücadeleye katılanların hepsi de birer kahramandı ve isin garip yanı, bunlar,

öldürmeye karsıydılar. Kendi inançlarına ay-

-264-

kın hareket ediyorlardı, ama bagımsızlıgı seviyor ve amaca ulasmak için hiçbir

fedakârlıktan kaçınılamayacagına inanıyorlardı.*

Bundan böyle üç yönlü bir çalısma sürdürmek zorundaydık. Birincisi,

oligarsinin

• Bu Mücadele Grupları, Rus Devriminin Savasçı Örgütleri model alınarak

kurulmustu ve Demir Ökçe'nin bitmez tükenmez çabalarına ragmen. Demir Ökçe'nin

hüküm sürdügü üç yüzyıl boyunca varlıklarını sürdürdüler. Ölmekten korkmayan,

inançlı kadın ve erkeklerin olusturdugu bu Mücadele Grupları, çok etkili bir

varlık gösterdiler ve yöneticilerin vahsice siddetini hafifletmeyi basardılar.

Onların tek görevi, oligarsinin gizli ajanlanyla yer altı savası sürdürmek

degildi. Oligarsinin yöneticileri, kendilerini bu grupların kararına uymak

zorunda hissediyorlardı ve çogunlukla da uyuyorlardı. Uymadıkları zaman da

ölümle cezalandırılıyorlardı. Aynı sekilde oligarsinin usaklarının yanı sıra,

ordu subayları ve isçi kastları liderleri de ölümle cezalandırılma tehlikesiyle

karsı karsıyay-dılar. Bu örgütlü intikamcıların adalet uygulamaları çok katıydı,

ama en dikkate deger yan, yargılama süreçleriydi. Öyle hızlı yargılama

yapmıyorlardı. Bir adam yakalandı mı adil bir yargılama sürecinden geçiyor ve

kendisine savunma hakkı veriliyordu. Gerektiginde gıyabında yargılama yapılıyor

ve General Lampton davasında oldugu gibi, gıyabında kararlar çıkarılıyordu. Bu

olay M. S. 2138 yılında oldu. Demir Ökçe'nin belki de en kana susamıs, azgın

usaklarından biri olan General Lampton'a. Mücadele Grupları kendisini

yargıladıklarını, suçlu bulduklarını ve ölüme mahkûm ettiklerini bildirdiler. Bu

karar, proleteryaya karsı acımasız davranıslarını bırakması için üç kere

uyarılmasından sonra verilmis bir karardı. General, mahkûmiyetinden sonra,

sayısız korunma yöntemi uygulayarak yakalanmamayı basardı. Yıllar geçmis.

Mücadele Grupları kararlarını uygulamayı basaramamıslardı. Kadınlı erkekli

birkaç yoldas, onu yakalama girisiminde basarısız oldular ve oligarsi tarafından

acımasızca idam edildiler. General Lampton olayı, çarmıha germe yönteminin,

yasal bir idam yöntemi olarak yeniden canlanmasına yol açtı. Sonunda mahkûm,

yani General, celladını 17 yasındaki Madeline Provence adlı, ince, uzun bir genç

kız olarak karsısında buldu. Madeline, görevini tamamlamak için, adamın

sarayında iki yıl terzilik yapmak zorunda kaldı. Uzun ve korkunç iskencelerden

sonra, hücresinde yalnızlık içinde can veren bu genç kız, simdi Serles kentinde,

Kardeslik Panteonu'nda yıkılmaz bir bronz heykeli olarak dimdik durmaktadır.

Dökülen

-265-

gizli ajanlarını aramızdan temizlemeliydik. _kincisi, genel gizli devrim

örgütünün dısındaki mücadele gruplarım olusturmalıydık. Ve üçüncüsü, oligarsinin

bütün bünyesine, isçi kastlarına, özellikle telgraf, sekreter, kâtip

sendikalarına, ordunun içine, ajan provokatörlerin ve köle sürücülerinin arasına

sızmalıydık. Ama bu zor ve tehlikeli bir isti. Bu yöndeki çabalarımız sık sık

agır basarısızlıklarla sonuçlanıyordu.

Meydan savasını Demir Ökçe kazanmıstı, ama bu yeni savasta, örgütledigimiz bu

garip yeraltı savasında olaganüstü direndik; hiçbir sey görünmüyor, bir saniye

sonrası kestirile-miyordu, ama bu körler savasında da bir düzen, bir amaç, bir

yön vardı. Demir Ökçe'nin bütün örgütüne ajanlarımızı soktuk. Demir Ökçe'nin

ajanları da bizim aramıza sızmıstı. Bu, karanlık, acı veren, entrika ve hile

dolu, suikastların ve karsı suikastların birbirini izledigi bir mücadeleydi.

Bütün hepsinin ardında ölüm, olanca siddeti ve korkunçluguyla kol geziyor,

kadınlar, erkekler, en degerli, en yakın yoldaslarımız ortadan kayboluyordu.

kanlan, gözlerimizle görmeyen ve kan dökmeyi hiç bilmeyen bizler. Mücadele

Grupları'nın kahramanlarını insafsızca yargılamamalıyız. Onlar, hayatlarını

insanlık ugruna feda ettiler, onların yapamayacagı hiçbir fedakârlık yoktu.

Amansız gereklilik onları, kanlı çaglarında kan dökmeye zorladı. Mücadele

Gruplan Demir Ökçe'nin koparamadıgı tek diken olarak kaldı. Everhard, bu tuhaf

ordunun yaratıcısıydı ve bu ordunun üç yüzyıl boyunca basarıyla yasaması, onun.

gelecek kusaklara bıraktıgı sarsılmaz bir örgütleme dehasının kanıtıdır. Bazı

bakımlardan, ekonomiye ve sosyolojiye yaptıgı katkılarına. Devrimin genel lideri

olarak yaptıgı islerin yanı sıra. Mücadele Gruplarını örgütlemesi en büyük

basarısı olarak kabul edilebilir.

-266-

Bugün gördügümüz bir arkadası, ertesi gün ve ondan sonra görmüyor ve o zaman

öldürülmüs olduklarını anlıyorduk.

Bizim için güvenli hiçbir yer yoktu. Bizimle birlikte savasan herhangi biri,

Demir Ökçe'nin ajanı olabilirdi. Demir Ökçe'nin örgütünü, kendi gizli

ajanlarımız aracılıgıyla susturmaya çalısıyorduk. Demir Ökçe'nin ajanları da

bizim örgütümüz içinde aynı isi yapıyorlardı. _nanç ve güven eksikligine ragmen

bütün gayretimizi inanç ve güvene dayandırmak zorundaydık. Sık sık ihanete

ugradık. _nsan, zayıf yaradılıslıdır. Demir Ökçe para verebilir, zevk ve huzur

kentlerinde yasama sansı önerebilirdi. Bizim saglayabilecegimiz sey ise, soylu

bir amaca hizmet etmekten duyulan gururdan baska bir sey degildi. Oysa

davalarına baglı kalanların ücreti tehlike, ölüm ve iskence oluyordu.

"_nsan zayıf yaradılıstır," demistim, bu zayıflıklar nedeniyle, elimizdeki diger

ödülü vermek zorunda kalıyorduk. Bu ödül, ölümdü. Bize ihanet edenleri

cezalandırmamız gerekiyordu. _çimizden birinin ihanet ettigi ortaya çıkınca, üç

ya da dört sadık intikamcı, hemen pesine takılıyordu. Yasalarımızı, düsmana,

örnegin Pocock'a uygulamakta basarısız olabilirdik, ama içimizdeki hainlere

mutlaka cezalarını verebilmeliydik. Yoldaslar, bizim iznimizle hain oluyorlar,

büyük kentlere gidip gerçek satılmıslar için aldıgımız kararlan uyguluyorlardı.

Öylesine bir dehset salmıstık ki, bize ihanet etmek, sadık kalmaktan daha

tehlikeli bir hale gelmisti.

-267-

Devrim bizim için dini bir nitelik kazanmıstı. Onun özgürlük mihrabına

tapınıyorduk. Bizi onun kutsal ruhu aydınlatıyordu. Kadın erkek hepimiz

kendimizi davaya adıyor ve yeni dogan bebekler de ihtiyarların bir zamanlar

Tann'ya adandıkları gibi, devrim hizmetine adanıyorlardı. Hepimiz insanlıgın

âsıgıydık.

-268-

«XVII*

KAN KIRMIZI USAK ÜN_FORMASI

Grange Partisi'nin seçimleri kazandıgı eyaletlerin yerle bir olmasıyla birlikte,

Grange Partisi milletvekillerinin Meclis'ten yok olması bir oldu. Vatana ihanet

suçundan haklarında dava açıldı ve yerleri, Demir Ökçe'nin kuklaları tarafından

dolduruldu. Sosyalist-lerse, Mecliste acınacak bir azınlık olusturuyor ve

sonlarının yaklastıgını biliyorlardı. Senato ve Meclis de sanki amaçsız birer

güldürü sahnesiydi. Kamu çıkarlarına iliskin sorunlar, önce geleneksel törenlere

uyularak uzun uzun tartısılıyor, sonra hasıraltı ediliyordu. Yapılan tek is,

oligarsinin buyruklarına anayasal kılıflar bulmaktı.

Sosyalistlerin sonu geldiginde, Ernest de iste bu kavganın tam merkezinde

bulunuyordu. Meclis'te issizlere yardım yasası tartısılıyordu. Geçen yılın zor

günleri, büyük proleter kitleleri açlıktan ve sefaletten ölme noktasına

getirmisti, kargasanın sürmesi, onları bu uçuruma iyice itmekten baska bir ise

yaramamıstı. Oligarsinin üyeleri ve taraftarları artı degerden nasiplerini

fazlasıyla

-269-

alıyordu.* Biz, bu sefil hayatı yasayan insanlara uçurum insanları** diyorduk.

Meclise getirilen issizler yasası, sosyalistlerin bu insanları kurtarmak için

giristigi çabalardan biriydi. Ama Demir Ökçe bu yasa önerisini begenmemisti. O,

kendi bildigi yoldan milyonlarca insana is bulmaya çalısıyordu, ama bu yol bizim

görüsümüzle hiç uyusmuyordu. Bundan dolayı yasa önerimizin geri çevrilmesi için

buyrugunu vermisti. Ernest ve yoldasları çabalarının bosuna oldugunu

biliyorlardı, ama her seyin belirsiz olmasından o kadar bıkmıslardı ki, iyi ya

da kötü bir sonuç almakta kararlıydılar. Hiçbir sey elde edemiyorlar, ama hiç

degilse, su yasa oyunlarına bir son vermek istiyorlardı. _sin sonunun neye

varacagını bilmiyorlardı. Biz de bu oyunun sahnelenisinden daha kötüsünü hiç

beklemiyorduk.

* Aynı kosullar M. S. on dokuzuncu yüzyılda, _ngiliz yönetimi altında bulunan

Hindistan'da da geçerliydi. Milyonlarca Hintli açlıktan ölürken, onları

yönetenler, emeklerinin meyvesini çalıyor, yagmaladıkları serveti, gösteris ve

fetislestirdikleri gereksiz eglenceler için harcıyorlardı. Bu aydınlık çagda,

atalarımızın yaptıkları ister istemez yüzümüzü kızartıyor. Tek tesellimiz

felsefedir. Sosyal evrim içinde kapitalist asamayı, ancak insanın maymunluk

dönemiyle karsılastırabiliriz. _nsanlık, organik evrimden geçerken, bu süreci de

yasamak zorundaydı. Üzerinde bu sürecin çamurunun balçıgının kalması

kaçınılmazdı ve bunların kolayca dökülmesi mümkün degildi.

** Uçurum _nsanları: Bu deyim, M. S. on dokuzuncu yılın sonlarında H. G. Wells

tarafından kullanılmıstı. Wells iyi bir sosyolojik gözlemciydi ve aklı basında,

insansever biriydi. Eserlerinin birçogu günümüze dek ulasmıstır. Sezinler ve

insanlıgın Olusması adlı kitapları, eksiksiz olarak bugün elimizdedir.

Oligarsinin yöneticilerinden ve Everhard'dan önce, Wells, harika kentlerin

yapılacagını düsünmüstü, ancak o yazılarında bu kentlerden "zevk kentleri"

olarak söz ediyordu.

-270-

O gün, halka ayrılmıs dinleyici sıralarında oturuyordum. Hepimiz korkunç

olayların patlak verecegini biliyorduk. Tehlikenin kokusu havada dolasıyordu;

koridorlarda sıra sıra dizilmis askerler, salon kapısının önünde birikmis

subaylarla gözle görünecek kadar somutlasmıstı. Belli ki oligarsi esaslı bir

darbe indirmeye hazırlanıyordu. Ernest konusuyor, issizlerin durumunu

anlatıyordu, ama onu dinleyenlere göre, sözleri yüreklerini ve bilinçlerini

yaralıyordu. Cumhuriyetçi ve Demokrat üyeler kıs kıs gülüyor, onunla alay

ediyor, ikide bir gürültü ve bagırıslarla sözünü kesiyorlardı. Ernest birden

yöntem degistirdi:

"Ne dersem diyeyim, sizi hiçbir sekilde et-kileyemeyecegimi biliyorum," dedi.

"Çünkü sizde etkilenecek ruh yok. Hepiniz, omurgasız, solucan gibi

yaratıklarsınız. Siz büyük bir gurur ve kibirle kendinize Cumhuriyetçi ya da

Demokrat adını yakıstırıyorsunuz. Cumhuriyetçi Parti yok, Demokrat Parti yok.

Siz tükürük yalayıcı, asalak yaratıklarsınız. Sizler plütokrasinin

kuklalarısınız. Demir Ök-çe'nin sırtınıza geçirdigi kan kırmızısı usak

üniformasıyla, özgürlük askından dem vuruyorsunuz..."

Ernest'in sözünün burasında, bagırıslar ve "Düzen! Düzeni saglayın!"

haykırısları sesinin duyulmasını engelledi. Küçümser bir tavırla ugultunun

dinmesini bekledi. Sonra hepsini yakalamak ister gibi kollarını açtı ve

arkadaslarına dönerek bagırdı:

"Bu besili hayvanların bögürtülerini iyi dinleyin!"

-271-

Büyük bir gürültü daha koptu. Baskan, üyeleri sessizlige davet etmek için

tokmagı kürsüye vuruyor, bir yandan da beklenti dolu gözlerle kapının agzında

duran subaylara bakıyordu. "_syan!" diye haykıranlar oldu ve tostoparlak

vücuduyla göze çarpan New York'lu bir milletvekili "Anarsist!" diye bagırdı

Ernest'e. Ernest'in görünümü hiç de hos degildi. Bütün kasları kavganın

heyecanıyla titriyor, yüzü yırtıcı bir hayvanın yüzünü andırıyordu, ama yine de

sogukkanlılıgını kaybetmiyordu.

"Unutmayın," dedi, ugultuyu bastıran bir sesle. "Siz bugün proletaryaya

acımazsanız, bir gün gelecek proletarya da size acımayacak..."

"_syan!" ve "Anarsist!" çıglıkları yeri gögü inletiyordu.

"Bu yasa tasarısına olumlu oy vermeyeceginizi biliyorum," diye devam etti Emest.

"Çünkü efendilerinizden bu yönde bir buyruk aldınız. Ve yine de bana 'anarsist'

diyorsunuz. Halkın hükümetini yok eden sizler, kan kırmızı usak üniformanızı,

utancınızı bile saklamaya gerek görmeyen sizler, bana 'anarsist' diyorsunuz.

Cehennem atesine inanmıyorum, ama böyle anlarda inanmadıgım için pismanlık

duyuyorum. Hayır, böyle anlarda neredeyse inanacagım geliyor. Mutlaka bir

cehennem olmalı, çünkü sizin islediginiz cinayetleri cezalandırmak için daha

uygun bir yer düsünemiyorum. Siz var oldugunuz sürece, evrende bir cehenneme

mutlaka ihtiyaç vardır." Kapılarda bir kıpırdanma oldu. Ernest, Baskan ve

-272-

bütün üyeler ne oldugunu görmek için o tarafa döndüler.

"Baskan, neden askerlerinizi içeri çagırıp islerini bitirme emri vermiyorsunuz?"

diye sordu Ernest. "Planınızı hemen uygulayacaklardır."

"Uygulanacak baska planlarımız var," oldu cevap. "Askerlerin burada olmalarının

nedeni de bu."

"Bizimle ilgili planlar sanıyorum," diye alaycı bir tavırla konustu Ernest.

"Katliam ya da buna benzer bir sey yani."

"Katliam" sözüyle ortalık yeniden ugultuya boguldu. Ernest sesini duyuramıyor,

ama gürültü her an kesilir umuduyla ayakta duruyordu. _ste o anda olan oldu;

dinleyici sıralarından, ancak patlamanın ısıgını görebildim ve ardından

kulaklarımı sagır eden bir patlama sesi duydum ve ardından Ernest'in dumanlar

arasında önce sendeleyip sonra yuvarlandıgını gördüm. Askerler bütün kapılardan

içeri dalıyorlardı. Arkadasları öfkeyle ayaga fırlamıslar, saldırmaya

hazırdılar. Ernest bir an için ayaga kalktı, salondakilerin susması için

kollarını salladı:

"Bu bir komplo!" diye bagırdı, kendi grubunun bulundugu yöne dönerek. "Hiçbir

sey yapmayın yoksa mahvolursunuz."

Sonra yavasça çöktü ve askerler yanına geldi. Hemen ardından salonu bosaltmaya

basladılar, artık ben de bir sey göremiyordum.

Kocam olmasına ragmen, yanına gitmeme izin vermediler. Sonra kim oldugumu

haykırdım ve anında oracıkta tutuklandım. Aynı za-

-273-

manda Washington'daki bütün sosyalistler tutuklandı. Aralarında, otelinde tifo

atesiyle hasta yatmakta olan Simpson da vardı.

Yargılama çok kısa sürdü. Bütün sanıklar önceden verilmis karar geregince mahkûm

edildiler. Ernest'in idama mahkûm edilmeyisi bir mucizeydi. Bu, oligarsinin tam

bir gafletiydi ve bu da ona pahalıya mal oldu. Ama oligarsi o günlerde kendinden

çok emindi. Basarısından sarhostu ve bir avuç kahramanın, oligarsiyi temelinden

sarsacak gücü oldugunu aklından bile geçirmiyordu. Yarın büyük bir devrim patlak

verip bütün dünya kitlelerin ayak sesleriyle sarsıldıgında, oligarsi gerçegi, bu

bir avuç gözü kara kahramanın ne kadar büyüyebilecegini anladıgında çok geç

olacaktır.*

Avis Everhard, anlattıklarının kendi zamanında okunacagını düsünerek agır ihanet

suçlamasıyla yapılan yargılama konusuna bu kadar az deginiyordu. Everhard'ın el

yazmasında, buna benzer daha birçok eksiklikler görülecektir. Elli iki sosyalist

milletvekili yargılanmıs ve hepsi de suçlu bulunmustu. Ne gariptir ki. bir kisi

bile ölüm cezasına çarptırılmadı. Ernest Everhard ve aralarında Theodore

Donnelson ve Matthew Kent'in de bulundugu on bir arkadası ömür boyu hapis cezası

aldı. Geri kalan kırk kisi, otuz yıldan kırk bes yıla kadar degisen hapis

cezalarına çarptırıldılar. El yazmasında adı geçen ve patlama günü tifo atesiyle

yattıgı söylenen Art-hur Simpson, sadece on bes yıla mahkûm oldu. Söylendigine

göre herkesin basına geldigi gibi hücresinde açlıktan ölmüs, usaklar bu olayı,

Simpson'ın çok inatçı ve despotizme hizmet eden insanlara karsı öfkeli oldugu

nedenine dayandırıyorlar. Simpson, Küba'nın Cabanas kentinde ölmüs, üç yoldası

da onun bulundugu hapishaneye kapatılmıstı. Elli iki sosyalist milletvekili,

Birlesik Devletler'e yayılmıs olan askeri hapishanelere kapatıldı. Bu yüzden, Du

Bois ve Woods, Porto Rico'da, Everhard ve Merryweather de. San Francisco'nun bir

adası olan ama askeri bir hapishane olarak hizmet veren Alcatraz adasında

yattılar.

-274-

Ben bir devrimci olarak, devrimcinin gizli planlarını ve korkularını bilen bir

kisi olarak, Meclis'te patlatılan bombanın, oligarsinin usakları tarafından

atıldıgını söyleyebilecek birkaç kisiden biriyim. Bu bomba olayıyla, Meclis'in

içindekiler kadar, dısarıdaki sosyalistlerin de uzak veya yakın hiçbir

iliskileri olmadıgını çekinmeden ve hiç kusku duymadan söyleyebilirim. Bombayı

kimin attıgını bilmiyorduk, ama kesinlikle emin oldugumuz bir sey vardı; o da

bombayı bizim atmadıgımızdı.

Öte yandan, bu olaydan Demir Ökçe'nin sorumlu oldugunu gösteren bazı kanıtlar

var. Elbette biz bunu kanıtlayanlayız. Bizim yargımız sadece birtakım tahminlere

dayalı. Bütün bildigimiz, hükümetin gizli ajanlarının Meclis Baskanı'na

verdikleri raporda, sosyalist milletvekillerinin terör hareketlerine belli bir

günde baslayacaklarını bildirmeleriydi. Bu baslama günü olarak da bombanın

patladıgı gün gösteriliyordu. Bunun üzerine meclis binasını askerlerle

doldurarak önlem almıslardı. Bizim bombadan filan haberimiz olmadıgından,

yetkililer de patlamaya hazırlıklı olduklarından, bu olay hakkında bir tek Demir

Ökçe'nin bilgisi oldugu sonucuna kolaylıkla varılabilir. Dahası, biz Demir

Ökçe'nin konusmalar sırasında meydana gelen kargasadan da sorumlu oldugunu, bu

isi, suçu bize yüklemek ve bizi yok etmek amacıyla tasarlayıp gerçeklestirdigini

biliyorduk.

Kan kırmızı usak üniformasını sırtına geçirmis Meclis baskanı, bütün Meclis

üyelerine kararlastırılan isareti verdi. Ernest konu-

-275-

surken, bir siddet olayının patlak verecegini herkes önceden biliyordu. Ama isin

dogrusu, bunların hepsi de bu terör hareketinin sosyalistler tarafından

tasarlandıgına yürekten inanmıslardı. Mahkemede de birçogu tanık olarak ifade

verirken, yine içtenlikle Ernest'i bombayı atmaya hazırlanırken gördüklerini ve

bombanın zamanından önce patladıgını ileri sürdüler. Elbette hiçbiri böyle bir

sey görmemisti ama korkuyla ateslenen hayal güçleri onları böyle sanılara

sürüklemisti.

Ernest mahkemede söyle konustu: "Eger bomba atmak niyetinde olsaydım, böyle

zararsız bir havai fisekten yararlanacagıma aklı basında bir insan inanabilir

mi? _çinde yeterince barut bile yoktu. Epey duman çıkardı ama benden baska

kimseyi yaralamadı. Tam ayaklarımın dibinde patlamasına ragmen, beni bile

öldüremedi. Ben böyle bir is yapmaya kalkıstıgımda, hiç kuskunuz olmasın,

gerçekten hasar verecek bir bomba seçerim. Benim atacagım bombadan dumandan

baska seyler de çıkardı."

_ddia makamı ise, bombanın etkisiz olusunu ve zamanından önce patlamasını

sosyalistlerin beceriksizligine baglıyor, Ernest'in sinirlerine hâkim olamadıgı

için bombayı elinden düsürdügünü ileri sürüyordu. Ernest'i bombayı tutarken ve

elinden düsürürken gördüklerini söyleyenlerin tanıklıklanyla, bu iddia

güçleniyordu.

Bize gelince, hiçbirimiz bombanın nasıl atıldıgını bilmiyorduk. Ernest bana,

bombanın patlamasından bir saniye önce sesini

-276-

duydugunu ve ayaklarının dibine düstügünü gördügünü söylemisti. Bunu mahkemede

de söyledi, ama hiç kimse ona inanmadı. Ayrıca, söylediklerinizin hiçbir kıymeti

yoktu. Demir Ökçe bizi yok etmeyi kafasına koymustu, ne yapsak bosunaydı.

"Gerçek er ya da geç ortaya çıkar," derler. Ama bu sözün dogrulugundan artık

kusku duyuyordum. O günden bu yana, on dokuz yıl geçti; sürekli çabalarımıza

ragmen, bombayı kimin attıgını bir türlü ortaya çıkaramadık. Bu adam, kuskusuz,

Demir Ökçe'nin bir usagıydı, ama kim oldugu hakkında hiçbir ipucu elde edemedik.

Bugün de bu olayı, tarihin esrarengiz olaylan arasında saymaktan baska bir sey

yapamıyoruz.*

Bu sırrın ortaya çıktıgını görebilmek için, daha kusaklar boyu yasamalıydı Avis

Everhard. Yüz yıl kadar önce. Avis'in ölümünden altı yüz yıl sonra, Vatikan'ın

gizli ar-sivlerinde Pervaise adlı birinin itirafları bulundu. Aslında sadece

tarihçileri ilgilendiren bu muglak belge hakkında bir seyler söylemek belki de

yerinde olacaktır. Pervaise. Fransız asıllı bir Amerikalıydı, M. S. 1913

yılında, New York City'deki Tombs Hapishanesi'nde, cinayet suçundan yargılanmak

için gün dolduruyordu. _tiraflarından onun bir cani olmadıgını ögreniyoruz.

Sıcak kanlı, tutkulu ve duygusal bir insandı. Hastalıklı bir kıskançlıga kapılıp

karısını öldürmüstü. O günlerde böyle olaylar sık görülürdü. Pervaise ölüm

korkusuyla dolu bir adamdı. Bunu itirafında uzun uzadıya anlatmıstır. Ölümden

kurtulmak için her seyi yapabilirdi ve polis ajanları birinci dereceden,

cinayetten sanık birinin ölümden kurtulamayacagına iyice inandırmıslardı onu. O

günlerde birinci dereceden cinayet islemek en büyük suç kabul ediliyordu. Suçlu

kadın ve erkekler özel olarak yapılmıs idam sandalyesine oturuyorlar ve uzman

doktorların gözetiminde, elektrik akımıyla yok ediliyorlardı. Buna elektrik

vererek idam etme deniyordu ve bu yöntem o dönemde çok yaygındı. Anestezi

yoluyla idam yöntemi daha sonraları uygulanmaya baslandı. Bu iyi

-277-

yürekli ama zayıf iradeli adam, hapiste yatar ve ölümden baska bir seyi

beklemezken, Demir Ökçe'nin ajanları onu, Temsilciler Meclisi'nde bomba atmaya

ikna ettiler. _tirafında açıkça bombanın zayıf ve tehlikesiz oldugunun ve

kimseyi öldürmeyeceginin kendisine söylendigini yazıyor. Gerçekten de bomba çok

güçsüzdü ve Ever-hard'ın ayaklarının dibinde patlaması bile ölümcül sonuçlara

yol açmamıstı.

Pervaise, görünüste onarım yapılması için kapatılmıs olan dinleyici sıralarından

birine, tamirci kılıgında sızmıstı. Bombanın atılacagı anı kendi belirleyecekti.

Saf bir sekilde Everhard'ın konusmasına ve salondaki kargasaya kendini çok

kaptırdıgını ve neredeyse görevini unutacak oldugunu itiraf ediyor.

Yaptıgı ise karsılık, hapishaneden salıverilmekle kalmadı, ömür boyu onu

geçindirecek bir gelir de sagladılar ona. Ama bu ödülden uzun süre

yararlanamadı. M. S. Eylül 1914'te kalp romatizmasına yakalandı ve üç gün

yasadı. _ste bu son günlerinde Katolik rahibi Rahip Peter Durban'ı çagırdı ve

ona günah çıkardı. _tirafı rahibe o kadar önemli geldi ki, rahip yaptıgı itirafı

yazmasını ve yemin ederek imzalamasını istedi. Bundan sonra olanları sadece

tahmin edebiliriz. Belge, Roma'ya ulasacak kadar önemliydi anlasılan. Belgenin

böylesine basanyla gizli tutulmasında, güçlü yerlerden müdahaleler yapılmıs olsa

gerekir. Yüzyıllar boyunca bu belgenin varlıgı dünyadan gizli tutuldu. Ta ki

geçen yüzyılda, parlak _talyan bilim adamı Lorbia, Vatikan'daki arastırmaları

sırasında bu belgeyi rastlantı sonucu bulana kadar. Bugün, M. S. 1913 yılında

Temsilciler Meclisi'nde patlayan bombanın sorumlusunun Demir Ökçe oldugundan hiç

kusku yok. Pervaise'in itirafı gün ısıgına çıkmamıs olsaydı bile, aklı basında

olan hiç kimse, elli iki milletvekilini hapse gönderen bu eylemi, oligarsinin ve

ondan önce hüküm süren kapitalizmin yaptıgından kusku duymazdı.

M. S. on dokuzuncu yüzyılın sondan bir önceki on yılında Chicago'da masum ve

sözde Haymarket Anarsistlerinin keyfi öldürülmesi klasik örnegi de var. Olayı

baslı basına ele aldıgımızda kapitalist mülkiyetin yine kapitalistler tarafından

yok edilip yakıldıgı garip bir gerçektir. Mülkiyetin bu sekilde yok edilmesinin

karsılıgında çogunlukla masum insanlar cezalandırılırdı. Zamanın tabiriyle,

"delige tıkıhrdı."

M. S. yirminci yüzyılın ilk on yılındaki emekçi çatısmalarında, kapitalistler

ile Batı Madencileri Federasyonu arasındaki bir kavgada, benzer ama daha kanlı

taktikler uygulandı. Independence _stasyonu, kapitalistlerin ajanları tarafından

havaya uçurulmustu. On üç kisi ölmüs, çok sayıda insan da yaralanmıstı. O

dönemde,

-278-

Colorado eyaletinin yasama meclisini ve yargı mekanizmasını denetimleri altında

tutan kapitalistler, madencileri cinayetle suçladılar ve onları mahkûm etmeye

çok yaklastılar, ama basaramadılar. Pervaise gibi, bu olayın masalarından biri

olan Romaines bir baska eyalet olan Kansas'taki bir hapishanede yargılanmayı

bekliyordu. Ama kapitalistlerin ajanlarını görünce yalancı tanıklık yapmayı

kabul etti. Ama Pervaise'in tersine o itirafını, yasarken kamuoyuna yaptı.

Sonra, yine aynı dönemde, iki güçlü kuvvetli, korkusuz emekçi lideri Moyer ve

Hayvrood davası vardı. Bunlardan biri Batı Madencileri Federasyonunun baskanı,

digeri ise sekreteriydi. Idaho'nun eski valisi esrarengiz bir biçimde

öldürülmüstü. Cinayet, o dönemde, açıkça sosyalistlerle madencilere yüklendi.

Bununla beraber, bu iki kisinin suçsuz oldugunu herkesin bilmesine ragmen,

ulusal ve eyalet anayasaları ihlal edilerek ve Idaho ve Colorado valilerinin 

tezgâhları sayesinde Moyer ve Hay-wood kaçınldılar, hapse atıldılar ve cinayetle

suçlandılar. Tam o sırada o günlerin Amerikan Sosyalistleri lideri Eugene V.

Debs su sözleri söyledi. "Rüsvetle satın alınamayan ya da korkutulamayan isçi

liderleri, tuzaga düsürülüp öldürülüyorlar. Moyer ve Haywood'un tek suçları isçi

sınıfına namuslu bir sekilde hizmet etmeleridir. Kapitalistler ülkemizi

çaldılar, siyasetimizi bozdular, adalet mekanizmamızı kirlettiler ve bizi

nallanmıs atlarının altında ezdiler. Simdi de kendi zalim baskılarına boyun

egmeyenleri öldürüyorlar. Colorado ve Idaho eyaletlerinin valileri efendileri

olan plütokrasinin buyrugunu yerine getiriyorlar. Mesele sudur: _sçiler Plütokrasiye

karsı. Onlar ilk siddetli darbeyi indirirlerse, biz de son darbeyi

indirecegiz."

-279-

¦xvm>

SONOMA'NIN GÖLGES_NDE

Bu dönem sırasında, kendimle ilgili olarak sözü edilecek pek bir olay olmadı.

Hiçbir seyle suçlanmamama ragmen, altı ay hapiste tutuldum. Sadece süphelilerden

biriydim. Bütün sosyalistlerin kısa bir zaman sonra ögrenecegi korkutucu bir

sözdü bu. Bu sıralarda, henüz olusum asamasında olan gizli servisimiz çalısmaya

baslamıstı. Tutuklulugumun ikinci ayının sonuna dogru gardiyanlardan biri,

örgütle iliskisi olan bir devrimci oldugunu söyledi bana. Birkaç hafta sonra,

cezaevi doktorluguna yeni atanan Joseph Parkhurst, Mücadele Gruplan'nın bir

üyesi oldugunu söyledi.

Böylece, bizim örgütümüz, oligarsinin örgütüyle örümcek agı gibi sarmas dolas

oldu. Dıs dünyada olup biten her seyi ögreniyordum ve tutuklanmıs liderlerimiz

de, Demir Ökçe'nin kan kırmızı usak üniforması altına gizlenmis olan kahraman

yoldaslarımızla sürekli iliski halindeydiler. Ernest Pasifik Okyanusu sahilinde,

üç bin mil uzaklıktaki bir hapishanede yatmasına ragmen onunla sürekli

haberlesi-yor, düzenli olarak mektuplasıyorduk.

Tutuklu olsun, serbest olsun bütün liderle-

-281-

rimiz harekâtı yönetme ve tartısma olanagına sahiptiler. Birkaç ay içinde

bazılarını kaçırmak mümkün olacaktı, ama hapislik çalısmalarımızı hiç

engellemediginden kaçma girisiminin, yersiz ve zamansız olduguna karar verildi.

Elli iki milletvekili hapisteydi ve üç yüzden fazla isçi lideri de tutuklu

bulunuyordu. Hepsinin ortak bir harekâtla aynı anda kaçırılması gerektigi

planlanmıstı. Bir kısmımız kaçarsa, oligarsinin eli tetikte olacak ve geri

kalanların kaçmasını önleyecekti. Öte yandan, bütün ülke çapında uygulanacak

harekât, proletarya üstünde olaganüstü büyük bir psikolojik etki yaratacaktı.

Bu, gücümüzü gösterecek ve proletaryaya güven verecekti.

Sonuçta, altı ay sonunda cezaevinden çıktıgımda, ortadan kaybolmam ve Ernest

için güvenli bir saklanacak yer bulmam kararlastırıldı. Benim ortadan kaybolmam

öyle kolay bir is degildi. Özgürlügüme kavusur kavusmaz, Demir Ökçe'nin

casusları pesime takıldılar. Onları sasırtmak, izimi kaybettirmek gerekiyordu.

California'ya gidecektim. Bunu biraz gülünç bir sekilde gerçeklestirebildik.

Ruslar örnek alınarak uygulanan pasaport sistemi gelismekteydi. Bütün kıtayı

gerçek ismimle, dolasmam imkânsızdı. Ernest'i göreceksem, izimi tamamen

kaybettirmem gerekiyordu, takip edilirsem onun da yakalanacagı açıktı. Bir

proleter kılıgı içinde de yolculuk yapamazdım. Tek çare, oligarsinin bir

üyesinin kılıgına bürünmekti. Oligarsinin dorugunda yasayanlar bir avuç insandı,

ama Bay Wickson gibi birkaç milyon dolarla ikinci

-282-

derecede zengin olanların sayısı binlerceydi. Bu zenginlerin kanlan ve kızları

genellikle çok gezerlerdi ve ben de kendimi bunlardan biri gibi gösterecektim.

Birkaç yıl sonra olsaydı, bu hiç mümkün olmazdı, çünkü pasaport sistemi kısa

süre sonra öylesine kusursuz olacaktı ki, ne kadın, ne erkek, ne de çocuk fissjz

olmayacak, yaptıgı her is, her davranıs adım adım izlenecekti.

Zamanı gelince pesimdekileri yanlıs bir izin pesine taktık. Bir saat sonra Avis

Everhard yoktu artık. Onun yok olmasıyla da Felice Van Verdighan adlı bir bayan,

iki hizmetçisi, bir fino köpegi ve bir de köpek bakıcısıyla* birkaç dakika sonra

Batıya hareket edecek olan trenin bir Pullman** vagonuna biniyordu.

Yanımdaki üç hizmetçi devrimciydi. _ki tanesi Mücadele Gruplanmızın kayıtlı

üyesiydi, üçüncüsü, Grace Holbrook, birlige onlardan bir yıl sonra katılmıstı ve

katıldıktan altı ay sonra da Demir Ökçe tarafından tutuklanmıstı. Köpek

bakıcılıgını o üstlenmisti. Öteki iki kızdan Bertha Stole, on iki yıl sonra

ortadan kayboldu. Ama Anna Roylston hâlâ yasıyor ve devrim*** için giderek daha

önemli görevler yüklenmektedir.

Anlatılanlar, efendilerin vicdansız tavır ve davranıslarını gösteriyor. _nsanlar

açlıktan ölürken köpeklere hizmetçiler tutulurdu. Bu, Avis Everhard için

katlanılmaz bir kılık degistirme olmustu.

Pullman: Lüks tren vagonlarını tanımlamak için kullanılan vagonlar. Bunlar ilk

kez sanayici Pullman tarafından yapılmıstır.

" Hemen hemen akıl almaz derecede büyük ve sürekli felaketlere ragmen, Anna

Roylston doksan bir yasına kadar yasadı. Pocock'lar Mücadele Grupları'nın

cellatlarının elinden nasıl kurtulduysa. o da Demir Ökçenin

-283-

Kazasız belasız Birlesik Devletler'i katedip California'ya vardık. Tren

Oakland'da, On Altıncı Cadde _stasyonu'nda durdugunda indik. Drada, Felice Van

Verdighan, iki hizmetçisi, köpegi ve köpek bakıcısıyla birlikte ortadan

kayboldu. Hizmetçiler güvenilir yoldaslar tarafından götürüldü. Baska yoldaslar

da beni devraldılar. Trenden indikten yarım saat kadar sonra, küçük bir balıkçı

teknesinde, San Francisco Körfezi sularında ilerliyordum. Rüzgâr degisik

yönlerden esiyordu ve gecenin büyük bir kısmında serseri bir yol izledik. Ama

Ernest'in yattıgı Alcatraz hapishanesinin ısıklarını görünce, ona yaklastıgım

düsüncesiyle rahatladım. Safak vakti, balıkçının kürek çekmesiyle Marin

Adaları'na vardık. Orada bütün gün gizlendik. Ertesi gece yükselen denizle ve

arkamızdan esen hafif bir meltemle San Pablo Körfezi'ni iki saatte geçtik ve

Petaluma Tepesi'ne çıktık.

Bir yoldas orada beni atlarla bekliyordu ve hiç zaman kaybetmeden yıldızların

ısıgının altında yola koyulduk. Kuzeyde, atlarımızın burnunu çevirdigimiz Sonoma

Da-gı'nın belli belirsiz silueti görünüyordu. Aynı adı tasıyan eski kasabayı

sagımızda bırakarak, dagların arasına kıvrılan bir yerden ilercellaüannın

elinden öyle kurtuldu. Tehlike ve alarmlarla dolu olmasına ragmen,

çok mutlu bir hayat sürdü. Kendisi Mücadele Gruplan'nın cellatlarından biriydi

ve "Kızıl Bakire" diye bilinirdi. Devrimin en seçkin kisilik-lerindendi. Altmıs

dokuz yasında ihtiyar bir kadınken "Kanlı Halcliffe"i hem de korumalarının

arasında, vurup yere serdi ve burnunu bile kanatmadan kurtuldu. Sonunda, Ozark

Daglan'nda devrimcilerin gizli bir sıgınagında güven içinde yaslılıktan öldü.

-284-

lemeye basladık. Araba yolu önce bir orman yoluna, daha sonra bir patikaya

dönüstü, sonunda yaylanın otlakları arasında kayboldu. Dogrudan Sonoma Dagı'na

sürdük atlarımızı. Bu en güvenilir yoldu. Bu yolda bizi kimse göremezdi.

Safak sökerken, kuzey yamacının doru-gundaydık. Günün ilk bulanık aydınlıgında,

çalılar arasından dev agaçların boy attıgı ve yazın sıcaklıgını hâlâ koruyan

bogazın yatagına indik. Buraları biliyor, tanıyordum. Artık ben yol

gösterebilirdim. Saklanma yerime gelmistik. Burayı ben seçmistim. Bir çiti

asarak genis bir çayırlıktan geçtik. Sonra meselerle kaplı küçük bir tepeyi

asarak daha küçük bir çayıra vardık. Yeni bir tepeye tırmandık. Simdi yöreye

özgü, gövdelerinin rengi bakıra çalan agaçların gölgesindeydik. Günün ilk

ısıklan, biz tepeyi tırmanırken sırtımızı ısıtmaya basladı. Çalılıklardan bir

keklik sürüsü çıglıklarla havalandı. Bir tavsan sessizce ve bir geyik hızıyla

yolun karsı kıyısına fırladı. Bunun ardından dal dal boynuzlu, boynu ve omuzlan

günesten kızıllasmıs bir geyik aniden önümüze çıktı, yamacı tırmanıp tepede

gözden kayboldu.

Bir süre dörtnala geyigin pesinden gittik. Sonra, onu izlemeyi bırakıp dönemeçli

bir yoldan, dag yamaçlarından kopan maden parçalanyla sulan gölgelenmis olan bir

gölü çevreleyen heybetli agaçlara dogru indik. Bu yolu kans kans biliyordum. Bir

zamanlar dostum olan bir yazanndı bu çiftlik. O da devrimci olmustu ama talihi

bizim kadar yü-

-285-

züne gülmemisti, çünkü esrarlı bir sekilde ortadan kaybolmus ve kimse ne zaman,

nasıl öldügünü ögrenememisti. Bu saklanma yerini, yani benim saklanacagım yeri,

hayattayken tek o biliyordu. Bu otlagı, güzelligi yüzünden satın almıstı. Bunca

parayı ödemeye hazır oldugunu gören köylülerin, nasıl uzun uzun düsünüp birtakım

hesaplar yaparak, "Ama verdiginizin yüzde altısını kazanamazsınız," deyislerini

bana anlatmaktan büyük bir zevk duyardı.

Ama simdi ölmüstü. Çiftlik de çocuklarına geçmis degildi. Bu güzelim topraklar,

ta Spreckels Yöresi'nden Sennet Ovası'nın çizdigi dogal sınıra kadar, Sonoma

Dagı'nın kuzey ve dogu kesimlerine sahip olan Bay Wickson'ın malıydı simdi.

Wickson, burada, büyük ve muhtesem bir geyik parkı yaptırmıstı, alabildigine

uzanan yamaçlar, vadiler ve ovalarda geyikler ilkel bir vahsilik içinde

kosuyorlardı. Topragın eski sahipleri kovul-muslardı. Akıl hastalan için yapılan

bir bina da, geyiklere yer açmak için yıkılmıstı.

_sin hos yanı, Wickson'ın av evi, benim saklanma yerimden çeyrek mil ötedeydi.

Bu, tehlikeli olmaktan çok, benim için daha büyük bir güvenceydi. Çünkü

oligarsinin ikinci sınıf prenslerinden birinin kanadının altında sayılırdık.

Herhalde Demir Ökçe'nin casuslarının Ernest'i ve beni aramayı düsünecekleri en

son yer Wickson'ın geyik parkıydı.

Atlarımızı göl kıyısındaki agaçlara bagladık. Çürümüs bir agacın kovugundan

arkadasım bir sürü esya çıkardı. Elli kiloluk bir

-286-

torba un, çesitli konserveler, mutfak aletleri, battaniyeler, bir branda,

kitaplar, kalem, defter, bir tomar zarf, bes galonluk bir bidon gaz ve hepsinden

önemlisi koca bir demet urgan. Öylesine çok esya vardı ki, bunları sıgınaga

tasımak için, birkaç kez gidip gelmemiz gerekecekti.

Ama sıgınak çok yakındı. Urganı alarak önden yürümeye basladım. _ki agaçlıklı

tepenin arasına yesil bir yol gibi sokulup bir derenin sarp yamacında aniden

bitiveren fundalarla, sürgünleri birbirlerine dolanan üzüm kökleriyle dolu bir

açıklıkta ilerledim. Kaynakların besledigi ve en siddetli sıcakların bile

kurutamadıgı bir dereydi bu. Irmagın iki yanında da, dikkatsiz bir dev

tarafından oraya buraya serpistirilmis gibi duran agaçlı tepeler yükseliyordu.

Yüzlerce metreye kadar varan bu tepeler kaya damarlarından yoksundu. Agaçların

hepsi yüksekti, hele kimileri yüzlerce metre uzunlugundaydı. Sono-ma'nın ünlü

baglarını verimli kılan kırmızı volkan topragı üzerinde yükseliyorlardı. Irmak,

bu agaçlar arasında derin ve dik yatagında kıvrıla kıvrıla akıyordu.

Derenin yatagına inmek için, ayaklarımız kadar ellerimizden de yararlanmak

zorunda kaldık. Oraya varınca suyun akıs yönünde yüz metre kadar ilerledik.

Büyük magaranın basındaydık. Magara var mı yok mu, belli olmuyordu. Bu, sıradan

bir magara degildi zaten. Agaçların ve çalıların arasından sürüne sürüne

ilerledikten sonra, insan birden kendini yemyesil bir uçurumun kenarında bulu-

-287-

yordu. Yüz adım kadar boyu, bir o kadar eni, elli adım kadar da derinligi vardı.

Tepelerin o dev tarafından buraya atıldıkları çagda meydana gelen çatlaklar ve

birçok toprak kayması yaratmıstı bu magarayı. Su sızıntıları da yüzyıllar boyu

durmadan kemirmislerdi dört bir yanından. Magaranın bir karıs bile çıplak bir

yüzeyi yoktu. Her tarafı yesil bitkilerden bir halı sarmıstı. Narin

baldınkaralardan, altın sansı egreltiotlanndan heybetli palamutlara, çamlara

kadar bin bir türlü bitki... Bu dev agaçlar uçurumun duvarlarında bile boy

atıyorlardı. Bazıları kırk bes derece kadar yere dogru egilmisler, ama çogu,

yumusak topraktan dimdik fırlamıslardı.

Burası mükemmel bir sıgınaktı. Hiç kimse gelemezdi, yakındaki Glen Ellen

Köyü'nün çocukları bile. Bu magara, bir uçurumun dibinde olsaydı ve bir mil

degil de, birkaç mil uzaklıkta olsaydı, bu yöredeki herkes hiç kuskusuz burayı

bilirdi. Ama bu su yolu bir kanyon sayılmazdı. Irmak yatagının uzunlugu bes yüz

metreyi geçmiyordu. Kaynagı, magaranın üç yüz metre kadar yukarısında bir yerde,

düz bir otlagın ortasındaki bir pınardı. Yüz metre kadar aktıktan sonra açık

araziye çıkıyor ve engebeli, otlarla kaplı bir alanda nehre ulasıyordu.

Yoldasım, urganın bir ucunu bir agacın gövdesine doladıktan sonra, diger ucunu

da belime baglayarak beni uçurumdan sarkıttı. Kendimi göz açıp kapayıncaya kadar

asagıda buldum, Sonra gidip yüklerimizi tasıdı ve asagı sarkıttı. _si bitince

urganı sardı, gizledi

-288-

ve bana da neseli neseli, "Hosça kal," diyerek uzaklastı.

Yazıma devam etmeden önce devrimin alçakgönüllü bir militanından, ordumuzun

saflarını olusturan sayısız yigit yüreklilerden biri olan, yoldas John

Carlson'dan söz etmek istiyorum size. Wickson'ın yanında, av köskündeki

agıllarda çalısıyordu. Zaten Sonoma Dagı'nı da Wickson'ın atlarıyla asmıstık.

John Carl-son, yirmi yıldır saklanması gerekenlerin sıgındıgı biridir. Bu süre

içinde, dürüst olmayan tek bir düsüncenin bile aklından geçmedigine eminim;

hatta düsünde bile. Öyle saf, hatta öyle kıt akıllı biriydi ki, devrimin onun

için ne anlama gelebilecegini, nasıl olup da devrime hizmet etme düsüncesini

benimsedigini anlamak güçtü. Ama özgürlük askı, onun karanlık ruhunda sönmeyen

kıvılcımlar halinde parlayıp duruyordu. Bazı açılardan hayal gücünün zengin

olmayısı daha da yararlıydı. Kendini hiç kaybetmez, emirlere harfiyen uyardı. Ne

meraklı, ne de gevezeydi. Bir defasında ona nasıl devrimci oldugunu sordum.

"Gençligimde askerdim," diye cevap verdi. "Almanya'daydım. Orada bütün gençlerin

zamanı gelince askerlik yapması gerekir. Ben de ordudaydım, ben yaslarda bir

asker arkadasım vardı. Babası sizin dediginiz gibi ajita-tördü. Alman ordusuna

hakaretten, daha dogrusu _mparator hakkında gerçegi söyledigi için

tutuklanmıstı. Bu genç, yani oglu, benimle halk, emek üzerine ve kapitalistlerin

halkı soydugu üzerine sürekli konusurdu. Bu delikanlı bana, dünyaya yeni bir

gözle bak-

-289-

mayı ögretti ve böylece ben de sosyalist oldum. Konusmaları gerçekti ve

dogruydu. Söylediklerini hiç unutmadım. Birlesik Dev-letler'e gelir gelmez hemen

sosyalistlerle iliski kurdum, bir bölgede resmi üye kaydedildim. O zamanlar

S.L.P. zamanıydı. Sonra parti içinde bölünmeler bas gösterdiginde, bölgemdeki

S.P.'ye katıldım. O zamanlar San Fran-cisco'da bir ahırda çalısıyordum. Bu,

Büyük Deprem'den önceydi. Tam yirmi iki yıl partiye aidat ödedim, hâlâ üyesiyim

ve aidatlarımı da vermeye devam ediyorum. Ama bunu gizli tutuyorum, üstüme düsen

görevleri yapıyorum. Ölmeden Sosyalist halk hükümetinin kuruldugunu görürsem

mutlu olacagım."

Kendi basıma kalınca, gaz ocagımı yakıp kahvaltımı hazırlamaya ve evimi

yerlestirmeye basladım. Sonraları, Carlson, ya sabahın alacakaranlıgında ya da

gece çöktükten sonra gizlice gelir, birkaç saat çalısırdı. Önceleri brandanın

altında yasıyordum. Daha sonra, küçük bir çadır kurduk. Güvenligimizden

bütünüyle emin olduktan sonra, küçük bir ev yaptık. Bu ev, magaranın deliginden

bakan birinin bile göremeyecegi bir yere kurulmustu. Bereketli bitki örtüsü,

evin önünde dogal bir perde olusturuyordu. Zaten ev, dik duvarlardan birine

yaslanmıstı ve bu duvarın içine, kalın agaç gövdeleriyle payanda vurulmus,

rutubetsiz ve havadar iki oda oyduk. _nanın bana, evimiz çok rahattı. Daha

sonraları Alman anarsist Biedenbach da yanımıza saklanmak için geldiginde,

evimizin duvarına dumanı içeri çeken bir tertibat yaptı. Böylece,

-290-

kıs gecelerinde, çatır çatır yanan bir ates karsısında otururken güzel saatler

geçirdik.

Sözün burasında, bu yumusak ruhlu anarsist, devrimci arkadaslarımız arasında

yanlıs tanınan Biedenbach hakkında bir seyler söylemeliyim. Biedenbach hiçbir

zaman davaya ihanet etmemistir. Genellikle sanıldıgı gibi, yoldasları tarafından

da idam edilmemistir. Bütün bunlar, oligarsinin usakları tarafından uydurulan

yalanlardır. Yoldas Biedenbach, unutkandı, hafızası zayıftı. Gizli parolayı

hatırlayamadıgı için, Carmel yeraltı sıgınagında, nöbetçilerimizden biri

tarafından ates edilerek öldürülmüstü. Bu, üzüntü duyulacak bir hataydı, hepsi

bu. Onun Mücadele Grubu'na ihanet ettigini söylemek tamamen yalandır. Davaya

büyük bir baglılık ve dogrulukla hizmet etmistir.*

_ste on dokuz yıl var ki, benim seçtigim bu sıgınak sürekli olarak bizlere

hizmet verdi. Bu süre içinde burayı bir olayın dısında, tek bir yabancı

bulamadı. Oysa Wickson'ın av köskünden çeyrek mil ve Glen Ellen Köyü'n-den de

bir mil uzaklıktaydı. Sabah aksam gidip gelen trenlerin seslerini dinliyor,

saatimi tugla fabrikasının is bası düdügüne göre ayarlıyordum."**

O günlerden bugüne gelen materyali inceledigimizde, burada sözü edilen

Biedenbach'a rastlamıyoruz. Ondan, Everhard'ın el yazmasından baska hiçbir yerde

söz edilmemektedir.

' Eger meraklı bir gezgin, Glen Ellen'dan güneye dogru dönerse, kendisini yedi

yüzyıl önceki köy yollarına benzer bir bulvarda bulacaktır. Glen Ellen'den

çeyrek mil ilerde, ikinci bir köprü geçildiginde, sag tarafta, genis topraklan

yararak agaçlıklı bir tepecikler topluluguna

-291-

uzanan bir ırmak yatagı görülecektir. Bu yatak, özel mülkiyet devirlerinde,

Fransa'dan California'ya, altın masalları anlatıldıgı günlerde ilk gelen Fransız

Cha-uvet'nin özel mülküne kadar uzanmaktadır. Agaçlıklı tepecikler, Avis

Everhard'ın sözünü ettigi tepelerdir. M. S. 2368'de meydana gelen Büyük Deprem,

bu tepelerden birinin kenarını yok etmis ve Everhard'lann sıgındıgı magarayı

olusturmustur. El yazmalan bulunduktan sonra yapılan arastırmalarda, iki odalı

ev ve orada uzun süre yasandıgına isaret eden birikmis çöp ve aralarında bu

anlatıda sözü edilen, Biedenbach'ın yaptıgı duman emen aletin de bulundugu

birçok degerli anılar bulunmustur. Böyle konulara ilgi duyan arastırmacılar,

Arnold Bentham'ın çok yakında yayımlanacak olan brosürünü okumalıdırlar.

Agaçlıklı tepelerin bir mil kuzeybatısında, Wild-Water Nehri ile Sonoma Dagı'nm

birlestigi yerde Wake Robin bulunmaktadır. Wild-Water aslında Graham Creek diye

bilinir ve yerel haritalara bu adla geçmistir. Avis Ever-hard daha sonra. Demir

Ökçe'nin ajan provokatörü kılıgına girdiginde, yoldaslar ve olaylar arasında

kendisini cezalandırılmaktan koruyabilmek için kısa dönemler boyunca Wake

Robin'de kalmıstır. Wake Robin'de oturmak için gerekli olan resmi izin hâlâ

kayıtlardadır ve el yazmasında ikinci dereceden bir oligarsi yöneticisi olarak

geçmekte olan Wickson tarafından imzalanmıstır.

-292-

¦XIX> BASKALASIM

"Burada tanınmamak için her seyinle kendini yeni bastan yaratmalısın," diye

yazıyordu mektubunda Ernest, bana. "Eskisini yok edip kendini yeni bastan

yaratmalısın, bambaska bir kadın olmalısın; yalnız giysilerinle degil,

giysilerinin altındaki etinle, kemiginle öyle olmalısın. Kendini yeni bastan

yaratmalısın, öyle ki seni ben bile tanımamalıyım. Davranısların, tavrın,

durusun, yürüyüsün, bütün kisiligin degismeli."

Bu buyruga uydum. Her gün birkaç saat eski Avis Everhard'ı, "öteki benligim"

adını verdigim diger kadının derisi altına gömmek için çalısmalar yaptım. Bu

gibi sonuçlar, ancak uzun çalısmalar sonucunda elde edilebilir. Ses tonu gibi

ince bir ayrıntı için, bu sesi dogal olarak benimseyebilecegim ana kadar, ara

vermeden çalısmalarımı sürdürdüm. Rolümü iyi oynayabilmem için, yeni sesime

yaradılısımın bir parçası olarak alısmalı, bu sesi, kendimi bile aldatacak kadar

kendime mal etmeliydim. Yeni bir dili ögrenirken de insan aynı duyguya kapılır,

Fransızca'yı örnegin. Önce belirli bir zorlamayla, mantıgının dene-

-293-

timinde konusur. _ngilizce düsündükten sonra bunu Fransızca'ya çevirir, ya da

Fransızca okur, ama bunu anlamak için önce _ngilizce'ye çevirir. Sonra giderek

bu çabalar, kendiliginden olusur ve ögrenci, adımını emin olarak atmaya baslar.

_ngilizceye hiç basvurmadan Fransızca okur, yazar ve düsünür.

Bizim degismelerimizde de durum böyledir. Benimsedigimiz roller, gerçek

kisiliklere dönüsene, asıl benligimizi yeniden kazanmak için, irademizi

kullanmamız gereken noktaya ulasana kadar çalısmamız gerekliydi. Baslangıçta el

yordamıyla ilerliyor ve sık sık karamsarlıga kapılıyorduk. Yeni bir sanat

yaratıyorduk ve elbette ögrenecegimiz çok sey vardı. Bu konuda çalısma her yerde

sürdürülüyor. Bu sanatta yeni ustalar yetisiyor, yavas yavas beceri ve

yetenekler birikiyordu. Giderek bu hazine ögretici bir kitap haline geldi ve

devrim okulunun egitim programında yer aldı.*

_ste bu sıralarda babam ortadan kayboldu. Sürekli ve belli aralıklarla, düzenli

gelen mektupları kesildi. Bir daha da onu Pell Cad-desi'nde gören olmadı.

Yoldaslarımız onu her yerde aradılar. Ülkenin bütün cezaevleri gizli servisimiz

tarafından didik didik edildi. Sanki yer yarılmıs da içine girmisti. Bugüne ka-

* Kisilik degistirme, o dönemde gerçekten geçerli bir sanat olmustu. Devrimciler

bütün sıgınaklarında bu okullar kurmustu. Peruka, takma sakal, takma kirpik gibi

tiyatro oyuncularının kullandıkları aksesuarları begenmiyorlardı. Devrim oyunu

bir ölüm kalım oyunuydu ve bu gibi aksesuarlar birer tuzaktı. Kisilik degistirme

kökten, hakiki olmalı, kisiye ikinci bir doga gibi yerlesme-liydi. Kızıl

Bakire'nin bu sanatın en hünerli ustalarından biri oldugu söylenir. Uzun ve

basarılı devrimcilik hayatını buna borçlu olsa gerek.

-294-

dar basına gelenler hakkında en küçük bir ipucu bile ele geçirilemedi.*

Sıgınakta tam altı ay yalnız basıma yasadım ama bu süreyi bos geçilmedim.

Örgütümüz her geçen gün büyüyor, ama önümüzdeki dag gibi yıgılı isler bir türlü

azalmıyordu. Ernest ve diger liderler, tutuklu bulundukları cezaevlerinden neler

yapılması gerektigini kararlastınyorlar, bunları uygulamak da biz dısandakilere

düsüyordu; agızdan agıza yayılan propaganda, bütün dallarıyla casusluk

örgütümüzün denetlenmesi, gizli basımevle-rimizin kurulması, binlerce

sıgınagımız arasında bütün ülkeyi bir ag gibi saran haberlesme zincirinin su ya

da bu nedenle kopan halkalarını onarma gibi isler bizi bekliyordu.

Daha önce de dedigim gibi, bu isler hiçbir zaman bitirilemedi. Altı ayın

sonunda, iki yoldasın gelmesiyle yalnızlıgım sona erdi. Bunlar, yigit ruhlu,

özgürlüge âsık iki genç kızdı. 1922'de ortadan kaybolan Lora Peterson ve daha

sonra Du Bois** ile evlenen ve gözleri, yeni çagı aydınlatan yarının günesine

çevrilmis olarak hâlâ aramızda bulunan Kate Bierce.

Ani bir ölüm tehlikesinden canlarını zor kurtarmıs olan bu iki genç kız,

sıgınaga gel-

* Durup dururken ortadan kaybolmak, dönemin en dehset verici olaylarından

biriydi. Türkülerde ve hikâyelerde motif olarak sık sık rastlanır. Bu. üç yüzyıl

boyunca süren yeraltı savasının kaçınılmaz bir sonucuydu. Bu olaylar yalnız

devrimciler arasında degil, oligarsi sınıfında ve isçi kastlarında da yaygındı.

Hiçbir uyan olmaksızın, hiçbir iz bırakılmaksızın. erkekler ve kadınlar ve hatta

çocuklar ortadan kaybolurlar ve bir daha da görünmezler. Sonlan bir sır

perdesinin ardında gizli kalırdı.

•* Ardis'in bugünkü kütüphanecisi Du Bois, bu devrimci çiftin torunudur.

-295-

diklerinde atesli bir heyecan içindeydiler. San Pablo Körfezi'nden geçmelerini

saglayan balıkçı teknesinin tayfaları arasında bulunan bir casus; Demir Ökçe'nin

bir ajanı varmıs, örgütümüzün en gizli servislerine kadar sızmıs. Bu casus hiç

kuskusuz benim pesim-deydi, çünkü uzun bir süredir oligarsinin benim ortadan

kaybolmamdan tedirgin oldugu haberleri bana kadar ulasıyordu. Bereket, bundan

sonraki olayların da gösterdigi gibi, ögrendiklerini kimseye aktaracak fırsatı

bulamamıstı. Belli ki, saklandıgım yeri ögrenip beni ele geçirecek kadar

basarılı bir sonuca ulasmak istediginden beklemeyi tercih etmisti. Bildigi

seyler onunla birlikte öldü. Kızlar, Petaluma Koyu'nda karaya çıkıp atlarına

bindikten sonra, o da bir bahaneyle tekneden ayrılmayı becermis.

Biraz yol aldıktan sonra, Sonoma Da-gı'nda, John Carlson atını kızlara verip

onları önden gönderdikten sonra, yürüyerek geri dönmüs. Çünkü içinde birtakım

kuskular uyanmıs ve sonunda casusu yakalamıs, kıt hayal gücüyle

anlatabildiklerinden ne yaptıgı konusunda bir fikir edinebildik.

"_sini bitirdim." Carlson olayı çok kuru bir sekilde anlatıyordu. "_sini

bitirdim," diye tekrarladı. Gözleri panldıyor, çalısmanın yıprattıgı elleri

sanki bir seyler anlatmak istiyormus gibi açılıp kapanıyordu. "Hiç ses

çıkarmadı. Cesedi sakladım. Bu gece dönüp topragın derinliklerine gömecegim."

Bu dönem boyunca kisiligimde tanık oldugum degisime kendim de sasıyordum. Öyle

bir

-296-

an geliyor, bazen bir üniversite kentinde huzur içinde yasamıs bir kız olduguma,

bazen de siddet ve ölüm sahneleri karsısında bile sogukkanlılıgını kaybetmeyen

bir devrimci olduguma inanamıyordum; ya bir ya öteki. Biri gerçek, biri düstü,

ama hangisi hangisiydi? Bir magarada sürdürdügüm simdiki hayatım, yoksa yalnızca

bir kâbus muydu? Yoksa ben, geçmiste Berkeley'de yasamıs ve ikindi çaylarından

ve konferans salonlanndaki tartısmalardan öte bir katılıkla karsılasmamıs biri

oldugumu düsünde görmüs bir devrimci miydim? Ve bu, bütün insanların

kardesligini simgeleyen kızıl bayrak altında toplanmıs olan hepimizin aklından

geçmis olsa gerek.

Eski hayatımdaki insanları sık sık hatırlıyordum ve bunlar da arada bir yeni

hayatımda da boy gösterip sonra yine kayboluyorlar-dı. Piskopos Morehouse için

de aynı sey oldu. Örgütümüz gelistikten sonra onu bosuna arayıp durduk. Bir akıl

hastanesinden digerine durmadan dolastırılıyordu. Napa Saglık Yurdu'ndan

Stockton'a, oradan da Santa Cla-ra Vadisi'ndeki Agnews Hastanesi'ne

gönderilmisti. _zini buraya kadar sürebildik. Ondan sonra ne oldugu belli

degildi. Hakkında ölüm kaydı da yoktu. Su ya da bu sekilde kaçmıs olmalıydı. Onu

bir daha, çok korkunç kosullar altında Chicago komünü katliamı kasırgasında, göz

ucuyla da olsa görebilecegimi asla aklıma getirmezdim.

Sierra Fabrikalan'nda kolunu kaybeden ve benim hayatımı devrime adamama neden

olan adamı, Jackson'ı bir daha hiç göreme-

-297-

mistim, ama ölmeden önce neler yaptıgını hepimiz ögrenmistik. Hiçbir zaman

devrimcilerin safına katılmadı. Kaderi onu kinle doldurmustu, yanlıslarında

direniyordu. Böylece bir anarsist oldu. Anarsizm düsüncesine inanmıs biri degil,

nefret ve intikam tutkusuyla gözü dönmüs bir hayvandı. Sonunda intikamını aldı

da. Bir gece herkesin uykuda oldugu bir saatte bekçileri atlatmayı basarıp, Pertonwaithe

sarayını havaya uçurdu. Bekçiler dahil, tek bir kimse sag kurtulamadı.

Yargılanmayı bekledigi cezaevinde kendisini yatak çarsaflanyla bogdugunu duyduk.

Dr. Hammerfield ile Dr. Ballingford'un kaderleri Jackson'ınkinden oldukça farklı

oldu. Ekmek yedikleri kuruma nankörlük etmemeleri sonucu, onlara din adına

saraylar verildi ve simdi onlar bu saraylarda dünya ile barıs içinde yasayıp

gidiyorlar. Su anda her ikisi de oligarsinin savunucusu oldu. _kisi de oldukça

sismanladı. "Dr. Hammerfield," diye açıkladı bir gün Ernest, "metafizigini yeni

bastan öyle bir düzenledi ki, Demir Ökçe için Tan-n'dan izin koparmıs oldu. Bu

metafizige, güzellige tapınmayı da dahil etti ve Heckel'in tasvir ettigi buhar

halindeki omurgalı yarattıgı görünmez bir hayale indirgedi. Dr. Hammerfield ile

Dr. Ballingford arasındaki baslıca fark, Hammerfield'ın, oligarsinin Tann'sı,

biraz daha uçucu, biraz daha az omurgalılara benzer olarak tarif etmis

olmasıdır."

Jackson davası üzerine yaptıgım arastırmalar sırasında tanıdıgım, Sierra

Fabrikala-rı'nın san ustabasısı, hepimizi büyük bir sas-

-298-

kınlıga ugratmıstı. 1918 yılında Frisco* Kızıl-ları'nın yaptıgı bir

toplantıdaydım. Frisco Mücadele Gruplarımız içinde en yetkini, en acımasızı ve

kan dökeniydi. Örgütümüze kesin bir baglılık içinde de degildi. Üyeleri bagnaz

ve çılgın kimselerdi. Böyle bir tutumu destekleme cesaretini kendimizde

bulamıyorduk. Örgütümüze baglı olmamalarına ragmen, yine de aramızda dostça

iliskiler vardı. O gece beni aralarına sürükleyen, son derece önemli bir

konuydu. Yirmi kadar erkegin ortasında, maskesiz olan tek kisi bendim. Orada

bulunmama neden olan mesele halledildikten sonra, içlerinden biri dısarı çıkmama

yardım etti. Karanlık bir dehlizden geçerken bir kibrit yaktı, yüzüne

yaklastırdıktan sonra maskesini sıyırdı. Bir an, Peter Donelly'nin, tutkunun

degistirmis oldugu yüz hatlarını gördüm, sonra kibrit söndü.

"Beni tanımanızı istedim," dedi karanlıkta. "Müdür Dallas'ı hatırlıyor musunuz?"

Sierra Fabrikalan'nın tilki suratlı müdürü gözlerimin önüne geldi. Basımı evet

anlamında salladım.

"Önce onun isini bitirdim," dedi Donnelly gururla. "Sonra Kızıllar'a katıldım."

"Peki nasıl oluyor da burada bulunuyorsunuz?" diye sordum. "Ya karınız,

çocuklarınız? Onlar nerede?"

"Öldüler," diye cevap verdi. "Zaten bu yüzden... Hayır," diye devam etti

alelacele, "onların öcünü almak için degil. Onlar huzur içinde, yataklarında

öldüler. Hastalık, er ya da

* San Francisco'nun kısaltılmıs adı. -299-

geç insanı agına düsürüyor. Onlar hayattayken elimi kolumu baglıyorlardı, simdi

hayatta olmadıklarına göre, yitirdigim erkekligimin öcünü rahatlıkla alabilirim.

Eskiden san ustabası Peter Donnelly'dim, su anda ise Frisco Kızıllan'nın 27

numarasıyım. Simdi gelin de, sizi dısarı çıkarayım."

Daha sonra onun hakkında baska seyler de duydum. Ailesinden herkesin ölmüs

oldugunu söylediginde, kendine göre dogruyu söylüyordu. Oysa içlerinden biri,

oglu Ti-mothy yasıyordu ama babası için o ölmüstü. Çünkü oglu 'Kiralık Asker'*

olarak oligarsinin hizmetine girmisti ve babası, onu ölmüs sayıyordu. Frisco

Kızılları'nın her bir üyesi, yılda on iki ölüm cezasını yerine getirmek

zorundaydı. Basarısızlıgın cezası ölümdü. Bu sayıyı tamamlamakta basarısız olan

bir üye, intihar ederdi. Ama kurbanlar tesadüfen seçilmezdi. Bu çılgınlar, sık

sık toplanır ve haklarında sorusturma açtıkları oligarsi üyeleri ve bunların

usakları hakkında toptan yargıya varırlardı. Kimin, hangi cezayı uygulayacagı,

ise kurayla saptanırdı.

O aksam beni oraya kadar sürükleyen neden, böyle bir yargılamaydı. Yıllardan

beri, Demir Ökçe'nin gizli servisinde basarıyla çalısmakta olan yoldaslarımızdan

biri, Frisco

¦ _sçi kastlarına ek olarak, bir baska kast, askerler kastı da ortaya çıkmıstı.

Ücretli askerlerden olusan ve oligarsiye üye subaylar tarafından yönetilen bir

ordu kurulmus ve bu ordu yeni rejim çerçevesinde, ise yaramayan milis

kuvvetlerinin yerini almıstı. Demir Ökçe'nin düzenli gizli servisinin yanı sıra,

bu orduya baglı olan bir gizli servis de kurulmustu ve bu yeni örgüt, polis ve

ordu arasındaki iliskiyi saglıyordu.

-300-

Kızıllan'nm lanetine ugramıstı, yargılanmaktaydı. Elbette kendisi orada

bulunmuyordu ve kuskusuz, yargılayanlar bizden oldugunu bilmiyorlardı. Görevim,

onun kim oldugunu açıklamak ve sadakatine tanıklık etmekti. Bu davadan nasıl

haberdar olugum merak edilebilir: Gizli ajanlarımızdan biri, Frisco Kızıllan'nın

üyesiydi. Düsmanlarımızı oldugu gibi, dostlanmızı da gözlemek zorundaydık. Bu

kör inançlılar grubu da denetimlerimizin dısında bırakamayacagımız kadar

önemliydi.

Biz tekrar Peter Donnelly ve ogluna dönelim: Bir yıl sonra, kendisine verilen,

infaz edilecekler listesinde oglunun adını görünceye kadar baba için isler iyi

gidiyordu. Ama sonra eski olaganüstü aile tutkunlugu yeniden canlandı ve oglunu

kurtarmak için yoldasla-nna ihanet etti. Bu ihaneti kısmen engellen-diyse de,

bir düzine Frisco Kızılı'nm hayatına mal oldu; grup neredeyse ortadan

kalkacaktı. Sonuç olarak, gruptan arta kalanlar, Don-nelly'ye, ihanetiyle hak

etmis oldugu ölüm cezasını verdiler.

Timothy Donnelly de uzun zaman yasamadı, çünkü Frisco Kızıllan onu öldürmeye ant

içmislerdi. Oligarsi, onu kurtarmak için elinden geleni yaptı, kaçması için ülke

içinde bölge bölge dolastınldı. Kızıllardan üçü, onu ararken hayatlannı

kaybetmislerdi. Gruptaki üyelerin hepsi erkekti, ama sonunda bir kadının

kucagına düstüler. Bu da yoldaslan-mızdan biri, Arına Roylston'dan baskası

degildi. Bizim örgüt bu is için ona izin vermedi, ama Anna kendi basına buyruk

biriydi; disip-

-301-

lini kabullenmezdi. Üstelik olaganüstü zeki ve sevimliydi, kimse onu alt

edememisti. Kendi basına bir sınıf olusturuyordu ve devrimcilerin bilinen

ölçüleriyle kıyaslanamazdı.

Kendisinden istenileni yapması için izin vermeye yanasmamamıza ragmen, bu isi

üstlendi. Ayrıca Anna Roylston, bir bakısta erkekleri bastan çıkartacak kadar da

cazibeliydi. Herhangi bir erkegi, bir isaretiyle elde edebilirdi. Genç

yoldaslarımızdan en az bir düzinesinin kalbini kırmıs, birçoklarını elde etmis

ve birçok kimseyi de kalplerinin dizginlerinden tutarak örgütümüze katmıstı.

Buna ragmen, evlenmeye siddetle karsıydı. Çocukları, canı gibi seviyor, ama

kendi çocugu olursa, bunun, kendisini davası ugruna çalısmaktan alıkoyacagını,

oysa hayatını davaya adamıs oldugunu söylüyordu.

Anna Roylston'un, Timothy Donnelly'nin kalbini kazanması çok kolay oldu. Vicdanı

onu hiç rahatsız etmiyordu, çünkü o sıralarda Nashville Kıyımı patlak vermisti.

Donnelly'nin kumandasındaki Kiralık Askerler, bu kentteki sekiz yüz dokumacıyı

öldürmüslerdi. Ama Anna Roylston, Donnelly'yi kendi elleriyle öldürmedi, onu

tutuklayıp, Frisco Kızıllan'na teslim etti. Bu olay geçen yıl oldu ve

devrimciler onu her yerde "Kızıl Bakire"* diyerek anıyorlar.

_kinci Ayaklanma'nın bastırılmasına kadar, Frisco Kızılları yeniden varlık

gösteremediler. _ki kusak boyunca grup sahlandı. Sonra bir Demir Ökçe ajanı

aralarına sızıp, üye olmayı basardı. Bütün sırlarını ögrendi ve bu da örgütün

toptan yıkımını getirdi. Bu olay M. S. 2002 yılında oldu. Üyeler, üç hafta

arayla, teker teker öldürüldüler ve cesetleri San Francisco'nun isçi gettosunda

teshir edildi.

-302-

Daha sonra karsılastıgım iki tanıdık yüz, Albay Ingram ile Albay Van Gilbert

oldu. Albay Ingram, oligarsinin basamaklarını çok hızlı tırmanmıs, Almanya'ya

elçi olarak atanmıstı. Her iki ülkenin proleteryası da ondan nefret ediyordu.

Demir Ökçe'nin uluslararası bir casusu olarak Berlin'de bulundugum sırada,

onunla karsılastım. Beni evine davet etti ve büyük yardımlarda bulundu. Hemen

belirtmeliyim ki, çift taraflı çalısmam, devrim adına çok önemli isleri

gerçeklestirmemi sagladı.

Albay Van Gilbert "Huysuz Van Gilbert" olarak anılıyordu. Chicago Komünü'nden

sonra, yeni ceza yasasının hazırlanmasında çok önemli bir katkısı oldu. Ama

bundan önce, ceza yargıcı olarak seytanlıga varan kötü-lügüyle, ölüm cezasına

çarptırılmıstı zaten. Onu yargılayıp cezalandıranlardan biri de bendim. Cezayı

infaz eden, yine Anna Roylston oldu.

Eski hayatımdan bir kisi daha çıkıp geldi; Jackson'ın avukatı. Joseph Hurd

adındaki bu adamla bir daha karsılasacagımı hiç um-mazdım. Tuhaf bir karsılasma

oldu. Chicago Komünü'nden iki yıl kadar sonra, bir aksam geç vakit Ernest'le

birlikte, Benton Harbour Sıgmagı'na gidiyorduk. Michigan Gölü'nde, Chicago'nun

karsı kıyısındaki bu sıgınaga vardıgımızda, bir casusun yargılanması sona ermek

üzereydi. Ölüm kararı verilmisti, mahkûm, götürülmeye hazırlanıyordu. Biz, tam o

sırada içeri girdik. Bizi görür görmez bu zavallı, muhafızlarının ellerinden

sıyrılıp kendini ayaklarımın dibine atarak. Bir ruh

-303-

taskınlıgı içinde merhamet dilenmeye basladı. Korkulu yüzünü bana dogru

kaldırdıgında, Joseph Hurd'ü tanıdım. O zamana kadar tanık oldugum korkunç

seylerden hiçbiri, bu çılgın yaratıgın hayatının bagıslanması için yalvarması

kadar beni tedirgin etmemisti. Yasamak için çıldınyordu. Acınacak bir seydi bu.

Yoldaslarımın beni, onun elinden kurtarmak için gösterdikleri çabalara ragmen,

öyle bir yapısmıstı ki, kurtulmam imkânsızdı. Onu korkunç çıglıklar içinde

sürükleye sürükleye götürdükleri zaman, bayılarak yere yuvarlandım. Yürekli bir

insanın ölümüne tanık olmak, bir korkagın, hayatının bagıslanması için

dilenisini dinlemekten daha az acı vericidir.*

Benton Limanı Sıgınagı bir yeraltı mezarıydı. Girisi bir kuyu tarafından

kurnazca kamufle ediliyordu. Meraklı bir ziyaretçi, dehlizlerini dolasarak, Avis

Everhard'ın burada anlattıgı olayın geçtigi toplantı odasına varabilir. Daha

ileride tutukluların kapatıldıgı hücreler ve ölüm cezalarının infaz edildigi

ölüm odası vardır. Daha ötede ise, kayalardan oyulmus, uzun ve döne döne

ilerleyen galeriler halinde, devrimcilerin mezarlıgı görünür; iki sıra halinde,

uzun yıllar önce yoldasları tarafından yatırıldıkları yerde yatmaktadırlar.

-304-

¦XX» KAYIP B_R OL_GARS_ ADAMI

_ste, eski hayatımın anılan, yeni hayatımı hikâye ederken, beni çok ilerilere

sürükledi. Toplu halde hapishaneden firar, 1915 yılının ortalarında

gerçeklesebilmisti. Bu hareket, çok karmasık olmasına fagmen, tam bir basarıyla

uygulandı ve bu bizim için onur ve cesaret verici bir basan oldu. Küba'dan

Califor-nia'ya kadar genis bir alana yayılmıs, sayısız sivil ve askeri

hapishaneden, kalelerden, tek bir gece içinde, elli iki milletvekilimizden elli

birini ve üç yüz kadar sosyalist lideri kaçırdık. Tek bir yanlıs uygulama

olmamıstı. Bun-lann her biri kaçmakla kalmadı, planlandıgı sekilde sıgınaklara

vardılar. Kurtaramadıgımız tek milletvekili, Cabanas'ta tutuklu bulunan ve

korkunç iskencelerle öldürülmüs olan Arthur Simpson'du.

Bu olayı izleyen on sekiz ay, Ernest'le birlikte sürdürdügüm hayatın, belki de

en mutlu dönemi oldu. Bütün bu süre içinde, birbirimizden hiç aynlmadık. Daha

sonra, tekrar yeryüzüne çıktıgımızda, birbirimizden çogu kez ayn düstük. Nasıl

simdi kaçınılmaz devrimi bekliyorsam, o firar aksamı da, Ernest'i

-305-

aynı sabırsızlıkla bekliyordum. Onu, öyle uzun bir zamandır görmemistim ki,

planlarımızda karsılasacagımız en küçük bir aksiligin, onu o adada tutuklu

bırakabilecegi düsüncesiyle çıldıracak gibi oluyordum. Saatler, yüzyıllar gibi

geliyordu. Yapayalnızdım. Bi-edenbach ile sıgınakta yasayan öteki üç genç,

silahlanmıs ve her seye hazır olarak çıkıp daglara varmıslardı. Sanırım o gece,

ülkenin her yanındaki sıgınaklar, bos denecek kadar tenhaydı.

Safak yaklasırken, gökyüzünün agarmaya basladıgı bir saatte, yukarılardan

bekledigim isaret geldi. Ben de hemen karsılıgını verdim. Karanlıkta, ilk asagı

inen Biedenbach'ı, kocam diye az daha kucaklıyordum. Bir süre sonra, kendimi

Ernest'in kollan arasında buldum. Degisimim o kadar kusursuz olmustu ki, eski

Avis Everhard olabilmek için, eskisi gibi gülümseyebilmek, eskisi gibi 

davranabilmek, eski sözcüklerimle, hatta eski sesimle konusabilmek için çaba

harcamak zorunda kaldıgımı o anda anladım. Eski benligimi ancak, büyük bir irade

gücüyle koruyabiliyordum. Yeni kisiligimi o kadar benimsemis, kendi yaratmıs

oldugum bu yeni kisilik, öylesine dogal bir hale gelmisti ki, kendim olabilmek

için bir an bile asıl benligimi unutmamak zorundaydım.

Küçük kulübemize girince, ısıgın altında Ernest'in yüzünü görebildim. Cezaevinde

kalmanın verdigi solgunluktan baska hiçbir degisiklik yoktu. Hiç degilse, fazla

bir degisiklik yoktu. Yine aynı sevgilim, aynı kocam, aynı

-306-

kahramanımdı. Bununla birlikte, yüz çizgilerinde dervisçe bir incelme vardı ve

bu ona çok yakısıyor; yüz çizgilerinin her zaman en belirgin özelligi olan

baskaldıncı canlılıgına, bir incelik kazandırıyordu. Belki eskiye göre daha

ciddiydi ama gözlerindeki o alaycı ısık kaybolmamıstı. Yirmi kilo kadar

zayıflamıs olmasına ragmen, saglık durumu mükemmeldi. Tutuklu oldugu süre

içinde, sürekli spor yapmıstı. Kasları çelik gibiydi. Aslında simdi, eskiye

oranla daha da kıvamındaydı. Saatler sonra basını yastıga koydu ve ben onu

oksayarak uyuttum. Ama ben gözlerimi bir an bile kapamadım. Çünkü mutluluktan

uçuyordum, ayrıca hapisten kaçan da ben degildim, saatlerce ata binen de.

Ernest uyurken elbisemi degistirdim, saçıma baska bir biçim verdim ve böylece

yeni kisiligime tekrar dönmüs oldum. Biedenbach ve öteki yoldaslar uyanınca,

onların da yardımıyla küçük bir muziplik hazırladım. Mutfak ve yemek odası

olarak kullandıgımız yeraltı odasında, bütün hazırlıklarımızı bitirmistik ki,

Ernest kapıyı açtı, içeri girdi. Tam bu sırada Biedenbach bana, "Marie!" diye

seslendi ve ben de ona karsılık vermek için ona döndüm. Devrimin ünlü bir

kahramanını ilk defa gören genç bir kız yoldasın meraklı ilgisiyle Ernest'e

baktım. Ama Ernest'in bakısları benim üzerimden geçti ve sanki birini arar gibi

sabırsızlıkla odanın içinde dolastı. Bir an sonra ona, Mary Holmes olarak

tanıtılıyordum.

Sasırtmacanın daha etkili olması için, sofraya bir tabak daha koyduk ve bir

sandalye-

-307-

yi de bos bıraktık. Ernest'in giderek artan kaygısını gördükçe, içimden sevinç

çıglıkları atmak geçiyordu. Sonunda daha fazla dayanamadı.

Aniden, "Karım nerede?" diye sordu.

"Hâlâ uyuyor," dedim.

Oyunun hayati bir anıydı ama sesim bir yabancının sesiydi ve Ernest bu seste

tanıdık hiçbir seye rastlamadı. Yemek devam etti. Bir kahramana hayran genç kız

oyununu sürdürerek, heyecanla durmadan konusuyordum. Kahramanımın o oldugu

açıkça ortadaydı. Sonunda bu heyecan ve hayranlıgım öyle bir noktaya ulastı ki,

o neye ugradıgını anlayamadan, boynuna atılıp onu dudaklarından öptüm. Beni

kendinden uzaklastırıp, saskınlık ve tedirginlik içinde çevresine bakındı. Dört

erkek onun bu davranısına kahkahalarla güldüler ve gerekli açıklamalar yapıldı.

Ernest önce kuskuyla karsıladı sözlerimi. Beni dikkatle süzüyor ve pek tatmin

olmusa benzemiyordu. Basını sallıyor, inanmak istemiyordu. Ancak ben yine eski

Avis Everhard olup, kulagına kendisi ile Avis Everhard'dan baska kimsenin

bilmedigi sırlan fısıldayınca, gerçek karısı oldugumu anladı.

Aynı gün, daha sonra beni kollarına alırken, az önceki durumdan sıkıldıgını ve

çok kanlı bir adam oldugu duygusuna kapıldıgını söyledi.

"Sen benim Avis'imsin," dedi. "Ama aynı zamanda da baska birisin. Bu yüzden

benim haremimsin. Simdilik ne olursa olsun, güvenlikte sayılırız. Ama Birlesik

Devletler bizim -308-

için yasanılmaz bir yer olursa, Türk vatandası olmaya hak kazanmıs sayılınm."*

Sıgınakta geçen hayatım çok mutluydu. Dogru, çok fazla, uzun saatler boyunca

çalısıyorduk, ama birlikte çalısıyorduk. On sekiz ay boyunca birlikte olduk.

Yalnız da kalmadık, çünkü yoldaslarımız ve liderlerimiz gidip geliyordu. Bunlar,

bütün cephelerimizden, savas ve mücadele hikâyeleri getiren o bilinmedik entrika

ve devrim dünyasının degisik sesleriydi. Bu arada bol bol gülüp egleniyorduk.

Sadece asık suratlı gizli örgüt üyeleri degildik. Çok çalısıyor, güçlüklerle

savasıyor, saflanmızdaki boslukları dolduruyor, durmadan ilerliyorduk. Bütün bu

isler ve hayatla ölüm arasında gidip gelirken, gülmeye ve sevmeye de zaman

bulabiliyorduk. Aramızda sanatçılar, bilim adamlan, ögrenciler, müzisyenler,

sairler vardı. Bu magarada, oligarsinin saraylannda ve harika kentlerinde

rastlanmayan soylulukta ve incelikte bir kültür boy atıyordu. Zaten

yoldaslarımızdan birçogu, özellikle bu harika kentleri ve saraylan

güzellestirmek için kullanılıyordu.** Sürekli olarak sıgınakta kapalı

kalmıyorduk. Geceleri sık sık, bedenlerimizin zindeligini korumak için, dagda

atla gezintilere çıkıyor ve bu is için de Wickson'ın atlanndan yararlanıyorduk.

Atlannın, ne kadar çok devrimciyi tası-

* O tarihlerde birden çok kan almak Türkiye'de yürürlükteydi.

•* Bunu Avis Everhard'ın attıgı bir palavra saymamak gerek. Sanat ve entelektüel

dünyanın çiçekleri devrimcilerdi. Birkaç müzisyen ve sarkıcının, oligarsiden

gelen birkaç kisinin dısında, adları bize kadar gelen dönemin en büyük

yaratıcıları devrimciydiler.

-309-

dıgını bir bilseydi! Bildigimiz, gözden uzak yerlere piknik yapmaya bile gidiyor

ve buralarda bütün gün kalıyorduk. Safak sökmeden yola çıkıyor, gece

karanlıgında geri dönüyorduk. Wickson'ın kaymagı ile yagını da kullanıyorduk.*

Ernest de bu arada kekliklerini, tavsanlarını, rast gelirse keçi yavrularını

avlamaktan geri kalmıyordu.

Gerçekten de sıgınagımız güvenlikli bir yerdi. Daha önce, sıgınagımızın yerinin

bir kere kesfedilmis oldugunu belirtmistim. Simdi bu olayı açıklarken, genç

Wickson'ın ortadan kaybolmasını saran esrar perdesini kaldıracagımı sanıyorum.

Simdi artık ölmüs olduguna göre, çekinmeden konusabilirim. Sıgınagımızın bir

kösesine, günde birkaç saat günes vururdu ve bunu saglayan delik, dısarıdan

görünmezdi. Çayın yatagından, yıgın yıgın kum tasıyıp kuru, sıcak, cana yakın

bir köse yapmıstık. Bir ögle sonrası, elimde Man-denhall'dan** bir kitapla,

kumlara uzanmıstım. Bütün bedenim gevsemisti. Kendimi öylesine rahat ve güven

içinde hissediyordum ki, sairin atesli heyecanı bile beni duygulan-dıramıyordu.

Ayaklarımın dibine düsen bir toprak parçasıyla, yerimden sıçradım. Sonra

yukarıdan

O devirde bile, kaymak ve tereyagı inek sütünden ilkel yöntemlerle elde

ediliyordu. Yiyeceklerin laboratuvarlar-da hazırlanmasına henüz baslanmamıstı. '

Dönemin günümüze kadar gelen edebi ve belgesel eserlerinde, sürekli olarak

Rudolph Mandenhall'ın siirlerine atıfta bulunuluyor. Yoldasları ona "Alev"

derdi. Hiç kuskusuz büyük bir dehaydı. Yazık ki siirlerinden baskalarının

yazıları arasında geçen unutulmaz parçalarının dısında, bugüne hiçbir sey

kalmamıstır. M. S. 1928'de Demir Ökçe tarafından öldürülmüstür.

-310-

gelen bir yuvarlanma sesi duydum. Hemen ardından bir delikanlı, toz haline gelen

magara yüzeyinde kayarak karsıma dikiliverdi. Bu, genç, o zamanlar henüz

tanımadıgım Philip Wickson'dı. Bana sakin sakin baktı, sonra sasırdıgım

belirtmek için, hafif bir ıslık çaldı. "Vay canına," dedi, sonra hemen kendisini

toparlayarak, kasketi elinde, "Özür dilerim," diye ekledi. "Burada birinin

olacagını sanmıyordum."

Ben onun kadar sogukkanlı degildim. Ani durumlarda, nasıl hareket edilecegine

karar verme konusunda, daha pek becerikli sayılmazdım. Daha sonra, uluslararası

bir casus olarak çalısırken, becerimin artacagı kesindi. O durumda, hemen bir

sıçrayısta ayaga fırlayıp, tehlike durumunda parolayı haykırdım.

Bana merakla bakarak, "Bunu neden yaptın?" diye sordu.

Asagı yuvarlanırken, burada bizim bulundugumuzdan haberi olmadıgı belliydi. Bunu

fak edince rahatladım.

"Neden bagırdıgımı sanıyorsun?" diye karsılık verdim. O zamanlar gerçekten çok

beceriksizdim.

"Bilmem," diye karsılık verdi, basını sallayarak. "Belki de yakında arkadasların

var. Her neyse, bana açıklama yapmak zorundasın. Bu is hosuma gitmedi. Size ait

olmayan bir arazide bulunuyorsunuz. Burası babamın topragıdır ve..."

Tam bu sırada arkasından, her zamanki kibarlıgı ve tatlılıgı içinde Biedenbach'm

sesi duyuldu.

-311-

"Eller yukarı, genç beyefendi!"

Genç Wickson önce kollarını kaldırdı, sonra ona otuz otuzluk bir otomatik tüfek

dog-rultmus olan Biedenbach'a dogru döndü. Wickson, kendine hâkimdi,

sogukkanlıydı.

"Vay, vay, vay," dedi. "Bir devrimci yuvası ha! Bana kalırsa bir esekarısı

yuvası, demek daha dogru olur. Ama size sunu söyleyeyim, burada uzun süre

barınamazsınız."

"Belki de siz, bu düsüncenizi degistirecek kadar çok kalırsınız burada," dedi

sakin bir ses tonuyla Biedenbach. "Bu arada benimle içeri gelmenizi rica

edecegim."

"_çeriye mi?" Genç adam tam anlamıyla saskına dönmüstü. "Yoksa burada bir

yeraltı mezarlıgı mı var? Böyle seylerden söz edildigini duymustum."

"Gel de gör," dedi Biedenbach en tatlı sesiyle.

"Ama bu yasalara aykırı," diye karsı çıktı delikanlı.

"Evet, sizin yasalarınıza," dedi terörist bir havayla. "Ama bizim yasalarımıza

göre, inanın bana, bu oldukça yasal. Simdiye kadar içinde yasadıgın baskı ve

barbarlık dünyasından baska bir dünyada bulunduguna, kendini alıstırman gerek."

"Bu tartısılabilir," diye mırıldandı Wickson.

"Öyleyse bizimle kalın da tartısalım."

Genç adam güldü ve kendisini esir almıs olanın pesinden yürüdü. _çerideki odaya

götürüldü ve orada, genç yoldaslarımızdan birine teslim edildi. Biz de mutfakta,

ne yapmamız gerektigini tartısmaya basladık.

-312-

Biedenbach, gözlerinden yaslar dökülerek onu öldürmemiz gerektigini ileri sürdü,

ama çogunluk bu önerisini reddedince oldukça sevindi. Öte yandan, oligarsiden

olan bu delikanlıyı serbest bırakmayı aklımızdan bile geçiremezdik.

"Ne yapacagımızı size söyleyeyim," dedi Ernest. "Onu burada tutacagız ve

egitecegiz."

"Öyleyse, hukuk konusunda onu aydınlatma hakkının bana bırakılmasını istiyorum,"

diye bagırdı Biedenbach.

Böylece, nese içinde bir sonuca varmıs oluyorduk. Philip Wickson'ı tutsak olarak

alıkoyacak ve ona kendi ahlak ve sosyoloji anlayısımızı ögretecektik. Genç adama

ait bütün izle, ortadan kaldırılmalıydı. Buraya gelirken ve duvardan asagı

kayarken, arkasında bıraktıgı izler vardı. Bu is Biedenbach'a düstü ve bütün bir

gün, bir ipin ucunda havada asılı durarak, izleri ortadan kaldırdı. Deligin

agzından da, aynı sekilde bütün izleri silmistim. John Carison geldi ve

Wickson'dan ayakkabılarını istedi.

Genç adam ayakkabılarını vermek istemiyordu. Hatta bu nedenle kavga etmeyi bile

göze aldı ama Ernest'in ellerindeki nalbant kuvvetim hissedince boyun egdi.

Carison daha sonra, ayakkabılar ayagına küçük geldiginden, ayagında yara

oldugundan söz etti, ama dogrusu ayakkabılar ise yaramıstı. Delikanlının

izlerini silmeyi bıraktıgımız anda, bu ayakkabıları giyerek saga sola yürümeye

baslamıstı. Millerce yürümüs, tepelerin etrafını dolasmıs, dorukları asmıs,

vadileri katetmis,

-313-

sonunda bir akarsuyun içinde izleri yok etmisti. Dereye girince ayakkabıları

çıkarmıs, suyun içinde uzun süre yürüdükten sonra, kendi ayakkabılarını giyerek

dısarı çıkmıstı. Bir hafta kadar sonra, Wickson ayakkabılarına kavusmustu.

O gece av köpekleri dısarı salınmıs, sıgınakta gözümüze bir damla uyku

girmemisti. Ertesi gün havlayarak vadiye indiler ama Carlson'un onlar için

hazırladıgı yanlıs izlerin pesine düstüler ve ulumaları uzakta, dagın

doruklarında kayboldu. Bu arada bütün yoldaslar elde silah, tetikte

bekliyorlardı. Otomatik tabancaları, tüfekleri, ayrıca Bieden-bach'ın yaptıgı

bir düzine kadar cehennem makineleri vardı. Arayanlar, yanlıslıkla sıgınagımıza

girselerdi kim bilir nasıl saskınlıga ugrarlardı.

Önceleri bir oligarsi mensubu, daha sonra gözü kara bir devrimci olan Philip

Wickson'ın kaybolma olayının esrarını da bu sekilde aydınlatmıs oluyorum.

Sonunda onu da devrim yoluna çevirdik. Gençti, beyni henüz kemik-lesmemisti, iyi

bir ahlakı vardı. Birkaç ay sonra, onu babasının atlarından birine bindirip

Sonoma Dagı'ndan asırarak Petulama Ko-yu'na indirdik, buradan da ufak bir

balıkçı teknesine bindirdik. Sonunda, yeraltı demir-yolumuzdan yararlanarak

kolaylıkla onu Car-mel Sıgınagı'na ulastırdık.

Orada sekiz ay kaldı ve bu sürenin sonunda, artık bizden ayrılmak istemedi. _ki

nedeni vardı: Birincisi, Anne Roylston'a âsık olması, digeri de gerçekten bizden

biri olmasıydı. As-

-314-

kının umutsuz oldugundan, tamamen emin olduktan sonra, arzularımıza boyun egdi

ve babasının yanına döndü. Görünüste, ölümüne kadar oligarsiye mensup biri

olarak kaldı ama gerçekte, en degerli ajanlarımızdan biriydi. Bize karsı

tasarladıgı planların, ya basarısızlıga ugraması ya da uygulanamaması Demir

Ökçe'yi sık sık sasırtıyordu. Kendi örgütü içinde, bizim hesabımıza çalısan ne

kadar çok adam oldugunu bilseydi, bu basarısızlıgının nedenini anlardı. Genç

Wickson, sonuna kadar davaya baglılıgını sürdürdü. Ölümüne de bu baglılıgı neden

oldu. 1927'deki korkunç fırtınaya denk gelen, büyük sefler toplantısına

katılmaktan geri kalmadı, ama zatürreeye yakalandı ve kurtulamayarak öldü.*

Bu genç adamın durumunda olaganüstü bir yan yoktur. Oligarsiye mensup birçok

delikanlı, ya dogruya yönelme duygusunun etkisiyle ya da devrimin ihtisamından

büyülenerek, ahlaksal ya da romantik olarak hayatlarını devrime adıyorlardı.

Benzer sekilde, Rus soylularının ogullan da. daha önceki yıllarda o ülkedeki

küçük ölçekli devrime katılmıslardı.

-315-

«XXI* KÜKREYEN UÇURUM HAYVANI

Sıgınakta kaldıgımız uzun süre boyunca, dısarıda olup bitenleri en küçük

ayrıntısına kadar izliyor, savasa tutustugumuz oligarsinin gerçek gücünü, bu

sekilde iyice ögreniyorduk. Geçis döneminde yeni kurumlar olusuyor ve bu

kurumlar uzun süre yerleseceklerinin belirtilerini veriyordu. Oligarsi, genis

oldugu kadar karmasık bir hükümet mekanizması yaratmayı basarmıstı. Bu

mekanizmayı, bütün engellemelerimize ve sabotajlarımıza ragmen, çalıstırmaya

devam ediyordu.

Devrimcilerin birçogu için bu, beklenmedik bir olaydı. Bunun mümkün

olabilecegini bir türlü akıllan almıyordu. Ama yine de, bütün bunlara ragmen,

bütün ülkede hayat, gündelik akısını sürdürüyordu. Tarlalarda ve madenlerde

insanlar, köle gibi çalısıyorlardı. Çok önemli olan sanayi kollarında, büyük

gelismeler görülüyordu. Büyük isçi kastları üyelerinin gönülleri hos edilmisti,

nese içinde çalısıyorlardı. Hayatlarında ilk defa, kavgasız gürültüsüz, huzur

içinde çalısabiliyorlardı. Ne is günü saatlerinin indirilmesiyle, ne grevlerle,

ne lokavtlarla, ne de sendika aidatlany-

-317-

la kafa yoruyorlardı. Eskiden oturdukları kötü, pis kulübelerin yanında saray

gibi duran rahat evlerde, kendilerine ait kentlerde yasıyorlardı. Daha iyi

besleniyor, daha az çalısıyor, daha çok tatil yapıyor, daha zengin ve degerli

eglencelerden yararlanıyorlardı. Onların sanssız kardeslerini, ayrıcalıkları

olmayan isçileri, uçurumun eziyet gören halkını, hiçbir seyi umursamıyorlardı.

Bütün insanlık bir bencillik çagına giriyordu. Ama aslında bu gerçek degildi.

Kardeslik ve özgürlük askıyla yasayan, midelerinden baska seyleri de düsünebilen

çok sayıda ajanımız, isçi kastlarının arasına sızmıstı.

Bu geçis döneminde boy atan ve mükemmel bir sekilde isleyen bir baska kurum da,

Kiralık Askerler'di. Bu askerler, devletin ordusunda egitim görmüs eski, gerçek

askerlerdi. Sömürgelerdeki güçleri saymazsak, bir milyon kisilik bir güç ve ayn

bir sınıf olusturuyorlardı. Pratikte kendi kendini olusturan özel sehirlerde

oturuyorlardı. Birçok ayrıcalıklara sahiptiler. Satılmayan üretim fazlasının

büyük bir kısmı, bunlar tarafından tüketiliyordu. Halkın diger sınıflarıyla,

bütün iyi iliskilerini kaybetmisler ayn bir sınıf bilinci, ayrı bir sınıf ahlakı

yaratmıslardı. Ama yine de onların arasında, bizden binlerce ajan vardı.*

Bu arada kabul etmek gerekir ki, oligarsi de umulmadık bir gelisme göstermis,

bir sınıf

* Demir Ökçe'nin son günlerinde, Kiralık Askerler büyük bir rol oynadılar. _sçi

kastlanyla oligarsi arasındaki mücadelede, güç dengesini olusturdular. Çevrilen

entrikalara ve hile ve komplolara göre güçlerini bir o yana, bir bu yana

kaydırdılar.

-318-

olarak, topyekûn bir tavır takınmıs, sınıf disiplini olusturmustu. Her üyesinin

üstüne düsen bir görev vardı ve bu görevi mutlaka yerine getirmek zorundaydı.

Artık, aralarında çalısmayan, hazır yiyen genç yoktu. Onlardan oligarsiyi

güçlendirmek için yararlanılıyordu. Üst rütbeli subay ve tegmenler en yüksek

kademede endüstri yöneticisi görevlerine getiriliyorlar, uygulamalı bilim

alanlarında uzmanlasıyorlardı. Birçogu büyük birer mühendis oldular. Hükümetin

kilit noktalarına getiriliyor, sömürgelerde yüksek görevlere atanıyor ve çesitli

gizli servislere, binlercesi alınıyordu. Egitimde, kilisede, bilimde, edebiyatta

uzmanlasıyor ve ulusun beynine oligarsinin ölümsüz oldugu düsüncesini asılamak

için var güçleriyle çalısıyorlardı.

Yaptıkları isin dogru oldugunu ögrendiler ve ögrettiler. Daha bebekken, dıs

dünyadan ilk izlenimlerini edinmeye basladıkları çagda, bu düsüncelerle

beslenmeye baslıyorlardı. Aristokrasiye ait fikirler, onların eti kemigi

oluncaya kadar asılanıyor, onlar da kendilerini vahsi hayvan egiticisi, olarak

görüyorlardı. Ayaklarının dibinde ise, devrimin hazırlamakta oldugu depremin

çatırtıları duyuluyor, aralarında ölüm kol geziyordu. Onların gözünde bombalar,

kursunlar, bıçaklar, insanlıgın devam etmesi için, hükmetmek zorunda oldukları,

kükreyen uçurum hayvanının disleriydi. Kendilerinin, insanlık soyunun

kurtarıcısı ve yüksek bir ülkü için varlıklarını feda eden kahramanlar

olduklarına bir sınıf olarak, uygarlıgı yalnız kendilerinin ayakta tut-

-319-

tuguna inanıyorlardı. Zayıf düserlerse, büyük hayvanın onlan yutacagına ve güzel

olan her seyin, bütün iyi ve yüce degerlerin, kaybolacagına inanıyorlardı. Onlar

olmasa, her yerde anarsi meydana gelecek ve insanlık, ancak yüzyıllar süren

çabadan sonra kurtuldugu o karanlık çaga yeniden dönecekti. Çocuklarını, anarsi

denilen bir umacıyla korkutuyorlar, korkuyu yüreklerinde duyan ve bu duyguyla

büyüyen çocuklar, aynı umacıyı kendi çocuklarının, kendilerinden gelen kusagın

damarlarına asılıyorlardı. Bu halk ayaklar altında ezilmesi gereken bir hayvandı

bu halk ve onu ezmek onların en basta gelen ödeviydi. Kısacası, zayıf insanlıgı,

yırtıcı canavara karsı, çabalarıyla ve bitmek bilmeyen feda-kârlıklanyla

koruyorlardı. Bunun böyle olduguna ve yaptıkları isin dogru olduguna kesinlikle

emindiler.

Bütün oligarsi sınıfına özgü bu ahlak anlayısı üzerine söylenecek daha çok sey

var. Demir Ökçe'yi böylesine güçlü yapan da bu anlayıstı. Birçok yoldasımız,

bunu çok geç anladılar. Çogunlugu, Demir Ökçe'nin kudretini, onun cezalandırma

ve ödüllendirme sistemine baglıyordu. Bu yanlıs bir düsünceydi. Cennet ve

cehennem, bir yobazın dini inancının temel ögelerini olusturabilir, ama bunlar,

genellikle iyi ve kötü kavramlarının birer yansımasıdır. _yiye duyulan sevgi,

iyilik yapma arzusu, iyi olmayana karsı hosnutsuzluk, kısacası ahlak anlayısı

dinin temel unsurudur. Aynı sey oligarsi için de söylenebilir; tutuklamalar,

sürgüne göndermeler, bir yânda asa-

-320-

gılamalar, öte yanda onurlandırmalar, saraylar, büyük refah kentlerinin varlıgı

olagandır. Oligarsinin en büyük gücü, yaptıklarının dogru olduguna inanmasıdır.

Demir Ökçe'yi doguran haksızlık ve baskı, elbette bunun dısındadır. Bunlara bir

diyecegimiz yok. Asıl önemli olan nokta, oligarsinin gücü, yaptıgının

dogrulugundan emin olmasından kaynaklanmaktadır. *

Bu korkunç geçen yirmi yıl boyunca, devrimin gücü, haklılık ve dogruluk

duygusundan baska bir seyden kaynaklanmamıstır. Ne fedakârlıklarımızı ne de ölen

arkadaslarımızın kahramanlıgını, baska türlü açıklamanın olanagı yoktur. Rudolp

Mandenhall, hayatını davamız ugruna vermis ve son nefesini verirken türkümüzü

söylemistir. John Carlson'un, Glen Ellen Sıgmagı'nın sadık ve ödüllendirilmemis

bekçisi olusu, gene bu yüzdendir. Yoldaslarını ele vermedigi için iskenceyle

ölmeye razı olan Hurlbert, bu inançla ölmüstür. Anne Roylston'un annelik

mutluluguna dirsek çevirmesi bu yüzdendir. Kadın, erkek, genç, ihtiyar, atesli,

uysal, zeki ya da sıradan bütün devrimci yoldasları

• Oligarsi mensupları, ahlaki tutarsızlıklardan ve kapitalizmin çarpık

gelismesinden, yeni bir ahlak anlayısı yarattılar. Bu yeni ahlak anlayısı

tutarlı, kesin, keskin ve çelik gibi sert, son derece saçma ve bilime aykırı ve

hiçbir zalim sınıfın etkili bir biçimde uygulayamayacagı bir ahlak anlayısıydı.

Oligarsi mensupları, biyoloji ve evrim onları yalanlamasına ragmen, kendi

anlayıslarına inanmıslardı. Bu inançlarından dolayı üç yüzyıl boyunca insanlıgın

gelismesini gözle görülür biçimde, büyük ölçüde, metafizik ahlakçılarını

sasırtacak derecede yavaslat-mıslardır. Bu inançları, materyalistlerin kusku

duymalarının ve incelemelerinin konusu ve nedeni olmustur.

-321-

sorguya çekin. Onları bu yola iten nedenin, dogruluga olan susuzlukları oldugunu

göreceksiniz.

Yine hikâyemin dısına çıktım. Ernest ve ben, sıgınagı terk etmeden önce Demir

Ök-çe'nin gücünün nasıl gelistigini iyice anlamıs, ögrenmistik. _sçi kastları.

Kiralık Askerler, binlerce ajan ve gizli polis, oligarsiye baglılıkla, inançla

hizmet ediyorlardı. Genel olarak özgürlügün kayboldugunu görmezlikten geliyor,

ama buna karsılık, hayatlarında hiçbir zaman göremedikleri bir rahatlık içinde

yasıyorlardı. Öte yandan, büyük çaresiz kitleler ve uçurum insanları,

sefaletlerine boyun egiyor, giderek vahsete gömülüyorlardı. Bir kitlede, güçlü

proleterler çıkıp da kitlelerin gücünü canlandırmaya kalkarsa, oligarsi bunlara

hemen el koyuyor, isçi kastlarına ya da Kiralık Askerler'in arasına sokarak,

onları kitleden ayırıyordu. Böylece hava yatıstırılıyor ve proleteryanın dogal

liderleri çalınmıs oluyordu.

Uçurum insanlarının durumu, acınacak kadar kötüydü. Çocuklar okula gidemez

olmustu. Pislik kaynayan isçi mahallelerinde, hayvanlar gibi yasıyor, asagılık

bir yasantının ve sefaletin ortasında çürüyorlardı. Eski özgürlüklerinin hepsi

ellerinden alınmıstı. Artık birer emek köleleriydiler. _s seçmeye haklan yoktu.

Ev degistirme, silah sahibi olma ya da tasıma haklan da yoktu. Birer serf

durumundaydılar, ama çiftçiler gibi topraga degil, makineye ve emege bagımlı

birer serf. Ne zaman ki büyük yollar, havaalanlan, ka-

-322-

nallar, yeraltı geçitleri, tahkimat yapımı gibi olaganüstü zor isler karsısında

kalınıyor, o zaman onlara ihtiyaç duyuluyordu. _sçi mahallelerinden on

binlercesi toplanıyor, zorla ya da kendi nzasıyla is alanlarına götürülüyorlardı.

Simdi de bu serf ordulan, aile hayatının olanaksız oldugu, bir hayvan

sürüsünün ahırlarını andıran köhne barakalarda yatıp kalkarak, Ardis Kenti'nin

yapımında çalısıyorlar. Gerçekte, oligarsinin böylesine korktugu, uçurumun

kükreyen hayvanı burada, bu isçi mahallelerindedir, ama bu hayvanı yaratan yine

oligarsinin kendisidir. _nsanoglunun içindeki maymunu ve kaplanı yok etmek

istemeyen yine odur.

Yine su sıralarda, bundan önceki kentlerin hepsini, hatta Ardis'i bile gölgede

bırakacak olaganüstülükte bir kentin yapımı için, yeni isçi alımına baslanacagı

söylentileri dolasıyor.* Biz devrimciler, bu büyük eserin yapımını sürdürecegiz,

ama bu, sefil serilerin emekleriyle olmayacak. O masal kentinin du-varlan,

kuleleri sarkılanmızla yükselecek ve olaganüstü güzelligi içinde inlemeler ve iç

çekisler degil, müzik ve nese kucaklasacak.

Ernest, bir an önce sıgınaktan çıkmak, hızla olgunlasmakta olan Chicago Komünü'nde

basansızlıga ugrayan Birinci Devrim hazırlıklanna katılmak istiyordu.

Bununla

• Ardis M. S. 1942'de tamamlandı. Asgard, M. S. 1984'e kadar tamamlanamadı. Bu

kentin yapımı için elli iki yıl ugrasıldı, bu süre içinde yarım milyon kisilik

sürekli bir serf ordusu kullanıldı. Bu sayı, zaman zaman bir milyonu astı, bu

sayıya isçi kastlarından ve sanatçılardan yüz binlerce kisi katılmıstır.

-323-

birlikte çok sabırlı oldugundan, onu baska bir adam yapmak* amacıyla

Illinois'den gelen Hadly, büyük acı veren isini yürütürken, yani Ernest'i kesip

biçerken, Ernest, ilk devrimin basarısızlıga ugraması halinde, bilinçli

proleterlerin nasıl örgütlenecegi ve uçurum insanlarına nasıl bir temel egitim

uygulanabilecegini tasarlıyordu kafasında.

Ancak, Ocak 1917'de terk edebildik sıgınagımızı. Her sey hazırlanmıstı. Hemen

ajan provokatör olarak Demir Ökçe'nin hizmetine girdik. Ben, Ernest'in kız

kardesi olacaktım. Bu yerler, üst düzeyde oligarsi mensupları ve yoldaslarımız

tarafından saglanmıstı. Gerekli bütün kâgıtlarımız tamamdı, hatta geçmisimiz

üzerine yeteri kadar bilgi de hazırdı. Oligarsinin içinde görev almıs

yoldaslarımızın yardımıyla, bu isi kolayca hallettik. Çünkü "gizli servis"

denilen bu gölgeler dünyasında,

Devrimciler arasında çok sayıda operatör vardı ve insanın dıs görünüsünü

degistirmek için kesip biçme isinde mükemmel olarak uzmanlasmıslardı. Avis

Everhard'ın sözleriyle, bir insanı kelimenin tam anlamıyla yeni bastan

yaratabilirlerdi. Onlar için yara izlerini ve bazı sekilsizlikleri gidermek ufak

tefek islerdi. _nsanın yüz hatlarını öylesine degistirirlerdi ki, geriye

yaptıkları isten bir iz bile kalmazdı. Burun, üzerinde en çok çalısılan organdı.

Deri germe ve saç ekme onların her zaman yaptıgı isler arasındaydı. Yüz

hatlarında yaptıkları degisiklik, sihirbazlık derecesine varıyordu. Göz, kas,

dudak, agız ve kulaklar kökten degistirilebiliyordu. Çok ince düsünülmüs

ameliyatlar sonunda dil, gırtlak ve burun deliklerinde yapılan degisikliklerle,

insanın sesi bile degistirilebiliyordu. Çaresizlik çareyi yaratıyor ve devrimin

operatörleri çareyi buluyorlardı. Yaptıkları baska seyler arasında bir insanın

boyunu on on bes santim kadar uzatmak ya da bes altı santim kadar kısaltmak da

vardı. Onlann yaptıkları, artık günümüzde kaybolmus olan bir sanattır. Buna

ihtiyacımız yoktur.

-324-

insanlann kimlikleri her zaman bir esrar perdesinin ardında gizlidir. Ajanlar

hayaletler gibi gider gelir, emirleri yerine getirir, görevlerini yapar, iz

kovalar, çogunlukla tanımadıkları üstlerine raporlar sunar ya da hiç

görmedikleri ve bundan sonra da göremeyecekleri ajanlarla isbirligi yaparlar.

-325-

>xxn>

CH_CAGO KOMÜNÜ

Ajan provokatör olarak serbestçe dolasma hakkı elde ettigimiz gibi, proleterya

ve devrimci arkadaslarımızla iliski kurma olanagına da sahiptik. Dolayısıyla,

aynı zamanda iki kampta birden bulunuyor, sözüm ona Demir Ökçe'ye hizmet eder

görünürken, gizlice var gücümüzle devrim ugruna çalısıyorduk. Oligarsinin gizli

servislerinde, bizden çok adam vardı, bir dizi silkeleme ve yeniden örgütlenme

çabasına ragmen, içine yuvalandıgımız örgütler bizi söküp atmayı basaramıyorlardı.

Birinci Devrimi büyük oranda Ernest planladı. Saptanan tarih 1918 yılının

ilkbaharının baslarıydı. 1917 yılının sonbaharında hazırlıklarımız daha

bitmemisti. Yapılacak daha çok isimiz vardı. Zamansız kalkısılacak bir devrimin

basarısızlıga ugrayacagı kesindi. Böylesine karmasık bir girisimde, erken

atılacak bir adım felaketimiz olurdu. Demir Ökçe de bunu sezmis, planlarını buna

göre hazırlamıstı.

_lk darbemizi, oligarsinin sinir sistemine indirmeyi kararlastırmıstık.

Oligarsi genel

-327-

grevden aldıgı dersi unutmamıstı ve telgrafçıların olası bir hareketine karsı

önlem olarak telsiz telgraf istasyonlarını, Kiralık Askerler'in denetimine

vermisti. Buna karsılık biz de, karsı önlemler almıstık. Sinyal verilince, her

sıgınaktan, ülkenin her yanından, kentlerden, kasabalardan, barakalardan fedakâr

yoldaslarımız fırlayacak ve telsiz telgraf istasyonlarını havaya uçuracaklardı.

Böylece, ilk darbede Demir Ökçe yere serilecek; elini kolunu oynatamaz hale

gelecekti.

Aynı anda, baska yoldaslar da köprüleri, tünelleri dinamitleyecekler ve bütün

demiryolu ulasımını keseceklerdi. Yine bir baska grup, isaret verilince, Kiralık

Askerler Ordu-su'nun subaylarını ve kıdemli polisleri ve de önemli konumlardaki,

yetenekli oligarsi mensuplarını yakalayacaklardı. Böylece, hemen her yerde

ortaya çıkacak çatısmalara, düsman yöneticilerinin katılması engellenecekti.

Sinyal verilir verilmez, birçok sey aynı anda gerçeklestirilecekti. Demir

Ökçe'nin hayal ettiginden çok daha güçlü olan Kanadalı ve Meksikalı

vatanseverler, bizim taktiklerimizi uygulayacaklardı. Yine bazı yoldaslar

(bunlar kadın olacaktı, çünkü erkekler baska islerle ugrasacaklardı), gizli

basım evlerimizi bekleyecek, afislerimizi dagıtacak, saga sola

yapıstıracaklardı. Demir Ökçe'nin içinde, yüksek görevlerde bulunan biz ve bizim

gibi ajanlar ise, hemen, servislerde anarsi yaratacaktı. Kiralık Askerler'in

arasında, binlerce yoldasımız vardı. Onların görevleri de silah depolarını

havaya uçurmak ve etkili silahların meka-

-328-

nizmalannı bozmaktı. Aynı islemler, Kiralık Askerler'in ve isçi kastlarının

yasadıgı o özel kent ve bölgelerde de tekrarlanacaktı.

Kısacası, ani, muazzam ve öldürücü bir darbe indirmek istiyorduk. Felce ugramıs

olan oligarsi, daha kendine gelemeden, yok edilecekti. Bu korkunç günler

yasanacak ve birçok kisi ölecek demekti, ama ölüm düsüncesi devrimcileri

durduramaz. Tasanlanmız-daki birçok sey, örgütlenmemis uçurum insanlarının da

efendilerinin saraylarına ve kentlerine saldırmasına baglıydı. Can ve mal kaybı

umurumuzda degildi. Uçurum hayvanı kükreyecek, polis ve Kiralık Askerler

öldürülecekti, bu kesindi. Ama böyle olmazsa da, uçurum hayvanı kükremeyecek,

polis ve Kiralık Askerler öldürülmeyecek miydi? Bu, bizi korkutan tehlikelerin

birbirlerini yok etmesi anlamına geliyordu. Biz de bu arada, daha güven içinde

isimizi görecek ve bütün sosyal mekanizmanın yönetimini ele geçirecektik.

Planımız buydu ve bu planın her ayrıntısı, büyük bir gizlilik içinde, o gün

yaklastıkça, giderek daha çok yoldasa duyurulacaktı. Bu, önemli bir noktaydı.

Hazırladıgımız komplonun yayılmaması, duyulmaması gerekiyordu. Ama bu tehlike

asla bas göstermedi, çünkü is oraya kadar varamadı. Casusuluk örgütü tarafından

tasarlanan devrimi, Demir Ökçe çoktan ögrenmis ve bize yeni, kanlı bir ders

vermeye hazırlanıyordu. Bu dersi vermek için, Chicago kentini seçmislerdi ve

bunu basardılar da.

Bütün kentlerin içinde, devrim için en uy-

-329-

gun olanı Chicago'ydu.* Eskiden, kanlı kent diye ün yapmıs olan Chicago, bu

ününü bir defa daha kanıtlayacaktı. Burada, devrimci ruh güçlüydü. Kapitalizm

günlerinde, isçilerin kolayca unutamayacagı ve bagıslayamayacagı birçok grev

katliamı olmustu. Burada kentin isçi kastları bile devrim atesiyle yanıp

tutusuyordu. Önceki grevlerde, unutulmayacak kadar çok kafa kırılmıstı. Hayat

kosullarının degismesine ve kendilerine saglanan haklara ragmen, egemen

sınıflara karsı duydukları kin, bir türlü sönmemisti. Bu ruh, Kiralık Askerler'i

bile etkilemisti ve bunlardan üç birlik, toptan bizim saflara geçmeye

hazırdı.

Chicago, her zaman emekle sermaye arasındaki çatısmaların merkezi olmustur.

Sokak kavgalarının, cinayetlerin, sınıf bilincinin ve örgütlenmenin

kapitalistlerde oldugu kadar, emekçilerde de gelistigi bir kenttir. Üstelik

eskiden burada, ögretmenler sendikalasmıs, duvarcılar ve odun tasıyıcılarla

birleserek, Amerikan _sçi Konfederasyonu'na girmislerdir. Bu Chicago,

basarısızlıgı tohumunun içinde tasıyan Birinci Devrim'in merkezi olmustur.

* Chicago M. S. on dokuzuncu yüzyılın sanayi cehennemiydi. Büyük _ngiliz isçi

lideri ve bir zamanlar _ngiltere Kabinesinin üyelerinden olan John Burns'ün

günümüze kadar gelen bir hikâyesine göre, Burns, Birlesik Dev-letler'e yaptıgı

bir ziyaret sırasında, Chicago'dayken, bir gazeteci ona kent hakkındaki

düsüncelerini sormus. "Chicago," diye cevap vermis Burns, "cehennemin daha küçük

bir kopyasıdır." Bir süre sonra, _ngiltere'ye dönmek üzere buharlı gemiye

binerken, yanına Chicago hakkındaki düsüncelerinin degisip degismedigini

ögrenmek isteyen bir baska gazeteci yanasmıs. "Evet, düsüncemi degistirdim,"

demis Burns. "Simdi cehennemin Chicago'nun daha küçük bir kopyası oldugunu

düsünüyorum."

-330-

Fırtınanın bir an önce patlaması için, Demir Ökçe gerginligi tırmandırıyordu.

Bunu da çok ustaca yapıyordu. _sçi kastları da dahil olmak üzere, bütün halka

baskı yapmaya baslamıslardı. Anlasmalar, sözlesmeler çigneniyor, en küçük

suçlara en agır cezalar veriliyordu. Uçurum insanları, daldıkları kayıtsızlık

uykusundan kırbaçla uyandırılıyordu. Gerçekte, Demir Ökçe, hayvanı kükretmeye

hazırlanıyordu. Buna paralel olarak, Chicago'da aldıgı önlemlerde, sasılacak

derecede dikkatsizlik göze çarpıyordu. Elde kalan Kiralık Askerler arasında tam

bir keyfilik egemendi. Birçok askeri birlik, kentten alınarak ülkenin çesitli

yörelerine sevk edilmisti.

_sin sonuna varmak için, uzun zaman beklememiz gerekmedi. Sadece birkaç hafta

bekledik. Biz devrimciler, olaylar ve durum hakkında, sadece söylentilerden

ibaret bilgiler alabiliyorduk. Bizi yeni kararlara götürecek bilgilerden

yoksunduk. Her seyi, "devrimin dogal gelismesi", diye kabul ediyor, özenle ve

dikkatle çalısmamız gerektigine inanıyorduk. Bütün bunların, gizlice ve sinsice

Demir Ökçe'nin en yüksek çevreleri tarafından hazırlandıgı aklımızdan

hayalimizden geçmiyordu. Karsı komplo ustaca hazırlanmıs ve basarıyla

uygulanmıstı.

Hemen Chicago'ya gitme emrini aldıgımda, New York'taydım. Bana bu emri veren

oligarsi mensubu biriydi. Adını bilmiyordum, yüzünü görmemistim, ama konusma

biçiminden bunu anlamıstım. Verdigi bilgiler pek açık seçik degildi. Satırlar

arasında devrimci girisimin orta-

-331-

ya çıkarıldıgı, devrimcileri havaya uçurmak için, bir kıvılcımın yeterli oldugu

okunuyordu. Benim de aralarında bulundugum Demir Ökçe ajanları, ya uzaktan ya da

bizzat savas alanına giderek bu kıvılcımı çakmakla görevliydi. Karsımdaki

oligarsi adamının delici bakısları karsısında, sogukkanlılıgımı kaybetmedigim

için kendimle övünebilirim, ama kalbim delice atıyordu. O, insanı öfkeden

kudurtacak emirleri sayarken içimden bagırmak, onu ellerimle bogmak geçiyordu.

Ondan ayrılır ayrılmaz, kalan zamanımı hesapladım. Eger sans yüzüme gülerse,

trene binmeden önce bölgedeki devrimci liderlerden biriyle, birkaç dakika da

olsa görüsebilirdim. _zlenmemeye dikkat ederek, deli gibi _lk Yardım

Hastanesi'ne kostum. Sansım varmıs ki, hastanenin bas operatörü, yoldas GaMn

oradaydı. Soluk soluga haberi ona ulastırmak için, agzımı açmıstım ki beni

susturdu.

"Zaten biliyorum," dedi sakin bir sesle, ama _rlandalı gözleri alev alev

yanıyordu. "Niçin geldigini biliyorum. On bes dakika kadar önce, haber bana

ulastı ve haberi yaydım. Buradaki yoldasların, kıskırtmaya kapılma-malan için

elimizde geleni yapacagız. Chicago'yu feda etmeliyiz. Ama yalnız Chicago'yu."

"Chicago'ya haber verebildiniz mi?" diye sordum.

Basını salladı. "Telgraf baglantısı kopuk. Chicago bütün dünyadan kopuk durumda

simdi. Bir cehennem olacak orası."

Bir an durdu, yumruklarını sıktıgını gördüm. Sonra patladı:

-332-

Tann askına! Keske orada olsaydım!"

"Olayı önleyebiliriz," dedim. 'Trene bir sey yapmazlarsa zamanında oraya

varabilirim. Ya da gerçegi ögrenmis olan gizli servisteki arkadaslar, zamanında

orada olabilirlerse..."

"Siz gizli servistekiler, bu defa fena uyutuldunuz," dedi.

Çaresizlik içinde basımı salladım.

"Ama çok gizliydi," dedim. "Yalnızca bölge liderleri biliyordu planı bugüne

kadar. Hem karanlıkta el yordamıyla yürüyorduk, yakalanmamak elimizde degildi.

Ah, Ernest burada olsaydı! Belki de simdi Chicago'dadır ve belki de düsündügümüz

felaket basımıza gelmez."

Dr. Galvin basını iki yana salladı. "Onun hakkında son aldıgım haberlere göre,

Boston ya da New Haven'a gönderilmis. Düsman ajanları, epey ugrastırmıs

olmalılar onu. Ama bu bile, sıgınakta kapalı kalmaktan iyidir."

Gitmek üzere ayaga kalktım, Galvin sertçe elimi sıktı.

"Cesaretinizi kaybetmeyin," dedi bana ayrılırken. "Birinci Devrimi kaybetsek ne

çıkar? _kincisini hazırlarız ve bu defa daha akıllıca davranırız. Hosça kalın,

sansınız açık olsun. Sizi bir daha görüp göremeyecegimi bilmiyorum. Orada bir

cehennem olacak, ama o cehennemde bulunmak için, hayatımın on yılını verirdim."

Yirminci Yüzyıl* treni, New York'tan aksamın altısında hareket etti ve

Chicago'ya ertesi sabah yedide varması gerekirdi. Ama o ge-

Bu o zamanlar dünyanın en hızlı treni sayılırdı. Oldukça ünlü bir trendi.

-333-

ce, yolda çok zaman kaybetti. Baska bir trenin arkasından gidiyorduk. Benim

bulundugum vagonda, yoldas Hartman da vardı. O da benim gibi, Demir Ökçe'nin

örgütüne sızmıs bir ajandı. Önümüzde giden trenden, o haberdar etti beni. Bu,

bizim trenin tıpatıp aynısıydı, ama içinde hiç yolcu yoktu. Yirminci Yüzyıl'a

yapılacak bir suikast karsısında, bu bos trenin hedef alınması amacıyla

salıverilmisti. Ona bakarsanız, bizim trende de bir avuç yolcu ya var ya yoktu.

Bizim vagonda, ancak on iki on üç yolcu sayabildim.

"Bu trende önemli insanlar olmalı," dedi Hartman. "Arkada özel bir vagon

gördüm."

_lk lokomotif degistirmesi yapıldıgında, gece olmustu. Biraz temiz hava almak ve

neler yapılabilecegini arastırmak için perona indim. Özel vagonun

pencerelerinde, tanıdık üç kisinin yüzünü gördüm. Hartman haklıydı. Biri General

Altendorff, diger ikisiyse, oligarsinin gizli örgütünün beyni sayılacak Mason ve

Vanderbold'du.

Sakin, mehtaplı bir geceydi. Yatagımda, bir o yana bir bu yana döndüm durdum.

Gözüme uyku girmiyordu. Sabahın besinde yataktan kalktım ve giyindim.

Tuvalet bakıcısına kaç saat geciktigimizi sordum. "_ki saat," dedi. Melez bir

kadıncagızdı. Yüzü çökmüs, sanki sürekli bir kederle hep açık tuttugu gözlerinin

altında, koca koca morluklar belirmisti.

"Neyiniz var?" diye sordum.

"Bir seyim yok bayan. Pek uyuyamadım, ondan olacak," diye cevap verdi.

-334-

Ona daha yakından baktım ve parolalarımızdan birini söyleyerek yokladım.

Karsılık alınca, onun bizden biri oldugundan kuskum kalmadı.

"Chicago'da korkunç olaylar olacak," dedi. "Önümüzde bos bir tren gidiyor. Bu

tren ve askeri katarlar yüzünden gecikiyoruz."

"Askeri katarlar mı?" diye sordum.

Basını salladı. "Bütün hatlar bunlarla dolu. Bütün gece, yolda düzinelercesini

geçtik. Hepsi de Chicago'ya gidiyor. Hava yoluyla da sevk yapılıyor."

Durdu, sonra özür diler gibi, "Chicago'da bir sevgilim var," dedi. "Bizden biri,

Kiralık Askerler arasında, onun için korkuyorum."

Zavallı kız! Sevgilisi, bize katılan üç birlikten birindeydi.

Hartman'la, sabah kahvaltısını yemek vagonunda yaptık. Bir seyler yiyebilmek

için, kendimi zorladım. Gökyüzü bulutlanmıstı ve tren yeni günün puslu havasında

bitmeyen bir simsek gibi çakarak ilerliyordu. Bize hizmet eden zenci garsonlar

bile, korkunç bazı seyler olacagını anlamıslardı. Her zamanki el hafifliklerini

kaybetmisler, sanki bitkinles-mislerdi. Servisleri geç yapıyorlardı. Akılları

baska yerlerdeydi ve ikide bir vagonun ucunda, mutfagın dibinde toplanarak kendi

aralarında fısıltıyla bir seyler konusuyorlardı. Hartman durumu çok umutsuz

buluyordu.

"Ne yapabiliriz?" diye, belki yirminci kez çaresizlik içinde omuzlarını

kaldırarak sordu. Sonra pencereden dısarıyı gösterdi. "Görüyorsun ya, her sey

hazır. Kentin, otuz kırk

-335-

mil dısında bunlardan bir yıgınının, sıra sıra dizildiginden emin olabilirsin."

Yanımızdaki demiryolu hattının üzerindeki askeri vagonları gösteriyordu.

Demiryolu kenarında yaktıkları ateste, yemeklerini ısıtan askerler, hızını hiç

azaltmadan önlerinden yılan gibi kayan trene, meraklı gözlerle bakıyorlardı.

Chicago'ya girdigimizde her yer sakindi. Henüz olagandısı bir olay olmadıgı

anlasılıyordu. Kentin kenar mahallelerinden birinde, sabah gazeteleri trene

geldi. Gazetelerde bir sey yoktu, ama usta okurların hazırlanan planı görmeleri

mümkündü. Sıradan okuyucunun anlamaması için, özel bir dil kullanılmıstı verilen

haberlerde. Demir Ökçe'nin hünerli eli, her sütunda seziliyordu. Oligarsi

zırhının bazı zayıf noktalarını, bilerek açık ediyorlardı. Ama elbette açıkça

yazılmıyordu hiçbir sey. Her sey, büyük bir ustalıkla yapılıyordu. Bu 27 Ekim

gününün gazeteleri, entrika roman türünün, en usta örneklerinden biriydi.

Yerel haberlere hiç yer verilmemisti. Bu kendi içinde baslı basına bir oyundu.

Chicago'yu bir esrar perdesiyle sarıyor, bu da o sıradan okuyucuda, oligarsinin

yerel haberleri vermeye cesareti olmadıgı kanısını uyandırıyordu. Halkı yanlıs

düsüncelere sevk edecek haberler de boldu tabii. Ülkenin her tarafında bas

gösteren karısıklıklardan ve bunlara karsı gerekli önlemlerin alınacagından söz

ediliyordu. Bir baska haber de, telsiz telgraf istasyonlarına karsı girisilen

bir dizi dinamitleme olayını anlatıyor, suçluları ihbar edenlere

-336-

yüksek ödüller verilecegi bildiriliyordu. Elbette, uçurulan telsiz istasyonu

falan yoktu. Gazetelerde buna benzer, gerçekte olmayan ama devrimcilerin

planlarıyla çakısan olaylar sergileniyordu. Bütün bunlardan amaç, Chicago'daki

yoldaslarda bir devrimin basladıgı kanısını uyandırmak ve bazı yerlerde

basarısızlıga ugradıklarını sezinleterek, onları telasa sürüklemekti. _sin iç

yüzünü bilmeyenler, bütün ülkenin, çatlamaya baslayan devrimin kıvamında

oldugunu sanacaklardı.

Yine bir baska habere göre, California'da Kiralık Askerler'in isyanı öylesine

ciddi bir durum almıstı ki, atlı birlikleri dagıtılmıs ve askerler aileleriyle

birlikte, özel kentlerinden çıkarılarak, isçi mahallelerine atılmıslardı. Oysa

California'daki Kiralık Askerler, oligarsinin en sadık köleleriydi! Ama bütün

dünyayla iliskisi koparılmıs olan Chicago halkı, bunu nereden bilecekti? New

York'ta, isçi kastlarının da katıldıgı bir ayaklanma oldugu haberini veren ve

birliklerin duruma hâkim oldugunu belirten bir telgraftan söz ediliyordu.

Oligarsi, basın kanalıyla yaptıgı çalısmayı, baska binlerce alanda da uygulamıs

bulunuyordu. Bunları daha sonra ögrendik. Yaptıkları ustaca hilelerden biri,

devrimcilerin kulagına gideceginden emin oldukları seçilmis haberleri, gizli

örgütlerinin gizli telgraflanymıs gibi oradan oraya göndermekti.

"Artık Demir Ökçe'nin bizim hizmetimize ihtiyacı kalmadı sanıyorum," dedi

Hartman, okudugu gazeteyi elinden bırakırken. Bu arada tren gara giriyordu.

"Bizi buraya gönder-

-337-

mekle, bosuna zaman kaybettiler. Tasanları, umduklarından daha basarılı bir

biçimde, kendiliginden gerçeklesti. Birazdan burası bir cehenneme dönecektir."

Trenden inerken, döndü, katan gözden geçirdi.

"Tahmin etmistim zaten," diye mırıldandı. "Gazeteler trene yüklendiginde,

arkadaki o özel vagonu trenden ayırmıslar."

Hartman, umutsuz bir karamsarlık içindeydi. Onu neselendirmeye çalıstım ama

çaba-lanmı görmezden geldi. Garda yürürken birden kısık bir sesle ama hızlı

hızlı konusmaya basladı. Önce ne oldugunu anlayamadım.

"_yice emin degildim," dedi, "kimseye de bir sey söylemedim bu yüzden.

Haftalardır bunun üzerinde çalısıyorum, ama kesin bir sonuç elde edemedim.

Knowlton'a dikkat edin. Ondan kuskulanıyorum. Sıgınaklanmı-zm birçogunun yerini

biliyor. Yüzlerce kisinin hayatını elinde tasıyor ve onun bir hain oldugunu

sanıyorum. Bu, benim açımdan bir histen öte bir sey degil. Ama son zamanlarda

degistigini fark ettim. Bizi satmıs olması mümkündür ya da satacaktır. Bundan,

neredeyse eminim, diyebilirim. Bu kuskulanmdan kimseye söz etmek istemiyordum

ama neden bilmem, içimde Chicago'dan sag çıkamayacak-mısım gibi bir his var.

Gözünüzü Knowl-ton'un üstünden ayırmayın. Onu deneyin, maskesini düsürün. Fazla

bir bilgim yok. Bu bir sezgi, bugüne kadar hiçbir ipucu elde edemedim." Tam bu

sırada gardan çıkıp, kaldı-nmda yürümeye baslamıstık. "Unutmayın,"

-338-

dedi Hartman, aceleyle. "Knowlton'un üstünden gözünüzü ayırmayın."

Hartman haklıydı. Bir ay geçmemisti ki, Knowlton, ihanetini hayatıyla ödedi.

Kurallara uygun olarak, Mihvaukee'li yoldaslar tarafından cezası infaz edildi.

Sokaklar sakindi, olması gerekenden daha sakindi hatta. Chicago ölmüstü sanki.

Caddeler bombostu. Hiçbir tasıt yoktu. Taksi bile yoktu. Tramvaylar da

islemiyordu. Yalnız ara sıra, kaldınmlarda hızlı adımlarla yürüyen insanlar

görünüyordu. Acele ve kararlı yürüyorlardı, ama yine de hareketlerinde garip bir

çekingenlik vardı. Sanki ayaklannm altındaki kaldınmın çökecegini ya da havaya

uçacagını, binalann üzerlerine yıkılacagını sanıyorlardı. Birkaç sokak çocugu da

göze çarpıyordu. Gözlerinde, sanki olaganüstü ve heyecanlı olaylar

bekliyorlarmıs gibi bir merak pınltısı fark ediliyordu.

Bir yerden, güney tarafından, uzaklarda bir yerden, bir patlamanın boguk sesi

geldi kulaklanmıza. Baska bir sey duyulmadı. Yine sessizlik çöktü. Ama sokak

çocuklan, yavru geyikler gibi sesin geldigi yöne dogru kulak kabarttılar. Bütün

binalann kapılan kapalı, bütün dükkânlann kepenkleri inikti. Ama çevrede, her

zamankinden çok polis ve bekçi görünüyordu ve Kiralık Askerler, arada bir,

arabalarla geçiyorlardı.

Hartman'la, Demir Ökçe'nin gizli servis yerel seflerine, geldigimizi haber

vermeyi gereksiz bulduk. Bu hareketimizin, bundan sonra olacak olaylar

nedeniyle, zaten hos gö-

-339-

rülecegini biliyorduk. Devrimci arkadaslarla karsılasırız umuduyla, güney

kesiminin büyük isçi mahallesine dogru yürümeye basladık. Artık çok geçti! Bunu

biliyorduk. Ama bu bombos sokaklarda, elimiz kolumuz baglı hiçbir sey yapmadan

da duramazdık. Ernest neredeydi? Onu merak ediyordum. _sçi kastlarının ve

Kiralık Askerler'in kentlerinde neler oluyordu? Ya kalelerde?

Sanki bu soruma karsılık verir gibi, ansızın uzun uzun çıglıklar kulaklarımı

doldurdu. Çok uzaktan geldigi için, boguk boguktu çıglıklar. Sonra bunu bir dizi

patlama sesi izledi.

"Kaleden geliyor," dedi Hartman. 'Tanrı bu üç birlige acısın!"

Yol kavsagında, bugday depolarının yönünde büyük bir duman bulutu gördük. Bir

ileriki kavsakta da, batı kesiminin üstünde, yükselen baska duman bulutlan fark

ettik. Kiralık Askerler'in kentinin üstünden büyük bir balon süzülüyordu. Birden

patlayıverdi ve parçalan dört bir yana dagıldı. Havada gerçeklesen bu olay

hakkında, hiçbir degerlendirme yapamıyorduk. Balonu patlatan bizim yoldaslar

mıydı, yoksa düsmanlar mıydı, karar veremiyorduk. Kaynagı belirsiz, sanki dev

bir kazanda kaynayan suyun fokurtusunu andıran bir ses duyuluyordu. Hartman

bana, bunun makineli tüfeklerin ve mitralyözlerin sesi oldugunu söyledi.

Ama yürüdügümüz bölgede henüz, en küçük bir olaganüstü durumla karsılasmamıstık.

Bizim bulundugumuz yerde, hiçbir sey olmuyordu. Polisler yürüyor, polis arabalan

-340-

geçip duruyordu. Bir de bes altı itfaiye arabası görmüstük, bunların bir yangın

yerinden döndügü anlasılıyordu. Otomobilli bir subay, itfaiyecilere bagırarak

bir sey sordu, itfaiyecilerden biri bagırarak karsılık verdi: "Hiç su yok! Ana

arklan havaya uçurmuslar!"

"Su borulannı patlatmısız," diye bagırdı Hartman bana heyecan içinde.

"Soyutlanmıs, vakitsiz bir hareket içinde bunlan basarabili-yorsak, tam

olgunlasmıs bir devrimde neler yapabilecegimizi bir düsün!"

Soruyu soran subayın arabası hızla yoluna devam etti. Hemen aynı anda, kulaklan

sagır edici bir ses yükseldi. Araba yolcusuyla birlikte bir duman bulutu içinde

havaya uçtu, sonra bir enkaz yıgını halinde, bu defa cesetle birlikte yere

yıgıldı.

Hartman sevinçten çılgına dönmüstü. "Basan! Büyük basan!" diye tekrarlıyordu

fısıltıyla. "Proletarya bugün dersini alıyor, ama ders de veriyor."

Polisler olay yerine dogru kosmaya basladılar. Bir askeri otomobil de, bu arada

yetisti. Bana gelince, olayın aniden meydana gelisi karsısında, saskına

dönmüstüm. Gözlerimin önünde olup bitenlerden hiçbir sey arılamıyordum, polis

bizi yakaladıgında ancak kendime gelebildim. Bunlardan biri Hart-man'ı vurmaya

hazırlanıyordu. Ama Hartman sogukkanlılıgını kaybetmeden parolayı verdi. Polisin

üzerine yönelttigi tabancanın titredigini, sonra namlunun yere döndügünü gördüm.

Düs kırıklıgına ugramıs gibi homurdandı. Öfke içindeydi ve bütün gizli servise

-341-

lanet okuyordu. Böyle adamların, hep islerine engel oldugundan yakınıyordu.

Hartman da gizli örgüt üyesi olmanın yapmacık gururuyla, polisin

beceriksizliginden yakınıyordu.

Bir an sonra, neler olup bittigini anladım. Enkazın etrafında bir grup insan

toplanmıstı ve iki tanesi yaralı subayı baska bir arabaya tasıyordu. Ansızın

meydana gelen bir panik hepsini sasırttı, herkes bir yana dagıldı. Herkes

korkuyla kaçısıyordu. Yaralı subay, öylece oraya atılmıs, bırakılmıstı.

Homurdanan polis de kaçıyordu. Hartman'la ben de, nedenini bilmeden kör bir

dehsete kapılarak, olay yerinden kosarak uzaklasmaya basladık.

O an hiçbir sey olmadı ama az önceki olayın nasıl pldugu anlasıldı. Kaçanlar,

çekingen adımlarla geri dönüyorlardı, ama arada bir gözlerini, yolun iki

tarafını sarp bir bogazın yamaçları gibi çevreleyen büyük yapıların üst

pencerelerine dikiyorlardı. Bomba bu sayısız pencerelerden birinden atılmıstı,

ama hangisinden? _kinci bir bomba atılmadı, ama birincinin korkusu yetmisti

zaten.

Bunun üzerine, biz de pencerelere göz gezdirmeye basladık. Bunlardan herhangi

birinin ardında, olası bir ölüm gizliydi. Her bina, bir tuzak olabilirdi. Bu

büyük kent denilen modern cangılda savas böyleydi iste. Her sokak bir vadi, her

bina bir dagdı. Vızır vızır geçen savas otomobillerine ragmen, ilkel insanlardan

farkımız yoktu.

Sokagın kösesini döndügümüzde, bir kadınla karsılastık. Yaya kaldırımı üzerinde,

bir kan gölü içinde yatıyordu. Hartman kadına

-342-

dogru egildi ve onu gözden geçirdi. Bana gelince, bütün içim kalkmıstı. O gün,

daha çok ceset görecektim, ama kitle halinde kıyım bile, beni ayaklarımın

dibinde, yerde yatmakta olan bu ilk ceset kadar etkileyemeyecekti. "Gögsüne bir

kursun yemis," dedi Hartman.

Eli gögsündeydi ve kollarının arasında, bir bebek tutuyormus gibi, bir tomar

kâgıt tutuyordu. Ama ölürken bile, ölümüne neden olan seylerden kopmaya

yanasmamıstı. Hart-man'ın kadının elinden zorlukla çekebildigi kâgıtlara

baktıgımızda anladık. Bunlar devrim bildirileriydi.

"Bir yoldas," dedim.

Hartman, sadece Demir Ökçe'yi lanetle-mekle yetindi. Yürümeye devam ettik. Polis

ve devriyeler, bizi sık sık durduruyorlardı. Ama parolaları bildigimiz için,

yolumuza devam etmeyi basarıyorduk. Artık pencerelerden bomba atılmıyordu.

Yoldaki tek tük insanlar da birden yok olmus ve çevremiz mutlak bir sessizlik

uçurumuna yuvarlanmıstı. Ama o büyük kazan, uzaklarda kaynamasını, fokurdamasını

sürdürüyor, dört bir yandan boguk patlama sesleri duyuluyor ve duman sütunları

giderek artarak, ugursuzca göge yükseliyordu.

-343-

¦XXIII* UÇURUM _NSANLARI

Birden her sey degismis gibi göründü. Bir heyecan dalgası her yana yayılıyordu.

Otomobiller vızır vızır, üçer, beser, bazen de onar onar geçiyor, içindekiler

bizi, çekilin, diye uyarıyorlardı. _lerideki dönemeçte, bir sokak asagıda,

arabalardan biri hızını hiç kesmeden virajı döndü ve aynı anda, kaldırımda büyük

bir çukur olusturan bomba patladı. Polislerin yan yollara kaçıstıgını görüyor,

korkunç olayların yaklasmakta oldugunu anlıyorduk. Bir kükreyis, sürekli

büyüyerek yükseliyordu.

"Cesur yoldaslarımız geliyor," dedi Hartman.

Son savas otomobili de hızla geçip giderken, caddeye oluk oluk akan yogun bir

kalabalık göründü. Hızla geçen araba, az ötemizde durdu. _çinden bir asker

çıktı, elinde dikkatle bir sey tasıyordu. Bu tasıdıgı seyi, aynı dikkatle oluga

koydu. Sonra yeniden arabaya atladı. Araba hızla hareket etti, köseyi döndü ve

gözden kayboldu. Hartman oluga kostu ve bırakılan seyin üzerine egildi.

"Yaklasmayın," diye seslendi bana.

Elleriyle acele acele bir seyler yapıyordu.

-345-

Yanıma geldiginde alnında ter damlaları parlıyordu.

"Zararsız hale getirdim," dedi, "tam zamanında davranmısım. O asker isinin ehli

degilmis. Bombayı yoldaslarımız için hazırlamıs, yalnız zamanını iyi

ayarlayamamıs. Erken patlayacaktı. Ama artık hiç patlamayacak."

Olaylar hızlı gelisiyordu. Yolun karsı kıyısında, bir sokak ötede, bir binanın

üst katlarından birinin pencerelerinden birkaç kafanın sarktıgını gördüm. Bunu,

tam Hartman'a gösterecektim ki, binanın kafaların göründügü cephesini bir alev

ve duman bulutu yaladı ve hava bu büyük patlamayla sarsıldı. Tas bina yer yer

çatlamıs, sıvalar dökülmüstü, altından binanın demir iskeleti görünüyordu simdi.

Hemen pesinden, bu evin karsısındaki binanın cephesi de benzer patlamalarla

darmadagın oldu. Bu patlamalar arasında, otomatik tabancaları ve tüfeklerin

seslerini duyabildik. Bu yükseklerdeki çatısma birkaç dakika sürdü, sonunda

yatıstı. Evlerin birinde yoldaslarımızın, digerinde Kiralık Asker-ler'in

bulundugu açıktı ve sokagın her iki tarafından birbirlerine ates açıyorlardı.

Ama hangi binada yoldaslarımızın, hangisinde Kiralık Askerler'in bulundugunu

bilemiyorduk.

Bu arada, köseden görünen kalabalık, neredeyse önümüze varmıstı. Bomba atılan

binaların önüne geldiklerinde, bombacılar gene kızıstı, ama bu kez, evlerin

yalnız birinden bomba düstü. Ötekiler, dogrudan bombanın atıldıgı pencereye ates

etmeye basladılar. Böylece hangi binada yoldaslarımızın, hangi

-346-

binada düsmanın bulundugunu anlamıs olduk. Bizimkiler basarılı bir hareket

yapmıs, sokakta ilerleyen ordumuzu düsman bombalarından korumustu.

Hartman kolumu kavradı ve beni bir binanın girisine soktu.

"Bunlar bizim yoldaslar degil," diye kulagıma bagırdı.

Binanın iç kapısı kilitli ve sürgülüydü. Kaçamadık. Bir an sonra, kalabalık

önümüzden geçti. Bu bir ordu degil, bir güruh, yolu kaplayan taskın bir seldi.

_çkinin ve acıların çılgına çevirdigi uçurum insanlarıydı bunlar. Bagırarak

efendilerinin kanını içmek için yürüyorlardı. Uçurum insanlarını daha önceden

tanırdım. _zbelerinde yasamıstım, onları tanıdıgımı sanırdım. Ama o gün, onları

sanki ilk defa görüyordum. O sessiz uyusukluklarından silkinmislerdi. Simdi,

insanın kanını donduran bir güç, elle tutulacak kadar somut öfkeleri ve ugultulu

dalgalarıyla bir deniz, dükkânlardan yagmalanan alkolle, kinle ve kan

susuzluguyla sarhos bir canavarlar sürüsüydüler. Baldın çıplak adamlar,

partallar içinde kadınlar, sersefil çocuklar... Yüzlerinde iyilik adına ne varsa

silinmisti ve artık yalnız seytanca bir hırsın okundugu kararmıs ruhlar,

maymunlar ve kaplanlar, avurtları çökük veremliler ve kıllı devler, vampir bir

toplumun bütün kanlarını emip bitirdigi, solgun, hayvanlıkla ve kötülükle

çarpılmıs yüzler, her tarafı sis kadınlar, ölü kafalı sakallı ihtiyarlar, eriyen

bir gençlik, çürüyen bir ihtiyarlık, çirkin, çarpık seytan yüzleri,

hastalıkların ve bit-

-347-

mez tükenmez açlıgın egip büktügü vücutlar, hayatın artıkları, köpükleri, agzı

köpüklü, öfkeden kuduran çapulcular vardı!

Baska nasıl olabilirdi ki? Uçurum insanlarının sefaletinden ve yasama acısından

baska kaybedecek hiçbir seyi yoktu. Peki ne kazanabilirlerdi? Korkunç bir

intikam zevkinden baska hiçbir sey. Bu kızgın insanların arasında, ates seli

içinde, görevleri uçurum insanlarını ayaklandırıp düsmanı ugrastırmak olan

insanların, yoldasların, kahramanların oldugu geldi aklıma.

O an bana garip bir seyler oldu. Üzerime bir degisim geldi. Ölüm korkusu,

baskaları ve kendi hayatım için duydugum korku yok olmustu. Garip bir biçimde

baska bir canlı oldugumu, baska bir dünyada yasadıgımı hissediyordum. Hiçbir sey

umurumda degildi. Dava bu kez kaybedilmisti, ama o davamız aynı tazelikle, daha

da alevlenmis olarak dipdiri duruyordu. O anı izleyen saatlerde, birbirini

kovalayan olayların ortasında, sakinligimi hiç kaybetmedim. Ölümün hiçbir anlamı

yoktu simdi gözümde, hayatın da bir anlamı yoktu. Olayları ilgiyle seyreden bir

seyirciydim, kimi zaman akıntıya kapılıyor, ben de harekete katılıyordum. Çünkü

artık düsüncelerim yücelmis ve bütün degerleri, sogukkanlılıkla yerli yerine

koymaya baslamıstı. Bu degisim olmasaydı, sanırım ölürdüm.

Bizi fark ettiklerinde, kalabalık yarım mil kadar ilerlemisti. _nanılmayacak

kadar sefil çullar içinde, avurtları çökük, alev alev yanan, matkaplara benzeyen

küçük kara gözleri çu-

-348-

1!

kurlarına kaçmıs bir kadın, Hartman'la beni gördü. Cırtlak bir sesle haykırdı ve

üzerimize atıldı. Kalabalıgın bir kısmı onu izledi. Bu satırları yazarken,

birbirine dolanmıs beyaz saç örgüleriyle kalabalıgın bir adım önünde yürüyerek

üzerimize gelisini hâlâ görür gibi oluyorum. Saçları arasındaki bir yaradan akan

kanlar, alnından asagı dogru sızıyordu. Bir elinde bir balta sallıyor, kuru ve

kırıs kırıs olan diger eli, bir yırtıcı kus pençesi gibi havayı dövüyordu.

Hartman benim önüme fırladı. Açıklama yapacak zaman degildi. _yi giyinmistik, bu

da onlar için yeterliydi. Hartman, kadının yanan gözlerinin arasına bir yumruk

indirdi. Bu darbe kadını geriye attı, ama arkasındaki insan duvarına çarptı ve

gene bize dogru sendeledi. Sersemlemisti, çaresizlik içindeydi, salladıgı balta

Hartman'ın omzuna indi.

Bundan sonra ne oldugunu bilmiyorum, kalabalıgın altında kalmısım. Bulundugumuz

o daracık yer çıglıklarla, küfürlerle dolmustu. Üstüme yagmur gibi yumruk

iniyordu. Elbiselerimi ve etimi parçalıyorlardı. Parçalara ayrıldıgımı sandım.

Yere düsüp, bogulmak üzereydim. Üstümdeki basıncın dayanılmaz oldugu bir anda,

güçlü bir el beni omzumdan kavradı ve siddetle çekti. Acıyla bayılmısım.

Hartman, oradan bir daha çıkamadı. Benim önüme geçmis, öldürücü darbeyi yemisti.

Bu beni kurtarmıstı, çünkü daha sonra sıkısıklık o kadar artmıstı ki, beni

tırmalamaktan, tartaklamaktan baska bir sey yapamamıslardı.

Vahsi bir hareketliligin ortasında, gözleri-

-349-

mi tekrar açtım. Çevremdeki her sey bu girdabın çarkında yuvarlanıyordu. Bu

insan seliyle nereye oldugunu bilmeden sürükleniyordum. Açık havada bulunduguma,

anlar gibi oldum. Tatlı bir rüzgâr yanagımı oksuyor, tatlı tatlı cigerlerime

doluyordu. Basım dönüyordu, iyice ayılmamıstım. Güçlü bir kolun, beni belimden

yakalayıp öne dogru sürükledigini hissettim. Ayaklarımı yere basarak elimden

geldigince ona yardımcı olmaya çalısıyordum. Önümde hareket eden bir erkek

paltosu görüyordum. Palto, orta dikisinden bastan asagı yırtılmıs, adamın

adımlarıyla uyumlu bir sekilde, bir nabız düzenliligiyle bir açılıp bir

kapanıyordu. Bir süre bu yırtık paltoyla oyalandım, yavas yavas kendime

geliyordum. Sonra yanaklarıma ve burnuma, binlerce ignenin batmakta oldugunu

hissettim, o zaman yüzüme kan damladıgını anladım. Sapkam yoktu basımda. Basımda

derin bir sızı hissedince, kalabalıgın arasında birinin saçlarımdan çektigini

hatırladım. Gögsüm ve kollarım ısırıklar ve morluklar içindeydi, birçok yerden

kan akıyordu.

Zihnim berraklasıyordu. Yürüyüsümü durdurmadan beni tutan, beni kalabalıgın

arasından çekip kurtaran adamı görmek ve kim oldugunu anlamak için yüzümü

döndüm. Hareketimi fark etti.

"Her sey yolunda!" diye bagırdı boguk bir sesle. "Sizi hemen tanıdım."

Ben onu tanıyamamıstım. Bir seyler söylemeye çabalıyordum. Tam bu sırada, canlı

bir seyin üstünde yürüdügümü anladım. Ar-

-350-

kamdan gelenler beni iteledigi için önüme ba-kamıyordum, ama bunun binlerce

ayagın altında ezilen ve kaldırıma dogru sürüklenen bir kadın oldugunu anladım.

"Her sey yolunda," diye tekrarladı adam. "Ben Garthwaite'im."

Sakallıydı, kirli çullar içindeydi ve pisti, ama üç yıl önce Glen Ellen'deki

sıgınagımızda, bizimle birlikte, birkaç ay geçiren bu iriyan adamı, hemen

hatırladım. Demir Ökçe'nin gizli ajanlarının parolalarından birini, bana

söyledi. O da Demir Ökçe'nin hizmetindeydi.

"Fırsatını bulur bulmaz sizi buradan kurtaracagım," dedi, "ama dikkatli yürüyün.

Yanlıs bir adım atıp yere düsmeniz, ölmeniz demektir."

O gün her sey, birden olup bitiyordu. Kalabalık da birden dagılıverdi. Önümdeki

iriya-n kadına, sertçe çarptım (yırtık paltolu adam ortadan yok olmustu),

pesimden gelenler de bana çarptılar. Ve mitralyözlerin, tüfeklerin sesleriyle

birlikte haykırıslar, lanetlemeler, can çekisme çıglıkları çevreyi bir anda

cehenneme çevirdi. Önce hiçbir sey anlayamadım. Sagımda solumda bulunanlar yere

düsüyorlardı. Önümdeki iriyan kadın, iki büklüm olmus, elleri karnında acıyla

kıvranıyordu. Bacaklarımın dibinde bir adam, ölümün pençesinde can çekisiyordu.

Birden kalabalıgın en önünde oldugumuzu fark ettim. Önüm sıra giden, yarım mil

uzunlugundaki insan kütlesi ortadan yok olmustu. Nereye ve nasıl kaybolduklarını

asla ögrenemedim. Bugün bile, o yarım millik in-

-351-

sanların nereye kayboldugunu bilmiyorum. Korkunç bir savas simsegiyle yanıp kül

mü olmuslardı? Dagıtılıp parçalanmıslar, kesilmisler miydi, yoksa kaçmıslar

mıydı? Ama bildigim tek sey o an, kalabalıgın ortasında degil, tam basında

oldugumuz ve bir kursun yagmurunun etrafımızdaki bütün canlıları silip

süpürdügüydü.

Ölüm, kalabalıgı bir parça seyreltince, kolumu hiç bırakmayan Garthwaite, sag

kalanları pesinden sürükleyerek bir is hanının avlusuna soktu. Burada, soluyan

yaratıklar kitlesi bizi kapılara yapıstırdı. Bir süre, hareket etmeden böylece

kaldık.

"_yi mi oldu yaptıgım sanki!" diye yakmıyordu Garthwaite. "Sizi tam bir kapana

kıstırdım. Sokakta daha iyi durumdaydık, hiç olmazsa az da olsa kurtulma

sansımız vardı, burada o da yok. Simdi yapacak tek bir is kalıyor. "Vive la

Revohıtion!"*

Sonra bekledigi basımıza geldi. Kiralık Askerler önlerine geleni öldürüyorlardı.

Baslangıçta, ezici bir sıkısma oldu, ama ölenler ve can çekisenler yuvarlandıkça

rahatlıyorduk. Garthwaite, agzını kulaklarıma dayadı ve bagırdı. Ama korkunç

gürültülerden bir sey duyamadım. Benim, sözlerini anlamamı beklemedi. Beni

yakalayıp yere fırlattı ve can çekisen bir kadını da üzerime yatırdı. _tis kakıs

arasında kendisi de üzerime abandı. Üstümüzde ölülerden ve can çekisenlerden bir

tepe yükseliyordu. Hâlâ hayatta kalanlar da, bu tepenin üzerine tırmanmaya

çalısıyorlar-

* Fra. "Yasasın Devrim!"

-352-

dı. Ama az sonra bütün hareketler kesildi ve bir sessizlik oldu. Yalnızca arada

bir inlemeler, sızlanmalar duyuluyordu.

Garthwaite'in yardımı olmasaydı mutlaka ezilirdim. Durum böyleyken bile, onca

agırlıgın altından nasıl sag çıktıgıma hâlâ sasarım. Yine de, çektigim acıların

yanı sıra, büyük bir meraka kapılmıstım. Nasıl son bulacaktı bu olay? Ölüm nasıl

bir seydi? Böylece Chicago mezbahalarında kanla vaftiz edilmistim. O güne kadar

ölüm, benim gözümde bir kuramdı, ama o günden bu yana kolay oldugu kadar da

önemsiz bir gerçek.

Bu arada Kiralık Askerler henüz yaptıklarıyla yetinmemislerdi. Girisi

doldurdular, yaralıların isini bitirdiler ve bizim gibi ölü numarası yapanları

aramaya basladılar. Üzerimizdeki tepeden, bir adamı çekip çıkardıklarını

hatırlıyorum. Adam hayatının bagıslanması için yalvarmıs, ama hemen kursunla

susturulmustu. Bir yıgını kendisine siper etmis bir kadın, kükreyerek askerlere

ates ediyordu. Susturuluncaya kadar altı el ates etti, ama kursunların bosa

gidip gitmedigini bilmiyoruz, çünkü bu olaylara ancak kulagımızla tanık

oluyorduk. Böyle sahneler aralıklı olarak sürüyor ve hep tabanca sesleriyle sona

eriyordu. Tabanca sesleri kesildiginde, askerlerin aralarında konustugunu,

cesetleri yoklayarak canlı aradıklarını duyuyorduk. Subaylar ikide bir çabuk

olmalarını, isi bitirmelerini söylüyorlardı.

Sonunda bizim yıgının önüne geldiler. Ölü ve yaralıları kaldırdıkça, üstümüzdeki

basınç

-353-

azalıyordu. Garthwaite parolayı verdi. Ama duyan olmadı. Sonra sesini

yükseltti.

"Dinleyin sunu," dedigini duyduk bir askerin. Sonra bir subayın keskin sesi

duyuldu. "Dur! Dikkatli ol!"

Ah, yıgının altından dısarı çıktıgımızda soluk alabilmek ne güzeldi! Garthwaite

adamlarla konusuyordu, ama Demir Ökçe'nin hizmetinde oldugumu kanıtlamam için

benim de kısa bir sorgudan geçmem gerekti.

"Bunlar ajan provokatör, tamam," dedi subay. Subay tüysüz, çok zengin bir

aileden oldugu anlasılan bir delikanlıydı.

"Pis bir meslek bizimkisi," diye homurdandı Garthwaite. "_stifamı verip orduya

karısacagım. Sizin isiniz rahat."

"Bunu hak ettin," diye karsılık verdi genç subay. "Sana bu konuda yardım

edebilirim. Seni nasıl bir halde buldugumu söylemem bile yeter."

Garthwaite'in adını ve numarasını aldı, sonra bana döndü.

"Ya siz?"

"Ah, ben evlenecegim," dedim sımarık bir kız tavrıyla, "ve bütün bunlardan

kurtulacagım."

Etraftaki yaralıları öldürürlerken biz konusmamıza devam ettik. Bütün bunlar

simdi bana bir düs gibi geliyor, ama o zaman bu, dünyanın en dogal seyiydi.

Garthwaite'le genç subay, modern savasla, kentin içinde sürdürülen sokak ve

gökdelen çatısmaları arasındaki yöntem farklılıkları üzerine derin bir

tartısmaya girismislerdi. Ben bir yandan

-354-

dikkatle onları dinliyor, bir yandan da saçımı basımı düzeltiyor ve yırtık

giysilerimi ignelemeye çalısıyordum. Bu arada yaralıların öldürülmesine devam

ediliyordu. Bazen tabanca sesleri subayın ya da Garthwaite'in sesini boguyor,

onları, söylediklerini tekrarlamak zorunda bırakıyordu.

Chicago Komünü'nü üç gün yasadım. Bu üç gün içinde, uçurum insanlarının

öldürülmesinden ve gökdelenler arasında uçan kursun ve bombalardan baska bir sey

görmedigimi söylersem, kıyım konusunda size yeterli bir fikir vermis olurum.

Yoldasların, kahramanca eylemlerini göremedim. Maden ocaklarında patlamalar,

bomba sesleri ve yangın dumanlan görebiliyordum, o kadar. Tek bir olaya tanık

oldum sadece. Bizimkiler, kalelere havada patlayan balonlar gönderiyorlardı. Bu

olay ikinci gün oldu. Üç isyancı birlik, son erine kadar yok edilmisti. Kaleler

Kiralık As-kerler'le kaynıyordu. Rüzgâr dogru yönden esiyor, balonlar kentteki

bir is hanından gökyüzüne salınıyordu.

Bizim Biedenbach, Glen Ellen'den ayrıldıktan sonra, çok kuvvetli bir patlayıcı

icat etmisti. Balonlarda kullanılan silah buydu. Bunlar sıcak havayla

doldurulmus, kabaca ve aceleyle yapılmıs balonlardı, ama ise yarıyorlardı. Olan

biteni, bir gökdelenin çatısından seyrediyordum. _lk balon, kaleleri

tutturamamıs ve kırlık yörede gözden kaybolmustu. Haberini sonradan alacaktık.

Balonda Burton ve O'Sullivan bulunuyordu. Yükselirken, son hızla ilerleyen asker

yüklü bir trenin

-355-

üzerinden geçiyorlarmıs. Bütün cephaneleri bu trenin üstüne bosaltmıslar,

böylece yolun dört gün kapalı kalmasını saglamıslardı. _sin en güzel yanı,

agırlıgından kurtulan balon, birden yükselmis ve on iki mil öteye inmisti. _ki

kahramanımız da yaralanmadan kurtulmuslardı.

_kinci balon basarılı olamadı. Dogru dürüst uçamıyordu. Çok alçaktan gidiyordu

ve hedefine varamadan kursunla delik desik edildi. Balonda Herford ve

Guinness bulunuyordu. Onlar da balonları gibi, paramparça olup düstüler.

Biedenbach umutsuzluga düsmüs {bütün bunlar sonradan bize anlatılıyordu), üçüncü

balona tek basına binmisti. O da alçaktan uçmustu ama sanslıydı, çünkü düsman

kursunu balonu delememisti bu kez. Bu olaylar simdi oluyormus gibi

gözlerimin önünde, bu satırları yazarken. Bulundugum binanın tepesinden, sis bir

torbanın havada sürüklenisini ve altında sallanan küçücük insanı izliyorum sanki

su an. Kaleyi göremi-yordum, ama yanımdakiler, balonun tam altında oldugunu

söylüyorlardı. Patlayıcı maddelerin düsüsünü degil ama balonun hızla yukarı

dogru fırladıgını gördüm. Bir süre sonra korkunç bir duman sütunu göge

yükseldi, ardından patlamanın ugultusu duyuldu. Tatlı Biedenbach, kaleyi

havaya uçurmustu. Bunun ardından iki balon daha aynı anda yükseldi. Bir tanesi,

patlayıcı maddelerin etkisiyle havada paramparça oldu. Bunun sarsıntısı ikinci

balonu da patlattı ve tam kalenin içine düsen bu balon, her seyi havaya

-356

uçurdu. Yoldaslar hayatlarını kaybetmislerdi, ama düsmana da korkunç zarar

vermislerdi.

Tekrar uçurum insanlarına dönelim. Çünkü isim onlarla. Kenti yakıp yıkıyorlar,

adam öldürüyorlar, ama buna karsılık kendileri de yok ediliyorlar ama batıya,

oligarsinin oturdugu kesime bir türlü ulasamıyorlardı. Oligarsi mensupları,

kendilerini iyi koruyorlardı. Kentin göbegine ne kadar felaket yagarsa yagsın,

kadınları, çocukları da dahil, hepsi, burunları bile kanamadan kurtulmuslardı.

Bu korkunç saatlerin ve günlerin yasandıgı sırada, çocuklarının parklarda güle

oynaya eglendikleri ve büyüklerini taklit ederek pro-leteryayı ezmece oyunu

oynadıkları söylenir.

Ama Kiralık Askerler, hem uçurum insanlarıyla basa çıkmanın hem de aynı anda

yoldaslarla savasmanın kolay olmadıgının bilin-cindeydiler. Chicago bu günlerde

de kanlı geleneklerini bozmadı. Devrimcilerden bir kusak ölüp gittiyse de,

yanlarında bir kusak düsmanı da beraberlerinde götürdüler. Elbette, Demir Ökçe

ölü sayısını gizli tuttu, ama en iyimser tahminlerine göre, yüz otuz bin Kiralık

Asker öldürülmüstü. Ne yazık ki, yoldaslarımız için öldürmekten baska çıkar yol

yoktu. Tüm halkın, el ele verip devrime katılması gerekirken, oligarsinin bir

anda üzerlerine saldıran kuvvetlerine, tek baslarına karsı koymak zorunda

kalmıslardı. Nitekim bu is için her saat, her gün, trenler, yüz binlerce askeri

Chicago'ya tasımıstı.

Ve uçurum halkı öylesine çoktu ki! Kesilmekle bitecek gibi degildi. Kıyımdan

yorulan,

-357-

bıkan askerler, insanları sürüler halinde toplamaya basladılar. Amaçlan, onları

inek sürüsü gibi, Michigan gölüne dökmekti. Bu hareketin basladıgı sıralarda,

Garthwaite ile ben, o genç subayla konusuyorduk. Bu çoban harekâtı basarıya

ulasmamıssa bu, yoldaslarımızın olaganüstü çabalan sayesinde olmustur. Bütün

halkı, tek bir sürü haline getirebileceklerini sanan Kiralık Askerler, bu sefil

insanlardan ancak kırk binini göle dökebildiler. Topladıklan sürü, sokaklarda

ilerlerken, yoldaslar bir kansıklık yaratıveriyor ve bu arada zavallılar,

gösterilen açık yollardan kaçıp kurtuluyorlardı.

Genç subaya rastlayısımızdan kısa bir süre sonra, Garthwaite ile ben bunun bir

örnegiyle karsılastık. Az önce bizim de içinde bulundugumuz kalabalık,

kendilerine yönelmis namlularla korkutuluyor, güneye ve doguya kaçmalan

önleniyordu. Daha önce karsımıza çıkan birlikler de, bunlan dogudan

destekliyorlardı. Önümüzde açık olan tek yön kuzeydi ve bütün kalabalık, diger

üç yönden üstlerine yagan mitralyözlerin ve otomatik tüfeklerin atesi altında

eriye eriye kuzeye, yani göle dogru akmaya basladı. Basına gelecekleri mi

hissetti ya da canavann bilinçsizce bir silkinisi miydi bilemiyorum, ama

kalabalık birden batıya açılan yan bir sola saptı. _lk yol kavsagında geri

döndü, geldigi yere dogru, güneye, isçi mahallesine dogru akmaya basladı.

Tam bu sırada, Garthwaite ile ben, çatısma bölgesinden uzaklasmak için batıya

dogru ilerlemeye çalısıyorduk, ama aksilik bu ya, ge-

-358-

ne kalabalıgın ortasında kıstınlmıstık. Köseye vardıgımızda, uluyan kalabalıgın

üstümüze geldigini gördük. Garthwaite koluma yapıstı, sonra tam kosmaya

baslayacagımız sırada, neredeyse bize sürtünerek geçen, bes altı savas arabası

altında ezilmemem için beni geri çekti. Arabalar, makineli tüfeklerle donanmıs,

olay yerine gidiyorlardı. Arkalamadan, ellerinde makineli tüfeklerle askerler

geldi. Daha nisan almaya zaman bulamadan, kalabalık sel gibi üstlerine

bosanacak, harekete geçmeden bu insan denizi onları bogacaktı.

Orada burada askerler ates ediyorlardı, ama bu tek tük atıslar, öfkeden

köpürerek durmadan ilerleyen bu'kalabalıkta büyük bir tepki dogurmuyordu. Vahsi

bir hırsla, üzerlerine yürüyordu uçurum insanlan. Makineli tüfekler bozulmustu

sanki, ates aça-mıyorlardı. Kullandıkları otomobillerle yolu kapamıslar,

atıcılar da bunların üstlerinde, arkalarında ya da aralarında siper almıslardı.

Durmadan asker geliyordu alana, bu durumda kaçmamız olanaksızdı. Garthvvaite

koluma yapıstı, bir binanın duvarına sımsıkı yaslanıp durduk.

Makineli tüfekler atese basladıgında, kalabalıkla aramızda on metre kadar bir

uzaklık vardı. Bu korkunç ates salvosu karsısında, tek bir insan canlı

kurtulamazdı. Kalabalık yürümeye çalısıyor ama basaramıyordu. Bir ölü ve can

çekisen insan dagı olup çıkıyordu. Arkada olanlar öndekileri itiyor, bir

kaldınmdan digerine sıra olmus makineli du-vanna çarparak yere düsüyorlardı.

Yaralılar, -359-

kadınlar, askerler, bu korkunç yıgının tepesinden asagıya; arabaların

tekerlekleri ya da askerlerin ayaklan dibine yuvarlanıyor, orada süngüyle delik

desik ediliyorlardı. Bu zavallılardan birinin ayaga fırlayıp, bir askerin üstüne

atılarak bogazını ısırdıgını gördüm. _kisi de birbirlerine sanlı halde yıgının

içinde kayboldular.

Ates kesildi. _s bitmisti. Uçurum halkının çılgınca yarma hareketi

durdurulmustu. Savas makinelerinin, tekerleklerin önleri temizlensin diye,

emirler verildi. Bu ceset denizi içinde ilerleyemezlerdi ve yan yola sapmak

istiyorlardı. Olay sırasında, askerler, tekerleklerin arasındaki cesetleri

temizlemekle ugrasıyorlardı. Bu olayın nasıl oldugunu daha sonra ögrendik.

Sokagın kösesinde, içinde yüz kadar yoldasımızın gizlendigi bir ev varmıs. Bir

evden digerine damlardan, duvarlardan bir yol açarak, Kiralık Askerler'in yıgın

halinde durdugu yerin dibindeki eve kadar ulasmıslardı. _ste, karsı kıyım o

zaman oldu.

Ansızın, binanın tepesinden bir bomba yagmuru basladı. Otomobiller bir anda

paramparça oldu, askerlerin çogu da aynı sondan kurtulamadılar. Biz sag

kalanlarla birlikte, çılgınlar gibi kosmaya basladık. Yarım sokak ötede, baska

bir evden üzerimize ates açıldı. Az önce, sokaga köle cesetleri döseyen

askerler, simdi dösedikleri halının üzerinde bir ikinci kat olusturuyorlardı.

Garthwaite ile bana gelince, sanki hayatımızı görünmeyen güçler koruyordu. Daha

önce yaptıgımız gibi, bir binanın girisine sıgındık. Ama bu kez uykuda

-360-

yakalanmayacaktı Garthwaite. Bomba sesleri kesilince basını uzatıp saga sola

bakındı.

"Kalabalık tekrar geliyor!" diye seslendi bana. "Buradan çıkmamız gerek."

Kan içindeki kaldınm boyunca, el ele tutusarak kostuk. En yakın köse basına bir

an önce varmak isterken, ikide bir kayıp sendeliyorduk. Sokagın asagısında,

karsı kaldınm-da birkaç askerin kaçıstıgını görebiliyorduk. Onlara bir sey

oldugu yoktu. Yol açıktı. Bir an durup arkamıza baktık. Kalabalık yavasça

geliyordu. Ölülerin tüfeklerini alıyorlar, yaralılann islerini bitiriyorlardı.

Bizi kurtaran o genç subayın sonuna da tanık olduk bu arada. Dirseginin üstünde

zorlukla dogrulmus, otomatik tabancasıyla, kalabalıga rast gele ates ediyordu.

'Terfi umudum da sönüyor," dedi Garth-waite gülerek, o sırada bir kadın,

elindeki kasap bıçagıyla, yaralı subayın üstüne atılıyordu. "Hadi gidelim.

Yanlıs yoldayız, ama kurtulmanın bir yolunu bulacagız."

Bos sokaklardan, bu defa doguya dogru kosmaya basladık. Her köse basında

beklenmedik olaylarla karsılasıyorduk. Güneyde, koca bir yangının kızıllıgı

bütün gögü kaplamıstı. _sçi mahallesinin yanmakta oldugunu biliyorduk. Sonunda

yaya kaldınmına çöktüm. Tükenmistim ve bir adım daha atacak gücüm kalmamıstı.

Her yanım yara bere içindeydi. Tüm kaslarım agnyordu, ama yine de Garthwaite'in

bir sigara sararken, bana söyledigi sözler karsısında gülümsemekten kendimi

alamadım.

-361-

"Seni kurtarma isini, yüzüme gözüme bulastırdıgımı biliyorum. Ama bu isin ne

bası belli, ne sonu. Her sey arapsaçı gibi karmakarısık. Ne zaman kaçmaya,

kurtulmaya çalıssak, önümüze bir engel çıkıyor, basladıgımız yere dönüyoruz.

Sizi çekip çıkardıgım o bina girisinden, birkaç sokak ötedeyiz yalnızca. Burada

dost düsman birbirine karısmıs. Tam bir kargasa. Su lanet evlerde kimler var hiç

bilinmiyor. Ögrenmeye çalısanın basına hemen bombalar yagıyor. Sessiz, sakin

yolunda yürüsen, kalabalıga çarpıp makineli tüfeklere hedef olmak ya da Kiralık

Asker-ler'in kucagına düsmek var. Ya da bir evin damından yiyecegin bir yoldas

bombasıyla ölmek de var. _sin içinde bir de, kalabalık arasında ezilmek,

öldürülmek var."

Saskın saskın basını salladı, sigarasını yakıp yanıma oturdu.

"Karnım da öylesine acıktı ki," diye ekledi. "Su kaldırım taslarını bile

yiyebilirim."

Bunu söyler söylemez de ayaga kalktı, sokagın ortasından koca bir tas aldı ve

bunu bir dükkânın vitrinine indirdi.

"Zemin kat pek uygun degil bu is için," dedi, açılan delikten içeri girmeme

yardım ederken. "Ama simdilik elimizden daha iyisi gelmez. Siz burada biraz

uyumaya çalısın, ben de çevreden bilgi toplayayım. Sizi buradan kurtaracagım,

ama zamana, çok zamana, sonsuz zamana ihtiyacım var. Bu arada yiyecek bir

seylere de."

Kendimizi bir saraç dükkânında bulmustuk. Yoldasım bana, aradaki yazıhane bölü-

-362-

münde, at battaniyelerinden güzel bir yatak yaptı. Çektiklerim yetmiyormus gibi,

basıma korkunç bir agrı saplanmıstı. Gözlerimi kapayıp uyumaya çalısmaktan baska

yapacak bir seyim yoktu.

"Dönecegim," dedi ayrılırken. "Bir otomobil bulacagıma söz veremem, ama mutlaka

yiyecek bir seyler getirecegim."

Garthvvaite'i tekrar ancak üç yıl sonra görebildim. O gün, biri cigerlerine,

digeri boynuna iki kursunun isabet etmis ve hastaneye kaldırılmıstı.

-363-

s-XXIW

KABUS

Yirminci Yüzyıl treninde geçirdigim geceden önceki gece de uyuyamamıstım,

bitkinligimden hemen uykuya dalmısım. _lk uyandıgımda, gece olmustu. Garthwaite

henüz dönmemisti. Saatimi kaybetmistim, saatin kaç oldugu hakkında bir fikrim

yoktu. Gözlerim kapalı, öyle uyanık yatarken, kulaklarıma, yine uzaklardan gelen

boguk patlama sesleri çalındı. Cehennem kaynıyordu hâlâ. Dükkânın ön tarafına

dogru süründüm. Büyük yangınlar gögü aydınlatıyordu ve sokak gün gibi

aydınlıktı. _nsan kitap bile okuyabilirdi bu ısıkta. Birkaç sokak ötede, el

bombalarının sesi ve tüfeklerin takırtısı duyuluyordu. Sonra uzaklarda bir dizi

büyük patlama oldu. At battaniyelerimin yanına süründüm ve yeniden uyudum.

Bu defa uyandıgımda, san ve solgun bir ısıgın, yanı basıma kadar süzüldügünü

gördüm. Bu ikinci günün safagıydı. Dükkânın ön tarafına süründüm yine. Soluk

ısıklarla yer yer delinen, koyu bir duman bulutu kaplamıstı gökyüzünü. Yolun

karsı tarafında zavallı bir köle, sendeleyerek yürüyordu. Bir

-365-

eliyle bögrünü tutuyor, ardında kanlı bir iz bırakıyordu. Öfkeli ve korku dolu

bakıslarıyla, etrafı kolaçan ediyordu. Bir an için dogrudan bana baktı, yüzünde

yaralı bir hayvanın acılı ve sessiz ifadesi okunuyordu. O da beni gördü, ama

aramızda özellikle de onun açısından en küçük bir sevgi bagı, kalmamıstı. _ki

büklüm olup sürünmeye devam etti. Bu dünyada kimseden bir yardım bekleyemezdi.

Efendilerin katıldıgı bu büyük sürek avının, sadece avlarından biriydi. Bütün

umudu, bütün aradıgı içine girebilecegi bir delik bulmak, orada vahsi bir hayvan

gibi saklanmaktı. Köseden geçen bir ambulansın gürültü-süyle irkildi.

Ambulanslar, kendisi gibiler için degildi. Acılı bir homurtuyla, kendisini bir

giris kapısına attı. Bir dakika sonra yeniden çıktı ve umutsuz yürüyüsüne tekrar

basladı. At battaniyelerimin yanına döndüm ve bir saat kadar Garthwaite'i

bekledim. Bas agrım hafıflememisti. Aksine giderek artıyordu. _rademi zorlayarak

gözlerimi açtım ve çevremdeki esyaları incelemeye çalıstım. Gözlerimi açmak ve

bakıslarımı nesnelere dikmek, benim için dayanılmaz bir iskence gibiydi. Ayrıca,

beynim fena halde zonkluyordu. Zorlukla, sendeleyerek kırık camdan dısarı,

sokaga çıktım, kaçmanın yolunu arıyordum. Bu mezbahadan kurtulmalıydım. Ve bu

andan itibaren, yasadıgım tam bir kâbustu. Sonraki saatlerde yasadıklarım,

anılarımda yasanmıs olaylar olarak degil de, bir kâbus olarak yer etti. Birçok

olay, birçok görüntü beynime saplandı. Bu silinmez görüntüler arasında

-366-

bosluklar oldugunu hatırlıyorum, ama bu bosluklarda ne oldugunu hiç bilmiyorum.

Kösede bir adamın, bacaklarına takıldıgımı hatırlıyorum. Bu az önce izledigim

zavallıydı ve sürünerek buraya kadar varabilmis, yolun ortasında kalmıstı.

Nasırlı elleri, simdi bile gözümün önünde canlanıyor. Günlük çalısmanın

yıprattıgı ve çarpıttıgı, bir parmak nasır tutmus bu eller, elden çok bir

hayvanın pençesini andırıyordu. Ayaga kalkıp, tekrar yola koyulacagım sıra,

zavallı kölenin yüzüne baktım ve hâlâ yasadıgını fark ettim. Donuk, zeki gözleri

bana bakıyor, beni görüyorlardı.

Bundan sonrası yine karanlık. Hiçbir sey bilmiyor, hiçbir sey görmüyor, yalnızca

sıgınacak bir köse arıyordum. Bastan asagı cesetlerle dolu bir sokaga yolum

düsünce, kâbus devam etmeye basladı. Kırda bası bos gezinen birinin aniden, bir

ırmakla karsılasması gibi bir seydi bu. Ama baktıgım bu ırmak, akmıyordu. Ölümün

pıhtılastıgı bir ırmaktı bu. _ki kaldırım arasında, düzgün bir biçimde yayılmıs,

orada burada tümsekler, tepeler olusturmus bir ölüler ırmagı. Zavallı, sürülmüs

uçurum insanları, avlanmıs köleler, Ca-lifornia'da bir sürek avından* sonra

serilen tavsanlar gibi caddeye dagılmıslardı. Caddeye bastan asagı göz

gezdirdim. Ne bir kımıltı, ne

* O günlerde, ülkede o kadar az nüfus yogunlugu vardı ki. vahsi hayvanlar sık

sık bas belası oluyorlardı. Cali-fornia'da tavsan avlama gelenegi

gelistirilmisti. Belirlenmis bir günde, yöredeki bütün çiftçiler toplanır ve

sonra çesitli yönlere dagılarak yakaladıkları tavsanları önceden hazırlanmıs

büyük kafeslere kapatırlardı. Bu tavsanlar daha sonra bu kafeslerde, erkekler ve

oglan çocukları tarafından sopalarla öldürülürlerdi.

-367-

bir ses vardı. Sessiz binalar, bu manzaraya binlerce pencereleriyle

bakıyorlardı. Ve bir an, sadece tek bir an için, o ölüler ırmagında bir kolun

kımıldadıgını gördüm. Yemin ederim ki gördüm. Garip bir hareketle; ancak acı

içinde kıvranan bir insanın kolunun yapabilecegi bir hareketle, havada

anlasılmaz sekiller çizen bir kol ve korkunç sesler çıkararak bir an için kalkıp

bana bakan ve hemen sonra bir daha kımıldamamak üzere yere düsen bir bas gördüm.

Sessiz binalarla çevrili bir baska sokak hatırlıyorum ve bu bana, dehsetle;

uçurum insanlarıyla ilk karsılastıgım zaman hissettiklerimi hatırlatıyor. Ama bu

defaki bir ırmaktı ve bana dogru akıyordu. Sonra korkulacak bir sey olmadıgını

görüyorum. Bu insan ırmagı, yavasça ilerliyor ve derinliklerinden inlemeler,

yakınmalar, çılgınca küfürler duyuluyor, isterik çıglıklar yükseliyor. Genci,

ihtiyarı, zayıfı, hastası, güçsüzü, umutsuzu, uçurumun artıkları yürüyordu.

Güneydeki isçi mahallesi yangını onları, sokak çatısmaları cehenneminin içine

püskürtmüstü. Nereye gittiklerini ve baslarına neler geldigini hiçbir zaman

ögrenemedim.* Yine askerlerin kovaladıgı bir insan kalabalıgından kaçmak için,

bir vitrin camını kırarak bir dükkâna girdigimi hatırlıyorum belli belirsiz.

Daha önce uzun süre gözleyip bir hayat belirtisi gör-

* Güney Yakası yangınının, kazayla mı yoksa Kiralık Askerler tarafından mı

çıkarıldıgı uzun süre tartısma konusu olmustu. Ama simdi, bu yangının

üstlerinden aldıkları emirle. Kiralık Askerler tarafından çıkarıldıgı kesin

olarak biliniyor.

-368-

medigim bir sokakta, tam yanı basımda bir bombanın patlaması bile silik bir anı

olarak kalmıs. Aklımda tutabildigim son anım ise bir tüfek atısıyla baslıyor.

Birden otomobilinin içindeki bir askere hedef oldugumu görüyorum. Ates ediyor,

ama ıskalıyor, bir an sonra çıglık çıglıga düsmanın parolasını haykırıyo-rum.

Otomobilde yolculuk etmemin anısı bulanık kafamda. Ancak bu otomobil gezisi

sırasında meydana gelen bir olayı ayrıntılarıyla, net olarak hatırlıyorum.

Yanımda duran askerin, tüfegini ateslemesiyle gözlerimi açıyorum. Karsımda Pell

Caddesi günlerinden tanıdıgım George Milford'u görüyorum. Yavasça kaldırıma

çöküyor. Düsmekte' olan yaralı adama, bir kursun daha sıkıyor yanımdaki asker.

Milford iki büklüm olup öne dogru kapaklanıyor, sonra yere seriliyor. Asker

gülüyor, otomobil son hızla uzaklasıyor.

Bundan sonra bütün bildigim, yanımda bir asagı bir yukarı dolanan bir adamın

ayak sesleriyle, derin bir uykudan uyandıgımdı. Bu adamın yüz çizgileri

gergindi, alnından burnuna dogru ter damlaları akıyordu. Bir kolunu gögsüne

dayamıs, öteki eliyle sıkıca bastırıyordu. Her adım atısında yere kan

damlıyordu. Bir Kiralık Asker üniforması giyiyordu. Duvarların ardında, boguk

bomba sesleri duyuluyordu. Baska bir binayla çarpısmakta olan kilitli bir

binanın içindeydim.

Az sonra bir doktor, yaralı askere pansuman yapmaya geldi, saatin ögleden sonra

iki oldugunu ögrendim. Basımın agrısı geçmemisti, doktor bana, yüregimi

yatıstıracak ve

-369-

ferahlık verecek kuvvetli bir ilaç vermek için, isine ara veriyor. Yeniden

uyudum ve uyandıgımda bu defa, bir binanın tepesindeydim. Oradaki çatısma

kesilmisti, kalelere saldıran bir balonu seyretmeye koyuldum. Biri, kolunu

belime dolamıstı ve ben de ona yaslanmıstım. Onun Ernest olması bana çok dogal

geliyordu, ama bu arada da saçlarının, kirpiklerinin neden kızıl oldugunu kendi

kendime soruyordum.

Bu korkunç kentte, nasıl olmus da birbirimizi bulmustuk, sasıyordum. New

York'tan ayrılmıs oldugumdan bile haberi yoktu. Uyumakta oldugum odaya

girdiginde, gördügünün ben olduguma inanamadı. Chicago Ko-münü'nü birkaç gün

daha yasadım. Balon saldırısını seyrettikten sonra, Ernest beni binanın içine

götürdü. Orada bütün ögleden sonra ve gece uyudum. Üçüncü günü de binada

geçirdik ve dördüncü gün yetkililerden bir otomobil ve izin alan Ernest'le

birlikte Chicago'dan ayrıldık.

Bas agrım geçmisti, ama bedenen ve ruhen çok bitkin düsmüstüm. Otomobilde Ernest'e

yaslanmıs, tasasız gözlerle, bizim kentten çıkmamızı kolaylastırmaya

çalısan askerleri seyrediyordum. Çatısmalar, hâlâ devam ediyordu, ama yalnızca

kusatılmıs bölgelerde. Orada burada, bazı bölgeler daha yoldaslarımızın

elindeydi ama bu bölgeler, askeri birlikler tarafından sarılmıstı. Buna benzer

yüz kadar çember, yoldaslarımızı teslim almak için pusuda bekliyordu. Ama boyun

egmek, ölüm demek oldugundan, hiç taviz verilmiyordu ve

-370-

yoldaslanmız kanlarının son damlasına kadar savasıp kahramanca öldüler.*

Bu tür kusatılmıs bölgelere yaklastıgımızda, askerler arabamızı durduruyor ve

bizi yolumuzu degistirmeye zorluyorlardı. Bir keresinde, bize açık tek yol,

yoldaslarımızın iki güçlü mevzisi arasında, yanmıs yıkılmıs bir bölgeden

geçiyordu. _ki yönden de savasın ugultusu yükseliyor ve araba, dumanlan tüten ve

sarsılan duvarlar arasından kendine bir yol bulmaya çalısıyordu. Önümüze sık sık

çıkan enkaz yıgınları, otomobilimizin dönüsler yapmasını zorunlu kılıyordu. Bir

yıkıntı labirentine girmistik, yavas yavas ilerliyorduk.

_sçi mahalleleri, atölyeler ve ne varsa her sey, bastan asagı yıkıntıya

dönüsmüstü ve hâlâ için için yanıyordu. Sagımızda, uzaklarda bir yerde ise,

genis bir duman perdesi gökyüzünü karartıyordu. Bu, asker soförün de söyledigi

gibi, yakılıp yıkılmıs olan Pullman Kasabası'ydı. Asker, komünün üçüncü günü

oraya bir posta götürmüstü. Orada büyük çarpısmaların oldugunu, sokakların ceset

yıgınlarından geçilmez hale geldigini görmüstü.

* Çok sayıda bina bir haftadan uzun bir süre yoldaslarımızın elinde kaldı, hatta

bir tanesi tam on bir gün boyunca yoldaslarımız tarafından savunuldu. Her

binayı, bir kale gibi kusatmak gerekiyordu ve Kiralık Askerler kat kat savasarak

binaları ele geçirmek zorunda kalıyorlardı. Ölümüne bir savastı. Binalar ele

geçirilemiyor-du. Bu savasta binaların tepesinde olmaları nedeniyle

yoldaslarımız avantajlıydı. Devrimciler yerlerinden sö-külürken. kayıp tek yönlü

olmuyordu. Chicago'nun gururlu proletaryası, sanına yarasır bir savas veriyordu.

Ne kadar çok ölü vermislerse, o kadar da düsmanlardan öldürmüslerdi.

-371-

Araba, yapımevlerinin bulundugu kesimde, harabeye dönmüs bir binanın yıkıntıları

arasından geçerken, bir ölü tepeciginin önünde durdu. Kudurmus bir denizin gelip

de orada kalakalmıs dev bir dalgasına benziyordu bu tepecik. Ne olup bittigini

tahmin etmek, bizim için kolaydı. Saldırıya geçen insan kalabalıgı köseyi

dönerken, yan yola yerlestirilmis makineli tüfekler, kısa mesafeden hepsini

taramıstı. Ama askerler de, felaketten kendilerini kurtaramamıslardı. Onların

ortasında da bir bomba patlamıs olmalıydı, çünkü ölü tepeciklerinin hızını

kestigi kalabalık, bu tepecikleri sagından solundan asmıs, otomobillerin ve

mitralyözlerin üstünde köleler ve Kiralık Askerler, parçalanmıs bedenleri ve

yırtılmıs elbiseleriyle, iç içe yatıyorlardı.

Ernest birden arabadan atladı. Yalnız pamuklu bir gömlegin örttügü omuzların

üstünde, bir tutam beyaz saç çarpmıstı gözüne. Ben onu seyretmedim, otomobile

dönüp yanıma oturdugunda ve araba hareket ettikten sonra açıkladı:

"Piskopos Morehouse'du."

Az sonra yesil kırlara çıktık. Dumanla kaplı gökyüzüne son kez baktım. Bir

patlamanın zor duyulur sesi çarptı kulaklarımıza. Yüzümü Ernest'in gögsüne

gömdüm ve kaybedilen dava için içli içli aglamaya basladım. Ernest'in kolu beni

sevgiyle, hiçbir sözün karsılayamayacagı bir anlamla sıkıyordu.

"Bu kez kaybettik, sevgilim," dedi, "bu kez, ama sonsuza kadar kaybetmedik.

Bundan çok sey ögrendik. Yarın, dava yine ayak-

-372-

lanacak. Bu kez daha bilgili, daha disiplinli bir ayaklanma olacak."

Otomobil bir tren istasyonunda durdu. Buradan New York trenine binecektik.

Peronda beklerken, üç tren Chicago yönünde, yıldırım hızıyla geçtiler. Tıklım

tıklım, üstü bası perisan uçurum insanlarıyla doluydular.

"Kentin yeniden yapımı için toplanan isçiler," dedi Ernest. "Görüyorsun ya,

Chicago kölelerinin hepsi öldürüldü anlasılan."

-373-

>XXV-i

TERÖR_STLER

Davayı yenilgiye ugratan felaketin büyüklügünü, Ernest'le birlikte New York'a

döndükten ancak birkaç hafta sonra kavrayabildik. Sonuç acıydı ve çok kan

akmıstı. Ülkenin dört bir yanında, yer yer köle ayaklanmaları ve katliamlar

oluyordu. Kurbanların sayısı akıl almayacak ölçüde artıyordu. Her yerde sayısız

idam cezası uygulanıyordu. Daglar ve ıssız bölgeler acımasızca avlanan

kaçaklarla ve isyancılarla doluydu. Sıgınaklarımız da baslanna ödüller konan

yoldaslarla tıka basa doluydu. Ama buralar, casusları aracılıgıyla, Demir

Ökçe'nin askerleri tarafından tek tek ele geçiriliyordu.

Yoldaslarımızın çogu, cesaretini kaybetmis, terör hareketlerine basvurmaya

baslamıslardı. Umutlarının bosa çıkmasıyla büyük bir çöküntüye ugramıslardı.

Bizimle ilgisi olmayan birtakım terör örgütleri ortaya çıkarak, basımıza büyük

belalar açıyorlardı.* Bu çılgınlar kendi hayatlarını isteyerek feda ederken,

Bu kısa süren dönemin tarihsel olayları kanlı bir belgedir. _ntikam agır basan

güdüydü ve terörist örgütlerin üyeleri, ne hayatlarını umursuyorlardı ne de

gelecekten umutlan vardı. Adlarını Mormon mitolojisinin intikam meleklerinden

alan Danit'ler. Great West daglarında

-375-

bizim planlarımızı da baltalıyor ve silkinip yeniden örgütlenmemizi

geciktiriyorlardı.

Bütün bunların arasında Demir Ökçe, sakin ve tedbirli adımlarla ilerliyordu.

Toplumsal dokuyu sarsarak, yoldaslarımızı bulup çıkarmak için Kiralık

Askerler'i, isçi kastlarını ve gizli servislerini yıkıp geçirerek, acımasızca ve

kin duymadan cezalandırıyordu. Kendisine yöneltilen bütün saldırılara karsılık

vererek ve savas hattındaki bütün gedikleri kapatarak, güvenli adımlarla sakin

ve sogukkanlı bir biçimde amacına dogru ilerliyordu. Öte yandan, Ernest ve diger

liderler devrimin güçlerini yeniden örgütlemek için, çok çalısıyorlardı. Bu

görevin büyüklügünü anlamak için yalnız sunu...*

birden ortaya çıkarak Panama'dan Alaska'ya bütün Pasifik Sahili'ne yayıldılar.

Valkyri'ler kadınlardan olusuyordu. Bunlar içlerinde en çok dehset saçanlarıydı.

Akrabaları oligarsinin elinde ölmemis olan hiçbir kadın, bu örgüte üye olamazdı.

Tutsak ettiklerine, öldürene kadar iskence etmekten suçluydular. Bir baska ünlü

kadın örgütü Savas Dullan'ydı. Valkyri'lere baglı bir örgüt daha vardı, bunlar

Berseker'lerdi. Bu örgütü olusturan adamlar için hayatlarının hiçbir degeri

yoktu. Büyük Kiralık Askerler kenti Bellona'yı, yüz binden fazla nüfusuyla

bütünüyle ortadan kaldıranlar bunlardı. Bedlami-te'ler ve Helldamite'ler,

birbirine bagımlı ikiz köle örgütleriydi, ayrıca bunlar fazla uzun yasamayan ve

Tann'nın Gazabı adını verdikleri yeni bir dinsel mezhep yaratmıslardı. Daha

baska birçok örgütün yanı sıra, kararlılıklarını göstermek bakımından,

asagıdakilerden söz etmek gerekir: Kanayan Kalpler, Yarının Çocukları, Sabah

Yıldızlan, Flamingolar. Üçüz Üçgenler, Üç Demirler, Rubo-nik'ler, _ntikamcılar,

Komançeler ve Erebusite'ler. Everhard'ın el yazması burada sona eriyor. Cümlenin

ortasında birdenbire kesiliyor. Kiralık Askerler'in geldigine dair uyarılmıs

olmalı, çünkü kaçmadan ya da yakalanmadan önce el yazmasını güvenilir bir yere

saklamaya zaman bulabilmis. Hikâyesini tamamlayacak kadar yasayamamıs olmasına

yazık, çünkü o zaman, hiç kuskusuz, Ernest Everhard'ın idamını yedi yüzyıl

boyunca saran esrar perdesi aralanabilirdi belki.